Уладзімір Караткевіч - ....Трэба церабіць сваю сцежку Дзённік 1965-66 гадоў
Жартавалі з хлопцамі, працавалі з хлопцамі, але пра гэта, можа, і напішу. А над намі лёталі старыя белыя чайкі і гадавалыя карычняватыя.
Вярталіся, калі сопкі сталі ад сонца залатыя. Зноў троху выпілі, зноў спявалі песні.
А раніцай у лёгкім тумане, калі толькі нараджалася сонца, пайшлі берагам, купамі бурых водарасцяў на прыстань. А там і Уладзівасток.
Я сухапутны. Але там на караблі жыла сінічка – на носе. Яна знаходзіла сейнер, калі ён адыходзіў без яе. Чайкі за ёй гоняцца, калі яна ляціць над морам, а яна выкручваецца і …проста ў рубку ці на спардэк. Так і я шукаў бы, здаецца, і шукаў мора.
Апошнія дні былі днямі беганіны. Дакуманты, тое, сёе, гэта, экіпаж, здаваць формы, лісты на паштамт, зняцце з “давольствія”.
Урэшце, у ноч з 1-га на 2-е (ужо другога, бо ў 0.10), выехалі. Ехалі па мяжы лета-восені і зімы. То яна нас даганяла, то мы ад яе ўцякалі.
З Уладзівастока выехалі – амаль суцэльная была зелень.
2-га прачнуліся – горы-букеты: залатыя, барвяныя, зялёныя, жоўтыя, малахітавыя, лімонныя, іржавыя. Тунэлі. Амур і сам Хабараўск у ззянні дня, гарадкі Бірабіджана.
А 3-га раніцай – Гонжа. І – сняжок. Прыцярушаныя снегам піхты, лімонныя лістоўніцы. Увечары ў агеньчыках недзе пад Магочай, у гэтых агеньчыках ранняй восені такая была занесенасць да д’ябла, такая закінутасць. <…>
Пад Прыісковай, 4-га, снегу як не было. Голыя сопкі. Шылка. На тым баку яе ў праменнях узыходзячага сонца бягуць па схілах, усё з аднаго іхняга боку, ружовыя, светла-ружовыя бярозы. І сопкі, прыціснутыя каменнямі нагрувашчанымі.
5-га, у аўторак, бліснуў недзе далёка між дрэў Байкал. Распадкі дзівоснай прыгажосці і ружовая шэрань на зямлі. У Іркуцку ніхто не сустрэў, невядома чаму.
І пайшлі станцыйкі. Як і дагэтуль, куплялі бульбу, салоныя грузды і рыжыкі ў слоіках, хлеб і іншае.
У Зіме з яе дужа “р-рюскім” вакзалам купілі чаромхі, і я ўспомніў гады вайны, інтэрнат і Урал. Які я ўсё ж стары.
Наступнага дня ў Марыінску былі яшчэ жоўтыя сям-там бярозы, а пад Новасібірскам паваліў густы снег.
Затое 7-га зноў гарэў бярозавы пажар і быў слуп Еўропа-Азія за Свярдлоўскам, а калі быў сняжок, то лёгкі, як пудра. Былі то мае мясціны часоў вайны. Нават станцыя адна называлася Ірэнская. Глядзеў, і ўсё мне здавалася: вось убачу, хаця і ведаў, што дурасць. Месцы тыя ад чыгункі – ісці ды ісці. А ўсё адно падобна. Рака зялёная, бо ў ёй перакінутыя горы, з рэдкім золатам бяроз. І скалы над лесам.
Восьмага праз Яраслаўль прыехалі ў Маскву, я толькі паспеў схадзіць на курсы, а ў 15.30 катанулі мы ўжо на Мінск. У гадзіну ночы з хвілінамі былі ў Мінску.
Валя стрэла нас, на нейкім прыватным РАФіку паехалі па дамах.
І вось пасля зноў пайшлі шалёныя дні. Да Скварцова, да Бычкова, у студыю, на радыё. Адзінае, што было цікава, хаця “ўнутрана” і спрэчна, гэта даклад Зайцава ў суботу, 16-га. “Сусвет і розум”. А пасля зноў: выступленне па радыё, грошы, плата за кватэру, за тэлефон, падпіска на часопісы, заплаціць машыністцы.
