Масей Седнев - I той дзень надыйшоў (на белорусском языке)

Увечары, iдучы з працы, перад тым, як пайсьцi ў хату, я купаюся ў Сьвiнцы, у вiры, што недалёка ад нас. Гэтае месца да спадобы мне. Яно ўтульнае. Утульнасьць надаюць яму густы абапал верболоз, высокая, з нейкiм гаючым водарам трава, адгароджанасьць месца ад навакольнага сьвету, цiшыня, якая пануе тут. Я магу купацца тут голым - нiхто мяне не падгледзiць. Хлапчукi любяць у нас з кустоў падглядаць, асаблiва жанчын, калi яны - голыя купаюцца. Вада, нагрэтая за дзень, яшчэ цёплая i ўвечары, i я, купаючыся, адчуваю вялiкую прыемнасьць. З гэтага купела я вылажу паздаравеўшым. Стомленасьць пакiдае мяне i я iду дахаты, лёгкi i задаволены сабою.

Сёньня пасьля вячэры выходжу - упяршыню - на мост. Чамусьцi баюся ступiць на яго, быццам калi я ступлю - ён правалiцца. На iм няма ўжо парэнчаў i адчуваньне такое што ты можаш звалiцца з яго, упасьцi ў рэчку. Мост увагнуўся, асеў. Раней ён узьнiмаўся сваiм гарбом i па iм, як па якiм глобусе, было лёгка iсьцi. Стаю на iм, але, без парэнчаў, не магу, як калiсьцi, аперцiся i, апершыся, глядзець ў неба. Гляджу ў ваду - цёмную. Вярба нiзка апусьцiла свае галiны - да самае вады. Я сыходжу з моста - на той бок - чамусьцi баючыся застацца на iм. Направа, як i было, - пуня. За пуняй - Сельпо, насупраць Сельпо - будынак сельсавету. Без аконных рамаў, ён глядзiць цяпер прывiдна. Па маю левую руку - Пiлiпава хата. Без агню ў вокнах. Iду вулiцаю. Нiкога не сустракаю. Там-сям у хатах агнi i я бачу - праз вокны - як вячэраюць. Прыйшоў ужо ў канец вёскi, бачу - наўзбоч сьвецiцца ўсiмi вокнамi нейчая хата. Iду на яе. Гэта - пазнаў - хата старшынi сельсавету. З яе гуртам выходзяць жанчыны. Што гэта ў iх? Вясельле? Хрэсьбiны? Памiнкi? Не. Сьпяваюць. Па ўсiм вiдацьп'яныя. З гурту адзьдзяляюцца тры жанчыны. Iдуць, абняўшыся, насустрач мне. Я нiкуды ня збочваю - iду насустрач iм. "Ну во, папаўся хоць адзiн мужчынка. Ах, Божа-ж мой, адкуль гэта яго чорт прынёс?" Дзьве з iх прост валяцца на мяне, абнiмаюць, цалуюць, дыхаючы самагонкай. "Трэба-ж паглядзець добра, якого мы чорта цалуем". Бяруць мяне, - адна з аднаго, iншая з другога боку - пад рукi i павяртаюць тварам да сьвятла. "Дальбог, ня можам пазнаць - хто. Быццам нехта знаёмы i як-бы не знаёмы. Ды што там - дармоваму каню ў зубы не глядзяць. Браточак родненькi, от-жа павязло нам - на мужчыну ўзьбiлiся. Хадзi, выпi й ты для сьмеласьцi, калi так ня можаш". Цягнуць. Я ўпёрся. "Манька, ты ня ведаеш, хто гэты рагаты чорт?" - спыталася адна з iх i яшчэ з большай жарсьцяй пачала цалаваць мяне ў самыя вусны. Я глянуў на "Маньку" i мне стала неяк не па сабе: гэта-ж Вусьцiнава сястра, тая, што хавалася за шырму i казала: "А я чула пра што вы гаварылi". Манька, вiдаць, пазнала мяне, ня лезла да мяне з сваiмi абдымкамi i цалаваньнем, як тыя дзьве.

Я iду з iмi, трыма, назад. Тыя дзьве не перастаюць цалаваць мяне i я ўжо ня толькi не даюся iм, а й, ня помнячы сябе, сам пачынаю лiпнуць да iх.

