Бернар Клавель - Бацькава падарожжа (на белорусском языке)
- Не здзiўлюся, калi заўтра пойдзе снег, - дадаў ён, ставячы бутэльку на месца.
Кантэн згаджаецца i падымае шклянку. Яго рука дрыжыць, халоднае вiно цячэ па пальцах. Ён робiць пару глыткоў. Вiно здаецца яму крыху даўкiм. Пэўна, не натуральнае. Лепш трэба было заказаць кубачак кавы. Ён папрасiў вiна, бо гэта было першае, што адразу прыйшло яму ў галаву.
Чалавек зноў абапёрся на свой прылавак. Цяпер ён глядзеў на вулiцу. Ён быў вышэйшы за Кантэна, таму бачыў, што там рабiлася. Але Кантэну было на гэта напляваць. Ён адпiў яшчэ глыток, паставiў шклянку i раптам спытаўся:
- Мадэмуазель Кантэн будзе сёння абедаць у вас?
Чалавек пацёр свой нiзкi лоб i спытаўся ў сваю чаргу:
- Мадэмуазель Кантэн, кажаце вы?
- Але. Марыя-Луiза Кантэн.
Твар чалавека раптам пасвятлеў. Падняўшы руку, ён усклiкнуў:
- Вы маеце на ўвазе маленькую Марыю-Луiзу?!
Кантэн згодна кiўнуў галавою. Чалавек зноў перамянiўся ў твары, неяк дзiўна ўсмiхнуўся, падмiргнуўшы Кантэну адным вокам, потым нахiлiўся да яго i па-змоўнiцку растлумачыў:
- Сказаць па праўдзе, гэта здзiвiла б мяне. Здаецца, яна вельмi занятая цяпер. Па-мойму, на яе ўжо нельга разлiчваць.
Кантэн хацеў нешта сказаць, але ў яго перахапiла дыханне. Выгляд у яго быў прыгнечаны. Чалавек заўважыў гэта i супакоiў яго:
- Нiчога, бацька, не перажывай. З кiм не бывае. Я параiў бы не трацiць марна часу. Я даўно зразумеў, што гэта малая створана не для такога жыцця. Яна заўсёды мела нейкую сваю думку ў галаве. Толькi шукала выпадку. Як кажуць, чакала свайго часу. Мы з жонкай заўсёды казалi, што яна зусiм не такая, як iншыя.
Кантэн паглядзеў на гэтага чалавека, потым на шклянку вiна, пасля зноў на чалавека, якi пачаў расказваць яму пра шматлiкiя якасцi Марыi-Луiзы, якiя дапамагалi ёй выкручвацца ў жыццi.
- Вы ведаеце, многiя жадалi б пакончыць з гэтым. Але iм не хапае таго, што ёсць у яе. Менавiта гэтага iм усiм не хапае.
Чалавек ажно стукнуў сябе па лобе ад захаплення.
Дык, значыць, гэта праўда. Марыя-Луiза дасягнула большага, чым iншыя. Але, Божа мой, у чым? Няўжо i цяпер ён мае на гэты конт нейкiя сумненнi?
Чалавек усё гаварыў.
- Ведаеце, мы бачым тут многiх. Але, паверце мне, такiя, як яна, сустракаюцца рэдка. А потым, гэта яшчэ звязана з узростам. Для большасцi, калi яны пачынаюць думаць, ужо вельмi позна.
Кантэн быццам прырос да крэсла. Кожнае слова чалавека падае ў яго, быццам камень на дно калодзежа. I гэты камень застанецца ў яго душы назаўсёды. Яго цела памёрла. Яно паралiзавана, яно загублена нейкай невядомай гангрэнай. Адзiн толькi розум яшчэ жыве.
Гаспадар кафэ расказваў цяпер пра сяброўства, якое ўзнiкла памiж яго жонкай i Марыяй-Луiзай. Iх адносiны нагадвалi адносiны мацi з дачкой. У гэты момант увайшла гаспадыня. Яна была тоўстая i круглатварая, маленькiя вочкi, быццам свярдзёлкi, упiлiся ў Кантэна.
- Я вось толькi што расказваў пра Марыю-Луiзу, - павярнуўся да яе муж.
Жанчына закiвала галавою. На тлустым падбароддзi ўзнiклi складкi. Яна залапатала:
- Ой, як шкада, што яна паехала ад нас. Але што зробiш... Ёй выпаў шанс. Яна сарвала вялiкi куш. Яе забiрае да сябе важны тып. Яны ўсе, па сутнасцi, мараць аб гэтым, але шанцуе далёка не кожнай.
Зноў умяшаўся гаспадар:
- Кожны будуе сваё жыццё, як можа, толькi не ўва ўсiх атрымлiваецца. А вось за яе я спакойны, яна малайчына.
Яны так гавораць мiж сабою, быццам Кантэна няма тут. Яны ўспамiнаюць першы прыход Марыi-Луiзы, яе расказы пра родную вёску, пра першага гаспадара, якi абыходзiўся па-свiнску з усiмi новенькiмi. Ах, прастытуцыя, прастытуцыя... Каб жа хто ведаў, дзе яна часам хаваецца. Тое, што гэтыя дзяўчаты вымушаны спаць са сваiмi гаспадарамi, цi ж гэта лепш, чым ходнiкi? I нiхто слова не скажа. Вось якая крывадушнасць! Усе гэта ведаюць, толькi выгляду не паказваюць. Але ў Марыi-Луiзы моцны характар. Яна - адчайная галава. У яе хапае розуму, каб абаранiць сябе. Яна нiколi не жадала працаваць на мужчыну. О, гэта патрабуе вялiкай смеласцi!
Кантэн не можа зварухнуцца. Ён прыгiнаецца ўсё нiжэй i нiжэй, быццам трапiў пад моцны лiвень.
Мужчына гаворыць пра гандаль, пра палiтыку i называе ўсё гэта горшай з прастытуцый. Сама вялiкай на свеце. Усе высокiя начальнiкi - хабарнiкi! Дастаткова толькi паглядзець на справы мэрыi або прэфектуры. Там усё нячыста, ён гэта добра ведае.
- Але Марыя-Луiза сапраўды вельмi добрая дзяўчына, - заканчвае гаспадар сваю доўгую прамову.
- Канечне, яна вельмi разумна робiць, - дадае тоўстая жанчына. - Многiя крытыкуюць яе, але я лiчу, што яна мае рацыю.
I яна паўтарае зноў i зноў, як ёй шкада, што Марыя-Луiза паехала.
Заходзiць наведвальнiк. Кантэн машынальна асушае сваю шклянку. Ад вiна ў страўнiку адчуваецца холад.
Цяпер гаспадары размаўляюць з новым наведвальнiкам. Кантэн развiтваецца, дзякуе i накiроўваецца да дзвярэй. Ён ужо кладзе руку на клямку, як чуе воклiч гаспадара:
- Гэй, бацька, гэта будзе трыццаць франкаў!
Кантэн вяртаецца, дастае з кiшэнi свой партаманет, сарамлiва кажа словы прабачэння. Перад тым як выйсцi з кафэ, ён яшчэ раз пытаецца:
- Дык яна апоўднi не прыйдзе, вы ўпэўнены?
Яму адказвае тоўстая гаспадыня:
- Не, не прыйдзе. Яна развiталася з намi ўчора.
Кантэн адчыняе дзверы. Ужо на парозе ён чуе, як гаспадар пасмейваецца з яго:
- Во дае, стары корч! Тут сапраўды паверыш у Дзеда Мароза... Ажно ў галаве не ўкладваецца!
19
Неўзабаве Кантэн зноў апынуўся ля вакзала Пераш. Пот цурком лiўся з яго, зубы ляскалi ад холаду. Як ён прыйшоў сюды? Чаму?
Пад пахай у яго па-ранейшаму быў пакунак для Марыi-Луiзы, толькi цяпер папера крыху падралася з аднаго боку. Кантэн успомнiў, што ён паслiзнуўся на каналiзацыйным люку i павалiўся. Нейкiя мужчына з жанчынай дапамаглi яму падняцца. Ён нават успомнiў, як жанчына сказала, спачуваючы:
- Бедны чалавеча, добра, што ў вас тоўстае палiто.
Кантэн не ведаў, падзякаваў ён гэтым добрым людзям цi не. Ён нават не запомнiў iхнiх твараў.