26-га – не, пазней гэта было. Чысла. Не помню, урэшце – сустрэліся на кватэры ў Скварцова я, гаспадар, Рагнеда [20], Бычкоў, Паўлёнак, Забалоцкі [21]. Паўлёнак, па-мойму, пабойваецца ставіць у такім выглядзе, Бычкову на сцэнар начхаць, і хоча ён ставіць “Сірано дэ Бержэрака”, ды не хоча пакрыўдзіць старога настаўніка, які адзін не паставіць. Ну а мы трох біліся плячо ў плячо.
Бычкоў даводзіў, што яму пляваць на праўду гісторыі, на праўду народную, на ўсякія праўды – абы была праўда жанру (як быццам яна можа быць без іншых). Словам, патрабавалі замест трагікамедыі вясёлае “ля-ля”. Чаму трэба бурыць тое, што прыдумаў другі. Узяўся – шануй, значыць, спадабалася. А калі не падабалася так, то чаго браўся? Да чаго гэтыя варагі з іхнім бачаннем і са словам канстанціраваць (не, не канстанціраваць, а нейкае другое слова, але такая самая пачвара, ніяк не ўспомню, ты непрыкметна паправіш, а яны зноў, ты ясна паправіш, а яны зноў) абрыдлі мне. Пляваць ім на ўсё на свеце. І больш нічога.
Палаяліся ўшчэнт. Толька сказаў, што пры такім поглядзе ён здымаць не будзе. Я ўжо толькі ўзяўся за галаву і сказаў Паўлёнку, даволі ўрэшце ціха: “Няўжо вы не разумееце, што калі мы так здымем, гэта будзе сорам, сорамна, сорам?”
Пакуль паладзілі на тым, што сядаю і пішу, як хачу, максімальна ўлічыўшы ўсё. А адну сцэну зраблю ў двух варыянтах. А я зраблю, як бачу. Раз такое – не маю права адступаць. Тым больш што Бычкоў, здаецца, рад мільгануць у хмызы, скарыстаўшыся са спрэчкі. Чорт з ім. Не працую больш у кіно. Буду, калі спатрэбяцца грошы, рабіць кароткаметражкі або фільмы для тэле – і ўсё.
27-га ў 15.30 была сустрэча ў Акадэміі. Абмяркоўвалі “Каласы”. Абмеркавання, уласна, не было, а хвалілі. Так хвалілі, што круціўся, як на патэльні. Лупілі Герцовіча [22], а ён у больніцы, і няварта было б гэтага рабіць. Шкада. Пакрыўдзіў Бог розумам, талентам, смеласцю. Напалохалі раз, то ён “даводзіць” цяпер, хаця ніхто ад яго гэтага не патрабуе. Было шмат людзей. Паўліна Мядзёлка была. Сказала, што як быццам знайшла сына. Словам, абое ледзь у прэзідыуме не праслязіліся. Выступалі Паўлюк Дзюбайла, аспірант-гісторык Андраюк, цудоўны Пшыркоў, Місько, Зайцаў, які сказаў, што трэба мне думаць аб заўтрашнім дні і мець цвярозую галаву, гісторык Біч, філосаф Махнач, мовазнаўца Шушкевіч, Лявон Баразна, Конан, Сушынскі. Баюся, што трохі пашкодзілі, могуць сіх-тых насцярожыць. Але бог з імі, усё добра як добра, тым больш, што Луфераў спусціў усё на тармазах. Выступіў і я. Сказаў аб пачуцці адказнасці. І гэта так. Нельга больш гуляць жыццём у цыркі.
2-га лістапада ў гадзіну дня паехалі з маці ў Рагачоў. Панылыя палі, тарфяныя балаты, рэдкія і скупыя пад вечар агеньчыкі, а я рад, што вырваўся. Не хацеў на святы шмат піць – ну яго. Прыехалі вечарам, пасядзелі, ляглі спаць, і наступнага дня я не адразу дадумаўся, дзе я, а калі зразумеў – пачуццё радасці. За вокнамі пачынае днець, устае халоднае сонца, паліць вада з насоса. Шкада, што няма тут Адама [23] (ён, на жаль, паехаў у Радашковічы) ці Янкі [24]. Як бы яны ўзрадаваліся. А так я толькі напярэдадні ад’езду, ды не, 31-га, пасядзеў у Адася, пагаварылі, развіталіся. А шкада, што ён не бачыць гэтага.
Зямля чорная, неапалімыя купіны жоўтых парэчак, на дрэвах толькі самыя маладыя, сёлетнія лісці яшчэ трымаюцца, на паласе заранкі магутныя голыя ліпы.
З раніцы пайшоў на Дняпро, лавіў, але хаця б разок клюнула. Сышло лецейка. Давядзецца паспрабаваць сакам. Пасля ўвесь дзень пісаў лісты.
Сёння лісты ўсе скончыў, схадзіў у горад і кінуў іх, купіў пару кніжак і зрабіў гэты запіс. Шкада, што сонца з’явілася толькі а другой палове дня, а раніцай крапаў дождж і сапсуў нам паляванне. А як добра было б ісці па іржышчах з сабакам, і каб вецер свістаў у рулю стрэльбы, а вакол голыя лясы. Нічога, нідзе не дзенецца.
Заўтра пастараюся напісаць эсэ для “Маладосці”.
Зараз позна ўжо. Цемра за акном. Зноў, відаць, збіраецца на дождж, і хаця адчуваю сябе не дужа здаровым – шчасце поўніць мяне.
У пакоі водар яблыкаў, што ляжаць на акне (сам сёння зняў апошнія з галін і еў іх, марозныя, і падбіраў з зямлі), побач з лямпай – ласіны рог, што зрабіў мне дзядзька. Атрымаў паштоўку ад Адама і яшчэ раз пашкадаваў, што яго няма тут.
6 лістапада. Субота
Учора кепска працавалася. Сам не ведаю чаму. Дождж перашкодзіў паляванню, а я, дурань, замест працы сядзеў і чытаў, прыціснуўшыся ў кут канапы. Чытаў “Запіскі мелкатраўчатага” Дрыянскага і адчуваў ціхае замілаванне ад мовы, ад побыту, ад жаргону, які ў беларускіх паляўнічых, вядома, шмат у чым другі, але таксама не дужа змяніўся за стагоддзе.
Пачаў эсэ. Вырашыў назваць “5966-ты год”. Напісаў трохі і адчуў: не магу больш. Пайшоў у горад, купіў пару кніжак, вярнуўся, да позняй ночы чытаў Сэлінджэра.
Сёння дзядзька разбудзіў раніцай. Лёгка, але цёпла апрануліся, ногі ў анучы, у чобаты, стрэльбы на плечы. Пайшлі. Дзядзька з Сяргеем ішлі наводдаль, і Альма з імі. Ворыва ў садзе, забытыя яблыкі на дрэвах, шэра, вісяць над Пераровам жоўтыя дубкі, сталее Дняпро.
Пералескі такія чыстыя, ружова-рудыя ад бяроз, зялёныя ад ялін. Плыве, вырываецца з-за абсад дым цягніка. І ехаў бы кудысьці, і навекі застаўся тут. Цягнецца, выбухае, кладзецца на дрэвы дым.
Шукалі ў астравах, на ворыве, на руні. Бачыў некалькі лежак. Здаравенныя звярыны. Вылежалі чорт ведае колькі зямлі. На ворыве сляды зайцоў, ліса прайшла, дзік, трохі далей у лес сляды вастраватых ласіных капытоў.
Адзін з зайцоў лёг метрах у дзесяцёх ад дарогі з Шчыбрына берагам на пераезд. Спалохаў яго, відаць, матацыкліст, якога мы здалёк бачылі. Ён скочыў і пабег пад адхон – па слядах было відаць – у сасоннічак. Пайшлі туды. Дарогаю зайшлі краем у лясок і набралі Сяргею ў сетку сцюдзёных зялёнак. Востры асенні зямны пах. У сасонніку травы выбіты восенню і асабліва вылучаюцца без іх шызыя падушкі лішайніку і ружовая подпуш ля каранёў нейкіх сухіх сцяблінак, невядома нават якіх.