Гэтак дайшлi - вулiцаю праз усю вёску - да самай Пiлiпавай хаты. Не даходзячы да яе, спынiлiся. Тыя, дзьве, запрашаюць мяне да iх у хату, у тую, што побач Пiлiпавай хаты. Гэта - як я ведаю - была хата Мельнiкавых. Я надта ня ўпiраюся - прыймаю запрашэньне. Увайшлi ў хату. Яны запалiлi лямпу. Упяршыню я мог разгледзець iх: Маньку - высокую, касьлявую, грубога складу дзяўчыну, з запалымi грудзьмi; абедзьвюх бляндынак, як выявiлася - салдатак, досыць прывабных i надта грудастых жанчын сярэдняга ўзросту. Забягу наперад. Як я пазьней дачуўся - Манька працавала ў Касьцюковiчах афiцыянткай, ад некага зацяжарыла, зрабiла аборт i вярнулася назад у Мокрае.

Кабеткi - тыя, дзьве бляндынкi, нiзкага росту, кабеткi местачковага тыпу неўзаметку паставiлi на стол пляшку самагонкi i паклалi на талерку нейкую закусь. Пачалi частаваць мяне - пiць са мною, громка дзынкаючы сваiмi шклянкамi аб маю i высока iх узьнiмаючы. Яны яшчэ больш ап'янелi, у тым лiку Манька. Ад Манькi яны дазналiся, хто я - бляндынкам Манька сказала, што я таварыш ейнага брата Вусьцiна, што яна вельмi добра помнiць мяне. Не засталося таямнiцай i тое, што я толькi што прыйшоў... "Адкуль - з палону?" пасьпяшалася запытацца адна з бляндынак. Манька ня ведала, як адказаць i чамусьцi, сьмяючыся, ляпнула: "З катаргi". "З катаргi? Ах, якi-ж ты бедненькi, наш катаржнiчак! - мала не сьпяваючы, залямантавала адна з бляндынак. - Я цябе адхукаю пад пярынаю, калi ты ляжаш са мною, Арынаю. Дам табе... што хочаш. Забудзеш i на сваю катаргу. Праўда, са мной будзе табе яшчэ большая катарга". "Ня дурыся, Арына. Ты ўжо застарая. Мы пакладзем яго сёньня з Манькай". Гэта сказала братава Манькi, ейнага старэйшага брата жонка, што прыехала цяпер з Касьцюковiчаў. Ейны муж - бронь i недзе ладзiць партызанку. Iншая-ж бляндынка, Арына, - гэта ейная сяброўка i я яшчэ ня ведаю, хто яна.

Але я ня хочу й ведаць. Мне час iсьцi. Мне час пакiнуць iх. Ды ў мяне няма на гэта дастатковай рашучасьцi: падумаюць - спужаўся. I я ня йду. Братавая Манькi, прыкмецiўшы маю нерашучасьць, зьвяртаецца да Арыны:

- Бачыш, ён ня ведае, да каго з нас прыстаць. Аддамо яго Маньцы. Мы з табой - бабы, а яна дзеўка, ёй трэба замуж. Манька! Iдзi ў сваю клець. Душы падушкi. А "катаржнiка" мы табе прывядзём.

I на маё зьдзiўленьне Манька пайшла ў "сваю клець". Ну й добра - я пайду да Манькi. Братава бярэ лiхтарык i вядзе мяне праз сенцы ў клець. Арына, ап'янелая, крычыць мне ўсьлед:

- Як у цябе там ня ўдасца, прыходзь да мяне. У мяне ўдасца.

Мы ўвайшлi ў клець. Манька ўжо ляжала ў пасьцелi. Братавая, сказаўшы "Добрай ночы", пакiнула нас. Я ня ведаю, як падыйсьцi да Манькi, як распачаць з ёю гаворку. Стаю. У цямноце ня бачу яе.

- Дык раскажы, Манька, як ты жывеш, - распачаў я гаворку. - Што новага ў цябе? Цi ёсьць што ад Вусьцiна? Што чуваць наогул? Я-ж нiчога ня ведаю. Раскажы пра ўсё.

I прысеў на ейны ложак.

- Я ведаю, што цябе цiкавiць, - азвалася Манька. - Дуся цябе цiкавiць, вот што. Яна чакае, чакае цябе, калi ты прыйдзеш да яе ў клець, дармо, што да яе ходзяць iншыя.

- А вось я не да Дусi, а да цябе прыйшоў.

Намацаў яе руку, трымаю.

- Дуся мяне ня цiкавiць.

- Ня веру. У цябе з ёй старая любоў.

- Прайшла, Манька, тая любоў.

Нахiляюся над ёй. Тулюся да яе шчакой. Прыпадаю да яе грудзей. Змыкаюцца вусны. Адкiдаю коўдру - Манька не працiвiцца...

Я доўга ня быўшы, пайшоў ад Манькi з страхам, што зачапiў яе. Сьпяшаюся дахаты, а ў сэрцы балючая стрэмка: "Хто-ж ходзiць да Дусi?"

