Бернар Клавель - Бацькава падарожжа (на белорусском языке)

Клавель Бернар

Бацькава падарожжа (на белорусском языке)

Бэрнар Клавэль

Бацькава падарожжа

Прысвячаю Гансу Бальзэру, брату, якi знайшоўся цудам,

на ўспамiн аб Каркасоне 1942 i аб Ваймары 1965

СНЕЖАНЬСКI РАНАК

1

Ужо больш як тыдзень зямля чакала снегу. Над ёю няспынна цягнулiся калматыя шэрыя хмары, якiя нечакана з'яўлялiся то з поўначы, то з захаду. Знiзу ўсё гэта нагадвала плынь вялiкай самотнай ракi, якая несла няведама куды свае неспакойныя вiры. Вiдаць, сёлета ад зiмы не было чаго чакаць, акрамя бесперастаннай жальбы ветру.

Аднак пад вечар 22 снежня, за нейкую гадзiну да змяркання, паўночны вецер прынёс першыя сняжынкi. Яны былi дробныя, кволыя i хутчэй нагадвалi веснавыя градзiны, якiя добра выкачалiся ў брудзе, перш чым залегчы на дно разораў. Пад ноч сняжынкi павялiчылiся ў памерах, i ўрэшце за шчыльным палатном завеi паступова знiк суседскi вiнаграднiк, да блiжэйшых лозаў якога было крокаў сто. Даўжэзныя бледныя стужкi працягнулiся да самай зямлi i пазначылi абрысы будучых сувеяў.

А потым на белы сусвет апусцiлася ноч, сярод якой ажно да ранiцы чулiся завываннi i ўсхлiпы ветру.

Гэтай ноччу Кантэн так i не змог заснуць. Стары ўздыхаў, варочаўся, прыслухоўваўся да гукаў на дварэ. Падняўся ён рана, на досвiтку i адразу выйшаў з дому. Спачатку падмёў сцежкi, пасля выкiнуў гной з канюшнi.

Цяпер усё было пароблена. Жывёла дагледжаная, дровы нарыхтаваныя за плiтой на ўвесь дзень. Раз ужо лёг снег, можна сядзець у цяпле i чакаць вясны.

Кантэн працёр далоняй запацелую шыбiну i пачаў глядзець на вулiцу. Кухня напоўнiлася пахам зваранай бульбы, рознымi гукамi. Кантэн чуў, як за спiной завiхалася жонка, рыхтуючы корм свiнням i трусам. Бразгалi чыгуны. Па своеасаблiвым гуку стары пазнаў сама большы з iх. Ён трэснуў у час збору вiнаграду, i Кантэн вымушаны быў абкруцiць яго тоўстым дротам. Дэнiзы не было чуваць, хоць стары ведаў, што яна тут.

Дачка сядзела за сталом. Яна нават не дакранулася да кубка з цёплым малаком, куды накрышыла пячэння. Дэнiза засяроджана глядзела на прыпечак старой печы, у якой раней пяклi хлеб. Там стаялi калядныя яселькi*.

* Паводле бiблейскага сюжэту, яслi, у якiя быў пакладзены Iсус пасля свайго нараджэння.

Ад снегу, якi ляжаў за акном, кухня з нiзкаю столлю неяк пасвятлела, хоць дзень быў вельмi пахмурны. Кантэн ведаў, што так будзе да вечара. У такое надвор'е iнакш не бывае. Яму добра былi знаёмыя гэтыя навiслыя над зямлёю нябёсы, якiя заўсёды наблiжалi лiнiю гарызонту да самага лесу Мулатаў. Тады ён, быццам прысыпаны попелам, быў ледзь бачны ўдалечынi.

Так было i сёння. Усё пачынала злiвацца ў адно адразу ж за вялiкай гурбай, якая перагарадзiла дарогу, што вяла да вёскi.

Ад нечаканасцi Кантэн уздрыгнуў: з даху на снег звалiлiся два вераб'i. Нейкi час яны сварылiся, потым большы знiк за гумном, у якiм хавалi кукурузу. Вiдаць, снег iшоў усю ноч, бо на перакладзiнах ляжалi важкiя белыя карункi. Вецер супакоiўся толькi на золку, а разам з iм перастаў падаць i снег. Цяпер усё было шызае, акрамя сцежак, якiя адбiў Кантэн, ды кучы гною, над якой падымаўся слуп пары. Пара была добра вiдаць на фоне зацягнутага хмарамi неба.

