Болеслав Прус - Стасевы прыгоды (на белорусском языке)
- Не маё... гэтай панi! - адказаў арганiст, паказваючы пугаўём назад.
- Пан арганiст, - азвалася кавалiха.
- Чаго?
- Пусцiце мяне з брычкi... Я пехатой пайду, бо мне здаецца, што хутчэй зайду...
- Не балбачыце, панi, дарма... Эй, малы!
- Ой, божа мой, божачка!.. Цi ж знайду я яго!.. - шаптала кавалiха, укленчыўшы на дрыготкiм дне брычкi.
Конь iмчаўся галопам. Можа, з вярсту ад маёнтка арганiст заўважыў нешта шэрае, што хутка кацiлася ад аднаго краю дарогi да другога. Калi пад'ехалi блiжэй, ён пазнаў сабаку, якi з апушчанай галавой бег перад брычкай.
- Курта! - гукнуў арганiст. - Глядзi, панi, ваш Курта тут!
Сабака, убачыўшы кавалiху, заякатаў, загаўкаў, пачаў скакаць то да брычкi, то да храпы каня, якi пырхаў ды абганяўся як мог. Верны сабака, выпушчаны з хлява, прыбег следам Стасевага вазка ажно сюды.
- Усё iдзе добра! - сказаў арганiст, напяўшы лейцы.
Брычка спынiлася каля дваровай брамы.
Кавалiха саскочыла з брычкi, ступiла некалькi крокаў i раптам абаперлася аб шула брамы - так закружылася галава. Арганiст узяў яе за руку, i так яны пайшлi да дома ўслед за Куртам, якi ўсё гаўкаў, скакаў i круцiўся вакол самога сябе.
Усе паны якраз сядзелi на верандзе, абедалi. Падарожныя затрымалiся каля плота, нясмела гледзячы туды, дзе панства, а Курта раптам iрвануўся ў той бок.
За iм пабегла кавалiха. Задыханая, з узнятымi рукамi яна ўпала на каленi пры канцы стала, дзе на прыполе ў ключнiцы сядзеў Стась - жывы, выспаўся i ўсмiхаецца.
- Пайшоў прэч ты, нягоднiк! - перапалохана крычала ключнiца на Курту, якi намагаўся ўскочыць на яе прыпол.
- Мацi! Мацi! - загаманiлi паны, гледзячы, як жанчына, павалiўшыся на зямлю, з крыкам цалавала пухкiя Стасевы ножкi.
Перапынiлi абед, паўставалi i падышлi да таго канца стала, дзе адбывалася пацешная сцэна: дзве жанчыны сварылiся за дзiця.
Шарачыха хацела забраць сваё, а ключнiца не аддавала.
- Гэта мой сын! Мой Стасiчак! - крычала мацi.
- Ды хто вы такая? - крычала, мацуючыся з ёю, ключнiца. - Таксама... нахабства!.. Хапае такое далiкатнае дзiця, нiбы аполец сала!
- Бо гэта маё!..
- Што ваша?.. Гэта сын нашага пана, тут усе вам скажуць!.. Такi прыгожанькi... Во, бачыце... Пан прыйшоў... Аддай пану хлопца!..
Усе госцi адкрыта смяялiся.
- На табе, паны смяюцца, - не супакойвалася ключнiца, - а гэта ж панаў сын!.. Падобненькi!.. Пайшоў прэч, сабачая морда! - зноў закрычала яна на Курту.
Шарачыха, не ўстаючы з каленяў, павярнула галаву i здзiўлена паглядзела на таго, каго назвалi Стасевым бацькам. Паглядзела i сказала з наiўнаю прастатой:
- Не быў бы ён такi прыгожанькi, каб быў вашага пана. Гэта сын каваля... Юзафа Шарака!..
Тут азваўся арганiст i сваёй урачыстай мовай пацвердзiў, што згубленае дзiця, якое пры святым хрышчэннi атрымала iмя Станiслаў, з'яўляецца законным сынам Юзафа i Малгажаты з дома Ставiньскiх-Шаракоў.