Нядзеля. Нейкае вялiкае сьвята, здаецца - Духаў Дзень, i я мог-бы паспаць даўжэй. На працу-ж ня йсьцi. Але я не магу болей спаць - лезе ў сэрца Манька, трывожыць маё сумленьне. Вырасла на руках мацi, бяз бацькi. Рана пайшла з хаты на свой хлеб. Людзi выкарысталi ейную маладосьць i недасьведчанасьць. Тое зрабiў i я? Хацела яна мяне дзеля свае жарсьцi, цi тут быў разьлiк - знайсьцi сабе жанiха? Але якi з мяне жанiх? А потым Манькiны словы: "Дуся цябе чакае, дармо, што да яе ходзяць iншыя". Цi гэта Манька сказала знарок, каб я зрокся Дусi i заставаўся з ёю, Манькай? Цi гэта на самай справе Дуся такая? Мне надта не залежыць на Дусi, але тое, што сказала пра яе Манька, глыбока кранула мяне. Мне сорамна цяпер за сваю колiшнюю рамантычную, пасутнасьцi мною выдуманую закаханасьць у Дусю. Я знаходзiў у ёй тое, што хацеў знайсьцi. Яна адпавядала маiм пошукам прыгожага, але цi была яна сама ўвасабленьнем гэтага прыгожага, я тады ня думаў. Я забаўляўся ёю, па незямному прыгожай, па нябеснаму чыстай i някранутай. З гэтым вобразам я пайшоў насустрач майму лёсу. Апынуўшыся ўжо на сваёй, наканаванай мне дарозе, я надта й ня думаў пра яе, ейны вобраз як-бы адыйшоў ад мяне, быў заслонены маiм пакутлiвым iснаваньнем. Гэты вобраз для мяне набыў iншае, абстрагаванае значэньне. Каб магчы пераадольваць пакуты, наўсуперак iм, як выратаваньне, паўставаў ужо вобраз зборны, абстрактны, не абавязкава канкрэтны вобраз Дусi:

Як думка аб табе мая мiльгне,

а думаю я пра цябе штодзень,

ў тваiм пакоi на сьцяне

становiцца мой чорны цень.

I нярухомы ў постацi сваёй,

нябачанай табой нiдзе,

над сумнаю тваёю галавой

ён гутарку з табой вядзе:

- Я не загiну ў нябыцьцi,

мой сьлед ня змыць дажджам.

Я за табой прайду ў жыцьцi,

спакою я табе ня дам.

- Мы - кветкi ў полi па вясьне

жыцьця на вогненным лагу.

Ты жыць ня можаш без мяне,

як без цябе я не магу.

Бо ты - багiня на зямлi

i хараство, а iм,

як у палон мяне ўзялi,

павiнен я жыцьцём сваiм.

Малiцца хараству - закон,

закон адзiны мой.

Жыцьцё маё пастаўлена на кон

i целам i душой я твой.

I думка да цябе мая iмкне,

i як адыйдзе ў вечнасьць сьветлы дзень,

становiцца ў пакоi на сьцяне,

цябе вiтаючы, мой сумны цень.

Створаны мной iдэальны вобраз я надзяляў пакутлiвымi рысамi. Вобраз жыў маiмi пакутамi. Мне патрэбна была ягоная татальная адданасьць, гатовасьць iсьцi за мною, калi трэба - i на сьмерць. I вось цяпер адданасьць майго iдэальнага вобразу стаўляецца пад пытаньне: "да яе ходзяць i iншыя". Ува мне ўзьнялася цэлая вiхура ня гэтулькi рэўнасьцi, колькi шкадаваньне сваёй адданасьцi гэтаму вобразу, што вёў мяне праз усе гады маiх пакутаў.

Вулiца наша ўся ў маладых, уткнутых у зямлю ля кожнай хаты, бярозках сапраўднае сьвята. Ранiца сонечная. Неба глыбокае. Паветра звонка-празрыстае. Жанчыны, без сваiх мужыкоў, насеклi сабе бярозак. А можа ня так для сябе, колькi для тых, каго няма. Бярозкi - гэта як-бы жывая сувязь з тымi, што ня дома. Бярозкi - iхны цiхi шэпат - гэта пасланьне iм, размаўленьне з iмi. У нядзелю людзi чысьцейшыя. Лепш убраныя. Больш лагодныя. Сонца ўжо высока, у самым зэнiце. Дзень грае сваё, адвечнае. Яму здаецца няма нiякай справы да людзей - сьвецiць, блiскотнае i ўсё.