Кантэн папытаўся ў даведачным акенцы пра расклад цягнiкоў. Раней як у 18 гадзiн 59 хвiлiн нiчога не было. Яму гэта было даўно вядома, але ён забыўся, бо галава яго апусцела. Яна вызвалiлася ад усяго, што было ў ёй перад прыездам сюды, i напоўнiлася горадам, тварамi, гукамi, галасамi... Асаблiва галасамi. Яны гучалi бесперапынна, але нельга было разабраць асобных слоў. Ды i словы гэтыя не мелi больш нiякага сэнсу. З iх утваралася глухое бурчанне пачвары, якая сядзела перад гэтым вакзалам i называлася горадам.
Кантэн сядзеў некалькi хвiлiн на багажнай лаўцы перад зачыненым акенцам, дзе прымаюць багаж. За дзвярыма, якiя вялi ў галерэю грузавых i паштовых перавозак, проста на падлозе спалi два няшчасныя, закруцiўшыся ў брудныя палiто. Аб iх увесь час спатыкалiся служачыя вакзала, пасажыры i насiльшчыкi, але нiхто не звяртаў на гэта ўвагi. Яны ляжалi сярод натоўпу i былi яму чужыя.
Калi Кантэн зiрнуў на насценны гадзiннiк, было ўжо крыху больш чым апоўднi. Ён падлiчыў, што да адыходу цягнiка яшчэ заставалася шэсць гадзiн, i тут раптоўна яго ахапiў такi жах, што ён ускочыў з месца.
I ён збiраўся паехаць адсюль, нават не пабачыўшы сваёй дачкi? Ён жа ўцёк ад яе! Пасля кафэ ён не пайшоў на вулiцу Сухога Дрэва, каб яшчэ раз пашукаць Марыю-Луiзу, а пабег сюды! Ён сядзеў тут, ахоплены панiкай, гатовы адмовiцца ад усяго, абы толькi сесцi на першы цягнiк, якi адвязе яго да свайго дому, да сваёй зямлi, да спакойнага жыцця. Ён нiчога не зрабiў, каб перашкодзiць сваёй дачцэ застацца тут, ён проста пакiдаў яе.
А Iзабэла i Дэнiза чакаюць Марыю-Луiзу. Яны ўпэўненыя, што ён прывязе яе дадому сёння вечарам. Яны будуць сядзець удзвюх за сталом, перад iмi будуць стаяць талеркi гарачага супу... I тут ён з'явiцца на парозе адзiн. Цi хопiць у яго смеласцi? Няўжо ён сцерпiць, каб яму плюнулi ў твар? Ён прыедзе да iх i нiчога не скажа...
А што, калi ўсё гэта, аб чым ён даведаўся, няпраўда, паклёп? Можа, з небаракi-селянiна тут проста пасмяялiся?
Кантэн зноў ускочыў з месца i пачаў хадзiць узад-уперад па агромнiстай зале. Ён хацеў крыху прывесцi свае думкi ў парадак.
Сапраўды, усё сыходзiлася. Усё было супраць Марыi-Луiзы. Усё гэта было невыпадкова. Людская злосць тут нi пры чым. Трэба быць вар'ятам, каб яшчэ на нешта спадзявацца. Але калi ён думаў аб надзеi, яму хацелася смяяцца з сябе. Смяяцца з сваёй жонкi, з настаўнiка, з iх захаплення ад Марыi-Луiзы. Яму здавалася, што ён чуе, як усе яны паўтараюць хорам прыпеў гаспадара кафэ i яго жонкi. Гэты прыпеў быў працягам прыпеву Iзабэлы.
- Гэткае становiшча! Гэткая працавiтая дзяўчына! Сур'ёзная, i ўсё тут. Не такая, як iншыя... З характарам, не проста так! Столькi працаваць, каб потым цыраваць настаўнiкавы шкарпэткi! Вярнуцца ў сваю вёску? Ды як вы маглi падумаць такое?!
Што яна працавала добра, з гэтым згаджалiся ўсе. Нават яе суседка па лесвiчнай пляцоўцы, гэта курва, шлюха, сучка!
Божа лiтасцiвы! Што ён, Кантэн, такое зрабiў?!
Навошта яны хвалiлi яе? Для дзяўчыны, якая так нiзка ўпала, гэта ўжо занадта. Было б, здаецца, лягчэй, калi б яна адправiлася на другi канец свету, каб там даглядаць пракажоных!
