Гавриил Троепольский - Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)
Але тут у шэраватай халоднай iмгле паказаўся аўтафургон i неспадзявана спынiўся памiж Цёткаю i Бiмам. Фургон быў цёмна-шэры, абабiты бляхаю, без вокан. З яго выйшлi двое i пакiравалiся да Цёткi. Бiм уважлiва назiраў за iмi, не кранаючыся з месца.
- Чый сабака? - спытаўся вусаты, паказваючы на Бiма.
- Мой, - надменна адказала Цётка, не задумваючыся.
- А чаго не забiраеш? - спытаўся другi, малады хлопец.
- Паспрабуй забяры. Бачыш, канец вяроўкi на шыi - перагрыз i кусае кожнага. Ускруцiўся, сволач. Сапраўды ўскруцiўся.
- Прывяжы, - сказаў вусаты, - а то ж забяром.
- Я сама пiсала заяву. I хадзiла, i прасiла - забярыце. Дзе там! Бюракрат на бюракраце! - Яна ўжо закрычала: - Душу дасталi, бюракраты.
- Давай, - сказаў вусаты да бязвусага.
Той узяў з аўтамабiля малакалiберку, а вусаты дастаў замацаваную збоку на фургоне доўгую жэрдку з абручом на канцы i сеткаю, быццам сачок лавiць матылькоў, ростам з авечку. Першы падышоў той, з вiнтоўкаю, за iм другi, падрыхтаваўшы сачок.
Бiм убачыў стрэльбу, завiляў хвастом: "Стрэльба! Стрэльба! Ведаю стрэльбу!"
- Лашчыцца, - сказаў хлопец. - Нiякi ён не кручаны. Заходзь.
Вусаты выйшаў наперад. Бiм пачуў, што ад яго пахне сабакамi.
"Ну, вядома ж, вы добрыя людзi!" - гаварыў ён усiм выглядам.
Але тут раптам у фургоне праскуголiў сабака, безнадзейна, i горка. Бiм усё зразумеў: падман! Нават стрэльба - падман. Усё - падман! Ён шарахнуўся было ўбок, але... позна: сачок накрыў яго. Бiм скочыў угору i апынуўся ў сетцы, цяпер перкiнутай iм самiм цераз край абруча...
Бiм грыз вяроўкi, скрыгатаў зубамi, неўтаймавана хрыпеў i кiдаўся, кiдаўся сутаргава, быццам прыпадачны. Ён скора патрацiў на гэта апошнюю сiлу i зацiх. Сабакаловы ўсунулi сачок у дзверы аўтафургона i вытраслi Бiма на падлогу.
Дзверы зачынiлiся.
Вусаты сказаў нечакана павесялеўшай Цётцы:
- Чаго выскалiлася? Не ўмееш сабаку трымаць, дык i не мучыла б. Сама нажрала жабiну пысу, а сабаку давяла, што жудасна глядзець: на сабаку не падобны. (Ён быў назiральны: апушчаныя куткi вялiкiх губ, пляскаты нос i вылупленыя вочы Цёткi нагадвалi i сапраўды "жабiна рыла".)
- Мяне, савецкую жанчыну, ты, смярдзючы сабачнiк, гад! - i пайшла, пайшла, не саромеючыся выбiраць, як i заўсёды. Словы, якiя нельга пiсаць на паперы, выскаквалi з яе лёгка i проста, неяк нават плаўна i вольна, бо яны, вiдаць, былi запраграмiраваны: нацiснуў на кнопку, i вось яны, тут як тут.
- Ты не хулiгань! - крыкнуў ёй хлопец. - А то накрыю падсакам i ў жалезную скрыню. Такiх, як ты, трэба было б хоць на тыдзень у год садзiць у такi вось фургон. - Ён i сапраўды схапiў жэрдку з абручом i ступiў да яе.
Цётка пабегла пiсаць скаргу за тое, што зняважылi. I напiсала яе да старшынi гарсавета, пры гэтым вiнавацiла яго не меней, чым сабакаловаў. Яна нi за што не несла адказнасцi, нi за што не адказвала перад грамадствам, але затое ад усiх патрабавала адказнасцi. Апошняе таксама было часткаю яе абавязкаў, як i ў кожнага паразiта грамадства.