Кантэн доўга i неадрыўна глядзеў на палоску лесу, пакуль яго ўвагу не прыцягнулi вераб'i, якiя цяпер сварылiся з-за некалькiх зярнят, што высыпалiся на снег праз шчылiны ў гумне. Урэшце вераб'i паляцелi прэч, i калi Кантэн зноў перавёў позiрк на лес, то ён заўважыў чорную кропку, якая, здавалася, не рухалася, а матлялася памiж небам i зямлёй. Кантэн падышоў блiжэй да акна i прыгледзеўся.

Пазнаць чалавека, якi iшоў сюды, было цяжка, аднак стары адразу здагадаўся, што гэта настаўнiк. Так, настаўнiк, бо паштальёну было яшчэ занадта рана. Кантэн сачыў за iм некалькi хвiлiн. Вось ужо можна было пазнаць доўгую вузкаплечую постаць хлопца. I тут стары не вытрымаў, сам не ведаючы чаму, павольна павярнуўся i адступiў ад акна.

Дэнiза нават не зварухнулася. Над яе кубкам яшчэ падымалася пара. Стары наблiзiўся да яе i цiха сказаў:

- Паспяшайся, дачушка.

Яму здавалася, што Iзабэла не пачуе яго, але дзе там. Не спыняючы работы, тая забурчала:

- Няўжо ты не ведаеш, што з ёю гаварыць - толькi марна час трацiць? Пустое гэта! Яе не проймеш. Нiколечкi! Яна i есцi не спяшаецца. Лянота ў яе ў крывi, як хвароба. I ты добра ведаеш гэта. Не горш, чым я.

Сапраўды, Кантэн усё гэта добра ведаў, як ведаў i тое, што скажа яму жонка, калi ён паспрабуе абаранiць малую. I ўсё ж такi ён павольна вымавiў:

- Не, гэта не лянота. Трэба дазволiць ёй...

Iзабэла не дала яму дагаварыць:

- Вядома, ты апраўдваеш яе! Ты так робiш заўсёды. I ты хочаш, каб я нешта значыла для яе! Ты думаеш, я не шкадую яе, не жадаю ёй дабра?! Але ж трэба ёй рухавейшай быць. Пэўна, у бацьку ўдалася. Ты i сам працуеш як мокрае гарыць... - Яна перастала на момант займацца работай, павярнулася тварам да мужа з дачкой. Правую руку Iзабэла трымала ў гаршку, а левай, запэцканай кормам, энергiчна жэстыкулявала, пакiдаючы ў паветры зiгзагi пары. Аднак разупэўненая маўчаннем Кантэна, яна рэзка адвярнулася, пацiснула плячыма i з яшчэ большым iмпэтам узялася за работу. Яе хударлявая спiна быццам выконвала нейкi дзiўны няроўны танец. Галава з закручанымi ззаду валасамi, поўнымi сiвiзны, матлялася з боку ў бок, на тонкай шыi пад загарэлай скурай выступаў востры пазванок.

Дэнiза пiла доўгiмi глыткамi, напалову хаваючы твар у белым з чырвонымi кветкамi кубку, якi яна аберуч трымала перад сабой. Нарэшце яна паставiла кубак на стол, выцерла вусны ражком свайго фартушка i зiрнула на бацьку. Кантэн усмiхнуўся, i твар у дачкi пасвятлеў.

Кантэн думаў пра настаўнiка. Ён уяўляў, як той крочыць, высока падымаючы свае тонкiя ногi, нерашуча топчацца перад кожным сувеем, далёка абыходзiць адхоны. У нейкi момант стары хацеў павярнуцца да акна, але стрымаў сябе. Ён так i застаўся стаяць ля стала, адвярнуўшыся спiною да старой печы. Кiнуўшы позiрк на Дэнiзу, ён заўважыў, што тая ўсё яшчэ глядзiць на яго з шырокаю ўсмешкай. Кантэн зрабiў ёй знак, каб паспяшалася. Дзяўчынка павольна паднялася з-за стала, аднесла ў ракавiну кубак i лыжку, прыбрала хлеб i вярнулася з рушнiком. Кантэн сачыў за кожным яе рухам. Калi яна пачала выцiраць цырату, гэтыя рухi былi раўнамерныя i хуткiя, але паступова яны запаволiлiся, бо Дэнiза пачала разглядаць намаляваныя на цыраце букеты пiвоняў. Нарэшце яна сабрала крошкi хлеба ў невялiкую кучку, ссыпала iх на далонь i аднесла ў чыгун, у якiм мацi канчала мяшаць скацiне.

