Уладзімір Мажылоўскі - Яд у сэрцы
Удава Гераські Юлія сустрэла гасцей на сваім панадворку. На выгляд ёй было гадоў шаснаццаць. Невысокага росту, танклявая, жылістая, з дробнымі рысамі твару яна здалёк больш нагадвала дзяўчынку-падлетка, аднак вочы! Чорныя, бяздонныя ў сваёй чарнаце, яны адразу пранізвалі чалавека ледзяной трывогай, якая паступова пераходзіла ў неасэнсаваны жах. Такім позіркам глядзіць на сваю ахвяру драпежнік, перш чым упіцца ікламі ў яе горла і бязлітасна парваць яго на шматкі. Самуіл паспрабаваў зазірнуць у іх бездань, дабрацца да яе дна, але акрамя чорнай пустаты нічога там не ўбачыў.
— Я старэйшы брат Марціна Корчака, — прадставіўся ён гаспадыні і са здзіўленнем адзначыў, як рэзка змяніўся колер яе вачэй — яны імгненна сталі цёмнымі і ў іх радасна запульсавалі вясёлыя смяшынкі. «Вось гэта сіла! — з павагай падумаў ён пра жанчыну. — З ёй трэба быць вельмі асцярожным». А ўголас патлумачыў: — Заходзілі з сябрам да вашага суседа Донькі, але яго жонка кажа, што ён зараз недзе на рэчцы і да вечара дадому не вернецца.
— Ён з сынам і сапраўды днямі прападае на Мухаўцы, — голас у гаспадыні быў звонкі, мілагучны і па ўсім было бачна, што яна вельмі рада гасцям, хаця крыху і разгубілася ад іх нечаканага прыходу. — Аднак, што мы стаім на панадворку? Міласці прашу ў хату, праходзьце.
Пасля сонечнага святла ў хаце было цёмна. Лаўнікі крыху пастаялі ля парога — пачакалі, пакуль вочы прывыкнуць да хатняга паўзмроку, потым зайшлі ў памяшканне, перажагналіся на адзінокі, невялічкі абраз, які вісеў пад самай столлю ў куце, і пад якім жоўтай плямкай цеплілася лампадка.
— Вы праходзьце да стала, — прыемным галаском запрасіла гаспадыня. — Мой брат зараз у вёсцы, таму вы ўжо выбачайце мяне за пачастункі.
— Ды не трэба ніякіх пачастункаў, Юлія, — адмоўна замахаў рукамі Самуіл. — Мы проста зайшліся да цябе, каб крыху пазнаёміцца, каб.
— Паглядзець і на цябе, і на тваю гаспадарку, і на парадак у тваёй хаце, — упершыню ўключыўся ў гутарку Фёдар. — І я не ведаю, аб чым там думае Корчак, а сам скажу — жанчына ты не толькі прыгожая і разумная, але і гаспадыня добрая, — Фёдар павярнуўся да свайго сябра, задзірыста запытаўся: — Што, не так? Панадворак чыста падмецены і пасыпаны свежым пяском, адзенне вымыта і ўжо сушыцца, печка выцеплена, у хаце чысціня і парадак — маёй бы Клаве гэтай работы на цэлы дзень хапіла б, ды і то.
— А я хіба з табой спрачаюся? — весела сказаў Самуіл. — І я не сляпы, бачу, што ў майго брата будзе цудоўная жонка.
— Ну хопіць вам спрачацца, панове, — Юлія зноў запрасіла гасцей да стала. Потым упэўненым рухам паставіла на яго місу са студнем, побач з ёй паклала вялікае кальцо вэнджанай каўбасы, глышку сыру. — Мы яшчэ не паспелі як след пазнаёміцца, а вы ўжо столькі добрага мне нагаварылі, што нават мяне, удаву, увагналі ў чырвань.
— Добрага чалавека адразу бачна, — не адводзячы вачэй ад каўбасы, прамовіў Фёдар.
Юлія на словы госця ніяк не адрэагавала. Яна дастала з палічкі кубкі, зняла з хлеба ручнік, павярнулася да прыпечка і паставіла на стол невялікі гляк. Потым уздыхнула:
— Ёсць яшчэ капуста ды параная рэпа, але.
— Ды не мітусіся ты, Юлія, — Фёдар падхапіў гляк, зубамі выцягнуў з яго палатняную затычку, панюхаў змесціва, задаволена хмыкнуў: — Акавіта!
— Брат, здараецца, пасля цяжкай работы выпівае яе кубак, — патлумачыла дзяўчына. — А я хмяльнога не п’ю, нават паху яго не выношу.
Фёдар завагаўся, асцярожна паставіў гляк на стол, паглядзеў на Самуіла.
— Ды ты, пан, налівай, — убачыўшы жэст госця, засмяялася Юлія. — Гэта я сказала, каб вы мяне выбачалі, што я піць буду жур, а не гарэлку.
Фёдар з палёгкай усміхнуўся, рашуча падхапіў пасудзіну і адразу наліў па поўнаму кубку сабе і свайму сябру. Потым паставіў гляк на стол, падняў свой кубак:
— Я прапаную выпіць за здароўе гаспадыні, — ён ветліва схіліў галаву ў бок Юліі. — Няхай яно будзе моцным, як гэта акавіта, а куты яе хаты няхай поўняцца дзіцячым смехам — самай вялікай каштоўнасцю на гэтым свеце.
— Дзякуй, — гаспадыня сціпла апусціла вочы і прыгубіла свой кубак з журам.
Мужчыны ж выпілі свае кубкі да дна. Закусілі.
Пасля акавіты Фёдар прыкметна павесялеў. Яго шчокі пачырванелі, вочы заблішчэлі і, як таварыскі чалавек, ён пачаў без супынку расказваць анекдоты з жыцця сваіх сяброў і знаёмых. Аднак, калі ўбачыў, што Самуіл пацягнуўся да гляка, супыніўся, адвёў убок руку сябра:
— Я сам, — запэўніў ён прысутных, лёгка падхапіў пасудзіну і зноў наліў кубкі да самага верху. Потым зірнуў на Самуіла і прапанаваў: — А зараз скажы некалькі слоў сваёй братавай.
— Ну, аб гэтым казаць яшчэ рана, — паправіў сябра Самуіл, аднак прыўзняў свой кубак і павярнуў галаву да Юліі: — Чалавек, які кахае, ва ўсім бачыць толькі прыгожае, і святло гэтай прыгажосці робіць высакародным і самаго чалавека, і яго ўчынкі, і яго памкненні. Таму чалавек, які кахае па-сапраўднаму, не можа быць забойцам, здраднікам ці нягоднікам. Вось я і хачу пажадаць гаспадыні, каб сэрца яе запаўняла толькі каханне, каб усё жыццё гэтае каханне было сапраўдным, і каб яе кахалі па-сапраўднаму моцна і шчыра — а інакш каханне, а значыць і жыццё, губляюць усялякі сэнс.
Выпілі, закусілі. У хаце нейкі час панавала цішыня, пэўна, кожны з прысутных асэнсоўваў Самуілавы словы. Першым загаварыў Фёдар:
— Ну што, Самуіл, давай вып’ем па апошняму кубку за гасціннасць гаспадыні і разыдземся па сваіх дварах? — ён узяўся за гляк, але напаўняць кубкі не стаў, чакаў, што адкажа сябар.
— Ты маеш рацыю, — пагадзіўся Самуіл. — Сонца ўжо амаль над лесам, а мне яшчэ трэба зайсціся ў ратушу, расказаць пану войту пра скарб, які сягоння выкапаў пан Быліцкі.
— Пра скарб? — Фёдар зрабіў выгляд, што не зразумеў сябра. — Навошта войту ведаць пра скарб, які знайшоў пан Юрый? Тым больш, што заўтра ён раздасць яго сваім дзецям, а дзяцей у яго многа, чалавек пяцёра ці шасцёра!
— Куды дзене золата і самацветнае каменне Быліцкі — яго ўласная справа, а мая — дакласці аб гэтым войту.
Больш спрачацца лаўнікі не сталі, выпілі па трэцяму кубку, ветліва развіталіся з гаспадыняй, па чарзе пацалавалі ёй руку, выйшлі на вуліцу і накіраваліся ў горад. І толькі адышоўшыся ад двара Юліі, Фёдар пацікавіўся ў сябра:
— Ты думаеш, што гэтае дзяўчо разнясе плётку пра скарб па ўсім горадзе?
— Спадзяюся, што яна наогул нікому, акрамя сваіх братоў, аб гэтым не скажа.
— Які ж тады быў сэнс у нашым прадстаўленні?
— А які тут павінен быць сэнс? — Самуіл задумліва паглядзеў на сябра. — Папалуднавалі, выбранніцу майго брата пабачылі зблізку, ацанілі, на што яна здольная. Вось, як ты лічыш, Федзя — ці не памыліўся Марцін з выбарам?
— Ды ты што? — Фёдар нават спыніўся пасярод вуліцы, замахаў рукамі. — Калі б мне з дзясятак гадоў таму сустрэлася такая дзяўчына, то я і дня не раздумваў бы! Ды што дня? Я б ні імгнення не вагаўся, а адразу пацягнуў бы яе ў царкву, а там. А ты што, думаеш інакш?
— Я думаю аб тым, ці можна яе выратаваць і, на жаль, не ведаю правільнага адказу.
— Яна хворая? Чым?
— Сэрца яе перапоўнена ядам, а вось ці можна яго ачысціць — пакажа сённяшняя ноч.
— Ты не памыляешся?
— Дай бог, каб я памыліўся.
7
Ноччу Самуіл спаў трывожна: некалькі разоў прачынаўся, піў халодную ваду, выходзіў на панадворак, каб свежым паветрам прытушыць унутраны пал, аднак трывога ніяк не праходзіла, не пакідала яго сэрца і ўрэшце ён здаўся, разбудзіў жонку.
— Насця, можа ў цябе ёсць нешта заспакаяльнае? Цяжар нейкі на маёй душы, млосна мне, бы праклінае мяне нехта зараз, люта жадае маёй смерці!
Жонка ўздыхнула: «Не дзіва пачуць праклёны з такой работай», паднялася з лежака, узяла з палічкі невялікі гарлачык, адліла з яго ў кубак крыху пахучай вадкасці.
— Гэта настой валяр’яны, — патлумачыла яна мужу, — выпі і табе павінна стаць лягчэй.
Самуіл выпіў настой. Праз нейкі час ён ужо і сапраўды спаў, аднак, пэўна, трывога пакідала яго сэрца павольна, бо ў час сну ён неспакойна круціўся, стагнаў, клікаў нейкую лекарку.
А раніцай ён прачнуўся бадзёрым і адпачыўшым.
У магістраце ён з’явіўся як звычайна, калі сонца паднялося над далёкім лесам і галасістыя пеўні стаміліся спяваць свае ранішнія песні. Не паспеў ён прычыніць уваходныя дзверы, як яго паклікаў да сябе пан Міхал:
— Нешта познішся ты, Самуіл, апошнімі днямі на работу, — упікнуў ён свайго лаўніка. — Фёдар далей за цябе жыве ад ратушы, а ў магістрат прыходзіць з першымі пеўнямі.
— У яго жонка старэйшая, — аджартаваўся Корчак.
Ён зайшоў у пакой і спыніўся ад здзіўлення: на стале войта стаяла вялікая карчага віна, а ля стала на лаве сядзеў чырванашчокі Фёдар з кубкам у руках.
— У нас што, улада памянялася? — Самуіл жартаўліва вырачыў вочы. — Ці мне гэта ўсё падаецца?
— І ты сядай да стала, — пан Міхал не адказаў на жарт. — Гэта, як і абяцаў, пан Ключэўскі выставіў нам карчагу венгерскага віна.