...Сонца ўзыходзiла тае ранiцы вялiкае i жоўтае, па-перадзiмняму халоднае i невясёлае. Яно адмахнулася ад ранiшняе смугi так нехаця i так вяла, што мясцiнамi шызаваты туманок так i застаўся над горадам: на адной вулiцы светла, на другой - шэра i каламутна.
Цёмна-шэры, абабiты бляхаю аўтафургон выехаў за горад i закiраваў на двор адзiнокага дома, абгароджанага высокiм плотам. Над варотамi вiсела шыльда: "Пабочным уваход забаронены - небяспечна здароўю". То быў каранцiн, куды прывозiлi шалёных сабак i спальвалi датла, сюды ж траплялi i злоўленыя бадзяжныя сабакi, як магчымыя разносчыкi эпiдэмii, - такiх не спальвалi, а адпраўлялi навуцы або здзiралi шкуры, астатнiх жывёлiн тут жа лячылi, калi яны варты былi таго, конi, напрыклад; давалi лякарства, давалi да апошнiх часiн ягонага жыцця, а знiшчалi толькi пры адной-адзiнай умове - калi хварэў на сап. Вельмi рэдкая цяпер хвароба, таму што коней засталося мала i хварэць няма каму.
Тыя два чалавекi, што злавiлi Бiма, былi проста два рознарабочыя з гэтага двара. I зусiм яны нядрэнныя людзi. Нават больш, яны заўсёды маглi быць укушаныя шалёным сабакам або захварэць цяжкаю хваробаю. Яны ж час ад часу ачышчалi горад ад бадзяжных сабак або забiралi iх па заяве гаспадара. Гэты свой абавязак быў iм непрыемны i цяжкi, хоць за кожнага злоўленага сабаку яны атрымоўвалi акрамя асноўнага заробку яшчэ дадатковую плату.
Бiм не чуў, як прыехаў жалезны фургон на двор, як тыя ўдвух выйшлi з кабiны i кудысьцi пайшлi: ён быў без памяцi.
Ачнуўся Бiм праз дзве-тры гадзiны. Каля яго сядзеў той самы даўно знаёмы Кудлатка, з якiм ён спаткаўся на свiтаннi ля памыйкi. Зараз ён лiзаў Бiму нос i вушы...
Дзiўная iстота - сабака! Вось памiрае ў мацi адзiн шчанюк, а яна лiжа яму носiк, лiжа вушкi, лiжа, лiжа бясконца, - доўга масiруе жывоцiк. Бывае, шчанюк вяртаецца да жыцця. А масаж i наогул у сабак лiчыцца абавязковым пры доглядзе навароджанага. Незвычайна ўсё гэта i дзiўна.
Кудлатка аблiзваў Бiма таксама па невядомаму нам iнстынкту ад прыроды. Вiдаць, ён меў вопыт за час свайго блукання, а магчыма, не першы раз трапляў i сюды. Невядома.
Тоненькi-тоненькi праменьчык прарваўся ў шчылiну ад дзвярэй i ўпаў на Бiма. Ён прыўзняў галаву. У жалезнай турме iх было толькi двое: ён i Кудлатка. Перамагаючы боль у грудзях, Бiм паспрабаваў лепш легчы, але з першага разу гэта не ўдалося. Аднак у другi раз ён падвярнуў пад сябе чатыры лапы, вызвалiў бок ад халоднага жалеза, на якiм ляжаў. Кудлатка, таксама акалелы, прыстроiўся ўшчыльную да яго i скруцiўся абараначкам. Удвух стала чуць цяплей.
Два сабакi ляжалi ў жалезной турме, чакалi свайго канца.
Бiм увесь час глядзеў i глядзеў на дзверы, на тоненькi праменьчык сонца, адзiны вястун светлага. Але вось недзе непадалёку пачуўся рэзкi стрэл. Бiм устрапянуўся. О, як знаёмы яму гэты гук! Ён напомнiў пра Iвана Iванавiча, гэта паляванне, гэта лес, гэта воля, гэта заклiк, калi сабака заблудзiўся цi залiшне захапiўся слядамi птушкi або зайца. Адкуль узялася ў Бiма сiла пасля стрэлу? Ён устаў, i, хiстаючыся, падышоў да дзвярэй, i ўдыхнуў паветра з волi. Здавалася, ён уваскрэс. I пачаў паволi хадзiць, як маятнiк, па фургоне з кутка ў куток. Потым спынiўся ля дзвярэй, зноў панюхаў праз шчылiнку i нарэшце, па паху, вызначыў, што на дварэ нешта трывожнае. I зноў хадзiў, хадзiў, чыркаючы кiпцюрамi па блясе, саграваючыся i быццам рыхтуючыся да нечага, размiнаючыся.
Колькi так прайшло часу, цяжка гаварыць. Але Бiм... пачаў драпаць за дзверы.
Гэтыя дзверы зусiм былi не падобныя на iншыя, тыя, якiя ведаў Бiм: абабiтыя бляхаю з вострымi рванымi петнякамi. Але гэта былi дзверы, цяпер адзiныя дзверы, праз якiя можна было прасiць дапамогi i спачування.
Прыйшла ноч, Халодная, марозная.
Кудлатка завыў.
А Бiм драпаўся. Ён грыз зубамi кавалкi бляхi i зноў драпаўся, ужо лежачы. Зваў. Прасiў.
Пад ранiцу ў фургоне стала цiха: Кудлатка не выў, Бiм таксама прыцiх, хiба толькi зрэдку скрабяне лапаю па жалезе. Знямогся ён да поўнага бяссiлля цi змiрыўся, страцiў надзею i чакаў свайго лёсу пакорлiва, мы не ведаем. Пакуль што гэта была таямнiца жалезнага фургона.
Раздзел 16
СУСТРЭЧА Ў ПОШУКАХ. СЛЯДЫ БIМА НА ЗЯМЛI. ЧАТЫРЫ СТРЭЛЫ
Нядзельным днём у горадзе, аказваецца, больш людзей, чым у звычайныя днi: iдуць, едуць, бягуць, купляюць, прадаюць, лезуць у цягнiкi, аўтобусы, тралейбусы, трамваi, быццам селядцы ў бочку, спяшаюць з горада, як учадзеўшы. Апоўднi таўкатня пакрысе ацiхае, а вечарам зноў: адны вяртаюцца з вёсак i лясоў у горад дадому, другiя едуць з горада да сябе, у вёскi i лясы.
Таму не дзiўна, што аднаго нядзельнага дня i Хрысан Андрэевiч прыехаў у горад разам з Алёшам. Абодва дамовiлiся, што Алёша паспрабуе знайсцi Чарнавуха, пакуль бацька будзе на базары прадаваць прадукты. Хрысан Андрэевiч i раней браў з сабою сына i пускаў пагуляць па горадзе без усякага апасення (нумар трамвая ведае, "свой" аўтобусны прыпынак ведае, а каб натварыць чаго нiколi ў жыццi). У такiх выпадках атрымоўваў Алёша на рукi тры рублi i мог купiць сабе што толькi захочацца, i паехаць куды хоча ў горадзе - хоць у кiно, хоць у цырк. На гэты раз Хрысан Андрэевiч увапхнуў сам у патайную кiшэню Алёшу пятнаццаць рублёў i сказаў:
- Калi выпадкова трапiцца Чарнавух, а аддаваць не будуць, давай чырвонец. Не дадуць - давай дванаццаць. Не аддадуць - кладзi ўсе пятнаццаць. А калi i тады не захочуць, пiшы адрас - i да мяне: сам паеду. Доўга не хадзi, к чатыром гадзiнам да аўтобуса, дзень стаў кароткi, зацемна паедзем. Ды пытайся пра Чарнавуха культурна: "Папытацца можна, таварыш?" А потым i дакладвай, так маўляў i так - з вёскi мы, пастухi, i без сабакi нам нельга, а прапаў. Уцёк, маўляў, у горад. Добрых людзей многа: ты толькi пытайся.
...Па горадзе спаважна iшоў хлопчык-мацак i зрэдку пытаўся ў сустрэчных, у тых, хто, на яго думку, заслугоўваў давер:
Папытацца можна, таварыш? Мы, выходзiць, пастухi...
Тлустых сустракаў чортведама як многа, асаблiва жанчын, але такiх прапускаў (мабыць, не працуюць, таму i тоўстыя не ў меру). Але менавiта тлусты таварыш, пачуўшы, пра што пытаецца хлопчык - не ў яго, у другога, - спынiўся i параiў пайсцi на вакзал (там, маўляў, за дзень уся моладзь пройдзе праз вароты - хто ж небудзь ды ведае). Хлапчукоў жа Алёшка не абмiнаў нiводнага.