- Ну, калi ты ўжо гатова, - прабурчала Iзабэла, - дык прынясi два кошыкi буракоў. Я прырыхтавала iх у склепе, глядзi пад палiцаю з садавiной... I накiнь хустку! Не лета!

Дэнiза подбегам кiнулася на двор, але перад акном нечакана спынiлася. Устаўшы на дыбачкi, паглядзела праз шыбiну, якую працёр бацька, i сказала:

- Сюды нехта iдзе.

Хвiлiну памаўчала i дадала менш упэўненым голасам:

- Гэта не Марыя-Луiза, гэта настаўнiк...

Пачуўся пранiзлiвы жончын смех, i Кантэн зразумеў, што яна распачне сварку.

- Вядома, - залямантавала яна, - гэта настаўнiк! А ты хацела, каб хто гэта быў? Твая сястра не будзе iсцi ў дзевяць гадзiн ранiцы. Ты добра ведаеш, што няма цягнiка ў гэтую пару... Ну, хутчэй iдзi па кошыкi!

Дачка з неахвотаю адступiла ад акна i выйшла праз дзверы, якiя вялi проста ў склеп. Спiной да Кантэна, жонка не сцiхала:

- А гэты - нешта нейкае! Ён, можа, тады не пайшоў бы, калi б дарога была ўсланая метровым слоем гною! I то я не ўпэўнена...

Яна толькi што вымыла свае худыя, ружовыя ад гарачай мяшанкi рукi i цяпер выцiрала iх аб рушнiк, якi вiсеў побач з плiтою. Паказваючы падбародкам на дзверы, яна працягвала:

- Цяпер вакацыi, дык ён цэлымi днямi будзе вiсець над душой. Асаблiва калi тут з'явiцца Марыя-Луiза. Я гэта прадбачу, але не жадаю гэтага.

Яна паглядзела на Кантэна.

- Ты чуеш цi не? Не жадаю! Як толькi яна прыедзе, я хачу, каб у доме былi адны свае. Выкручвайся як хочаш, але давядзi яму гэта. Чуеш? А калi не захочаш, дык я сама яму растлумачу! Я саромецца не буду!

Кантэн наблiзiўся да акна. Настаўнiк яшчэ не дайшоў да павароту. Ён размашыста крочыў па дарозе, а перад яго тварам плыло невялiчкае воблачка пары, якое ўтваралася ад частага дыхання. За спiною Кантэна зноў чулiся жончыны кпiны:

- Ты можаш глядзець, колькi табе ўлезе, але я не пабаюся сказаць тое, што думаю, нават калi ён будзе тут!

Амаль з бояззю Кантэн вымавiў:

- Ты ж павiнна зразумець...

Ужо каторы раз яна перапынiла яго:

- Зразумець? Гэта ён павiнен быў ужо даўно зразумець, калi ў яго трохi варыць галава! I як такi абмежаваны хлопец змог вывучыцца на настаўнiка?!

Яна схапiла вязаную кофту i пачала хутка надзяваць яе. Рухi Iзабэлы былi нервовыя, цела выгiналася, быццам наэлектрызаванае злосцю.

- Ва ўсякiм разе, - дадала яна, - нiхто не скажа, што я прынаджваю яго.

- Ды ўжо ж, чаго не скажаш, таго не скажаш, - прамармытаў у адказ з горкай усмешкай Кантэн i пакiваў галавою.

Iзабэла, якая ўжо накiроўвалася да дзвярэй, нечакана развярнулася. Гэтай простай фразы было дастаткова, каб яна скiравала ўсю сваю злосць на Кантэна. Яна сказала з прысвiстам: