Уладзімір Мажылоўскі - Яд у сэрцы
Ён не бачыў, адкуль на могілках з’явіўся яшчэ адзін мужчына, не чуў яго гутаркі з жанчынай і яе братамі, не заўважыў калі і куды ўсе яны зніклі.
Корчак маліўся, і толькі, калі супакоілася патрывожанае вараннё, калі начная цішыня зноў ахінула сваімі мяккімі крыламі магільныя крыжы і камяні, ён апамятаўся, да яго вярнулася здольнасць разважаць, думаць.
Самуіл спачатку прыўзняўся на каленкі, потым сеў на кукішкі, агледзеўся. На ўсходзе ўжо ружавела неба, халоднае, сырое паветра непрыемна абдымала яго цела.
Лаўнік, бы прывід, падняўся на ногі, рукавом кафтана, мокрага ад расы, выцер твар і, не азіраючыся, больш ні ад каго не хаваючыся, пакрочыў у накірунку да горада.
5
Раніцай Корчак быў у магістраце. Сонны, пакамечаны ён квола павітаўся са сваім сябрам Фёдарам і, гэтак жа квола кіўнуўшы на дзверы войта, пацікавіўся:
— Пан Міхал у сябе?
— У сябе, — адказаў Фёдар і не ўтрымаўся, рагатнуў: — А ты, бачу, ноч правёў весела, з карысцю!
— Чаго-чаго, а весялосці хапіла, — адмахнуўся ад сябра Самуіл і стомлена апусціўся на лаву. — Было так весела, што і зараз усё цела выкручвае, бы на дыбе.
— А жанчыны там былі?
— Былі і жанчыны. Адна! Але затое якая! — ваўчыца, а не жанчына!
— Ніколі б не падумаў такога пра цябе, — Фёдар падсунуўся па лаве бліжэй да сябра і паўшэптам даверліва пацікавіўся пра жанчыну: — Ліхадзейніца? І колькі грошай яна бярэ за ноч?
Самуіл хмыкнуў, грудзі яго затрэсліся ад унутранага смеху і ён ужо адкрыў рот, каб расказаць сябру пра жанчыну, каб цалкам задаволіць яго цікаўнасць, але ў гэты момант расчыніліся дзверы ў пакой войта і адтуль паказалася мажная постаць пана Міхала.
Войт падазрона агледзеў сваіх лаўнікаў, нават прынюхаўся, аднак нічога так і не ўчуўшы, хітнуў ім галавой:
— Заходзьце.
Лаўнікі зайшлі ў пакой і, убачыўшы на лаве незнаёмага шляхціца, у нерашучасці спыніліся. Незнаёмцу было гадоў пад сорак. Невысокі, але моцны, каржакаваты, ён нагадваў дубовы камель, на які нейкі жартаўнік начапіў стальную браню. Твар яго быў гладка паголены і меў такі цёмны колер, што Самуіл спачатку нават сумеўся — а ці не маўр гэта? Аднак незнаёмец не быў маўрам і размаўляў на зразумелай усім мове.
— Сядайце, панове, — праракатаў ён басавітым голасам, і Корчак здагадаўся, што перад імі сядзіць чалавек, які ўдзельнічаў не ў адной сечы, які прывык жыць на прыроде, і які больш часу праводзіць у конскім сядле, чым пад дахам свайго палаца, і такім чалавекам у Берасці зараз быў княжы намеснік пан Ключэўскі.
Ключэўскі з лёгкай, паблажлівай усмешкай на вуснах пачакаў, пакуль Самуіл з Фёдарам уладкуюцца на лаве, потым павярнуўся да пана Міхала:
— І ты кажаш, што яны могуць быць мне карыснымі?
Войт паціснуў плячыма і прамаўчаў.
— Добра, — уздыхнуў княжы намеснік, — мне ўсё роўна ўжо няма чаго губляць. — Ён цяжка варухнуўся на лаве, яго стальныя даспехі незадаволена загулі, зноў з-пад броваў зірнуў на лаўнікаў, даўжэй затрымаў позірк на Корчаку, стрымана ўсміхнуўся: — Вы ведаеце, панове, што ў вашых лясах з’явілася банда лютых злодзеяў, якія не толькі рабуюць купцоў, але і не пакідаюць у жывых свае ахвяры. Злыдні ўжо зарэзалі некалькі дзясяткаў паважаных людзей і гэта не на жарт усхвалявала нашага князя Жыгімонта.
Я два месяцы ганяюся за гэтымі забойцамі, злавіў і павесіў на прыдарожных дрэвах не адзін дзясятак разбойнікаў, і ўжо думаў, што ўрэшце знішчыў банду Ваўчыцы, але не — сённяшняй ноччу яны зноў нанеслі свой крывавы ўдар, перахапілі на лясной дарозе сям’ю пана Андрэя Вароны і поўнасцю выразалі яе. — Пачуўшы гэтую вестку, Самуіл скрыгатнуў зубамі і застагнаў: «Я ж мог папярэдзіць гэта забойства!» Але пан Ключэўскі не звярнуў увагі на стан лаўніка і працягваў: — Гэта азначае, што нехрысці жывыя, і што мне прыйдзецца яшчэ затрымацца ў вас на няпэўны час.
— Няўжо няма ніякіх зачэпак, каб вылічыць гэту Ваўчыцу з яе вывадкам? — пацікавіўся войт. — Няўжо ніхто нічога не бачыў ці не чуў?
— Сведкаў іх зладзействаў няма, бо нябожчыкі, як вядома, не размаўляюць, а сяляне будуць маўчаць, нават калі і бачылі нешта падазронае, бо разумеюць — калі яны раскажуць тое, што ведаюць, іх сем’і выражуць, а двары іх спаляць. Жах — вось тое пачуццё, з якім зараз жывуць вашы сяляне.
— Як жа злавіць душагубаў? Дзе іх шукаць? — узрушаны войт пачухаў патыліцу, і запытальна паглядзеў на княжага намесніка: — Што рабіць будзем, пан Мікалай?
— Думаць трэба, — адказаў намеснік. — Трэба шукаць іх схованку, апытваць людзей.
— А я думаю, што банду Ваўчыцы шукаць зусім не абавязкова, — перапыніў размову шляхціцаў Корчак і, убачыўшы іх здзіўленыя твары, патлумачыў: — Трэба прыдумаць такую хітрасць, каб гэтая банда сама прыйшла ў пастаўлены намі капкан.
— Ну-ка, ну-ка кажы, лаўнік, што ты задумаў, — пан Ключэўскі нават нахіліўся да Самуіла.
— Трэба распусціць чутку, што нейкі шляхціц знайшоў вялікі скарб. Потым зрабіць у гэтага шляхціца засаду і чакаць ноччу гасцей.
— Прапанова нядрэнная, — расцягваючы словы і ў душы шкадуючы, што гэта не ён яе прыдумаў, прагаварыў намеснік. — Толькі як увесці яе ў вушы злыдням?
— Ну гэта мы з Фёдарам зробім, — крыва і нават злосна ўсміхнуўся Корчак. — Нам не прывыкаць да такіх спраў, я праўду кажу, Федзя?
— Ну-у, — разгублена заміргаў вачыма Фёдар.
— Яшчэ трэба дамовіцца з кімсьці, хто быццам бы знайшоў гэты скарб, — Самуіл зірнуў на войта. — Усё ж такі непрыкметна схаваць на двары паўсотні ратнікаў — няпроста нават для шляхціца.
— А навошта нам усім хавацца ў засадзе? — вочы пана Ключэўскага паюначы ззялі запалам. — Я адбяру два дзясяткі лепшых самастрэльшчыкаў і мы пераб’ём разбойнікаў проста на панадворку.
— Ноччу гэта будзе зрабіць складана.
— Цемната для нас не перашкода, ды і ночы зараз месячныя, светлыя.
— А для засады можна выбраць двор пана Быліцкага, — павесялеў і войт, — ён жыве адзін, ужо немалады, мае вялікі двор са старымі пабудовамі.
— Вось і добра, — намеснік падняўся з лавы, ад чаго яго даспехі весела зазвінелі. — Ты, — ён рашуча паказаў пальцам на Самуіла, — распускаеш плётку пра скарб, а я раблю засаду і, дасць бог, наступнай раніцай у гэтым пакоі мы з табой вып’ем па кубку добрага віна за тое, каб паганыя душы Ваўчыцы і яе хаўруснікаў добра-такі падсмажыліся ў пекле.
6
Лаўнікі выйшлі з ратушы на гандлёвую плошчу, спыніліся і, бы па камандзе, паднялі ўверх галовы.
— Сонца ўжо высока, — першым загаварыў Фёдар, — час і папалуднаваць.
— А работа? Мы ж с табой павінны распусціць па горадзе чутку пра скарб, які быццам бы знайшоў пан Юрый Быліцкі, і за якім заўтра прыедуць яго сыны.
— Дык у чым складанасць? — Фёдар у непаразуменні ўзняў бровы. — Ты толькі азірніся і паглядзі колькі тут народу! Шапні аднаму на вуха гэтую плётку, а да вечара аб ёй будзе гаварыць увесь горад.
— Э-э не, даражэнькі! Аб тым, што пан Юрый знайшоў золата павінны ведаць усяго некалькі чалавек і сярод іх абавязкова павінна быць Ваўчыца.
— І дзе ты яе знойдзеш? — спахмурнеў Фёдар. — Калі ты ведаеш яе нару, то скажы аб гэтым пану Ключэўскаму, а ён, як я думаю, разбярэцца з ёй хутка, па-салдацку, без усялякіх дурацкіх прыдумак пра золата і самацветнае каменне.
— Ну не злуйся, Федзя, — Самуіл весела паляпаў сябра па плячы. — Я зараз вось аб чым падумаў...
— Папалуднаваць у карчме?
— Лепш: мы з табой сходзім у госці, пазнаёмімся з маёй будучай нявесткай. Там, спадзяюся, і папалуднуем, і па чарцы добрай гарэлкі вып’ем.
Фёдар адразу павесялеў, вочы яго спагадліва засвяціліся, вусны расцягнуліся ва ўсмешцы:
— А што, твой Марцін жэніцца? А я і не ведаў. Хто ж яна — яго абранніца?
— Удава Гераські Дораха.
— Цесляра Гераські? — Фёдар недаверліва зірнуў на сябра. — Таго, які памёр у пачатку лета мінулага года?
— Таго самага цесляра Гераські.
— Памятаю я яго, — уздыхнуў Фёдар. — Чалавекам ён быў неблагім: ціхім, спакойным, працавітым. Куфар мне некалі зрабіў адмысловы, вечка разьбой упрыгожыў. А аб тым, што ў яго была жонка, я і не ведаў, вось толькі зараз ад цябе і пачуў. Цікава!
— Ты толькі ў яе хаце нічога аб гэтым не кажы — пакрыўдзіш жанчыну, сапсуеш наша знаёмства. Дарэчы, а родныя ў Гераські былі?
— Некалі былі, але пасеклі іх татары дваццаць гадоў таму. Гераську толькі і пакінулі ў жывых, бо немаўля ён быў яшчэ грудное, думалі, пэўна, — памрэ і так.
— Цікава, — Самуіл задумліва прыгладзіў сваю ахайную бародку. — Аднак пайшлі ў госці, бо, як вядома, лаўніка ногі кормяць.
Дзень быў у самым разгары. Па-летняму яркае сонца ахінула горад гарачынёй і трапяткой цякучай смугой, у якой яскрава адчуваўся пах даспяваючых яблыкаў і свежазжатага жыта. Неба сінела сваёй безданню — у ім толькі дзенідзе ў недасягальнай вышыні бялелі лёгкія, як пух, чыстыя воблачкі.
Удава Гераські Юлія сустрэла гасцей на сваім панадворку. На выгляд ёй было гадоў шаснаццаць. Невысокага росту, танклявая, жылістая, з дробнымі рысамі твару яна здалёк больш нагадвала дзяўчынку-падлетка, аднак вочы! Чорныя, бяздонныя ў сваёй чарнаце, яны адразу пранізвалі чалавека ледзяной трывогай, якая паступова пераходзіла ў неасэнсаваны жах. Такім позіркам глядзіць на сваю ахвяру драпежнік, перш чым упіцца ікламі ў яе горла і бязлітасна парваць яго на шматкі. Самуіл паспрабаваў зазірнуць у іх бездань, дабрацца да яе дна, але акрамя чорнай пустаты нічога там не ўбачыў.