Вестку, якая выплыла з такой важнай крынiцы, панi Лоская ўспрыняла з вялiкiм задавальненнем; затое пан суддзя ўсмiхнуўся, нiбы з'еўшы мыла.
- Фью, фью! - свiснуў стары палкоўнiк i дадаў: -Пайшло!..
Суддзя скрывiўся яшчэ больш i абыякава махнуў рукой.
- Я вельмi рад, - сказаў ён, - што бедны хлопец так хутка знайшоў сям'ю!..
- Гэта нагадвае мне байку пад назвай "Лiса i вiнаград", - дадаў палкоўнiк.
Жанчыны прыкусвалi губы, суддзя круцiўся, як на шпiльках, арганiст нiчога не разумеў, а Шарачыха не чула, занятая Стасем.
Лiшне было б гаварыць, што арганiста прымусiлi яшчэ раз расказаць, як яно здарылася са Стасем.
Налiтаваўшыся з мацi, усе смяялiся цяпер са здарэння, за выключэннем ключнiцы, якой вельмi забалела тое, што Стась - не сын яе пана.
- Ды такi ж разумны!.. Ды такi ж прыгожы!.. Нават з радзiмкай на шыi, мармытала старая.
* * *
Каб усё закончыць як найдакладней, скажам, што арганiст, уладзiўшы з суддзёй справу ягомасця ксяндза, завёз Шарачыху да бацькi i там трэцi раз расказаў вядомую гiсторыю перапалоханаму Ставiньскаму. Выехаўшы з млына ў той самы дзень, чацвёрты раз расказаў яе кавалю, а пяты - ксяндзу.
У нядзелю, пасля iмшы, Ставiньскi з дачкой i ўнукам, а таксама ўсе парабкi высыпалi на мост, прыгледзецца да таго, як з боку горада ў аднаконнай брычцы о, дзiва! - каваль Шарак сядзеў побач з арганiстам Завадам, як родныя браты.
Стары млынар выступiў перад двума памiранымi ворагамi з доўгай i нуднай прамовай пра неабходнасць прабачыць адзiн аднаму, што было тут ужо зусiм лiшнiм. Пасля паклiкаў усiх на абед, а затым уручыў арганiсту пяцьсот злотых беспрацэнтнай пазыкi на тры гады. У вынiку гэтага арганiст часта паўтараў людзям павучальную сентэнцыю:
- Дарагiя браты! Калi я прыгадваю сваё жыццё, мне дакладна вiдно, як гэта лiтасцiвы пан бог нiколi не пакiдае людзей такiх, як я - добрасумленных i справядлiвых. In saecula saeculorum!..*
* На векi вякоў!.. (лац.)
У панядзелак арганiст быў ужо пры касцёле, Шарак у кузнi, Стась забаўляўся з Куртам на двары, пад наглядам Магды, а кавалiха працавала ў агародзе.
Каля поўдня перад iхнiм домам спынiлася фурманка, з якое нейкi нетутэйшы чалавек зняў прыгожае каштанавае цялятка з белай зорачкай на лбе. Паколькi малы чацвераногi выразна баяўся разгаўканага сабакi i не хацеў iсцi, фурман узяў яго адной рукой за карак, другой за хвост i такiм спосабам падвёў да здзiўленай Шарачыхi.
- Што гэта?.. Адкуль гэта?.. - спыталася гаспадыня.
- А гэта вам панi Лоская падарыла на пасаг для вашага хлопчыка, - адказаў чалавек.
- Юзiк!.. Магда!.. Сюды хадзiце! У Стася будзе карова!.. З маёнтка яму прыслалi, - крычала захоплена жанчына, цалуючы цялятка, якому не менш захоплены Курта патрохi аскубаў хвост.
Такiм эпiлогам закончылася Стасева прыгода.
