Уладзімір Караткевіч - ....Трэба церабіць сваю сцежку Дзённік 1965-66 гадоў
Але дастаткова было сказаць лайцы “дамоў”, як яна пайшла, паплялася. Тут сабакі так прывучаны.
Аралія ля дарогі колецца патроху, дрэвападобная сваячка жэньшэню. Попаўзні крычаць, бегаюць па ствалах уніз галавою. І мора сонца ў вясёлым лесе.
Праз усе крыніцы дабраўся да паляўнічай хаткі. Над ёй сонечнае мора маньчжурскага арэху, пад ёй сонечнае мора папараці, а вышэй за ўсё піхты і кедры.
Старое вагнявішча, навес з кар’я, тоўстыя сцены. Унутры ўсё, патрэбнае чалавеку. Сюды б узімку залезці, узяўшы газы і некалькі пачкаў свечак, сядзець сярод снягоў, паліць печ і пісаць, пісаць, і зусім не бачыць людзей.
Лазіў на галавазломны кедр, скінуў некалькі шышак. З верхавіны акіян тайгі з валамі сопак. Апошнюю галіну, спускаючыся, нёс у зубах. Прасмаліў рукі да апошняга.
Пасля елі, пілі каву, а тады рушылі далей, за Падкрастовы і Дравяны ключы, у ліяннік. Вось тады пачалося нешта зусім незвычайнае. Зваленыя дрэвы, на іх пяшчотнейшыя, падобныя на зарасці белых і слаба-ружовых каралаў грыбы, рагацікі, або кітайская лапша. Дзеля іх у свой час было звалена больш дубоў і кедраў, чым для дамоў.
Кітайскія арцелі прыходзілі, валілі, драўніна закісала, і на яе падсажвалі гэтыя грыбы ды грыб мядзведжае вуха. Пасля прыходзілі і збіралі. Вельмі дорага каштавала.
А ліяннік – нешта незвычайнае. У раптоўным, амаль вячэрнім ценю ад сопак – калоны дрэў, і на іх вісяць, калышуцца, шалушацца тоўстыя, з нагу дарослага чалавека, дравесныя змеі. Толькі ўверсе драбніцца лістота. І ўсё гэта густа, незвычайна, бы ў тропіках, дзікавата. Актынідыя, чырванее вінаград, уецца, пляце, сціскае.
…Удома (дарогаю назбіраў маньчжурскага арэху і пасля вышалушыў; пальцы дагэтуль чорныя) лавіў зноў рыбу. Больш за ўсё, чамусьці, было стронгі. Ярка-пунсовая, палоса-смужка на брушцы, сама пяшчотна-бэзавая, плямістая. А на спіне россып залатых бліскавак. Дзівоснай прыгажосці рыба. Ды й пяструшка нічога. Чырванаватая смужка ля бакоў, плаўнікі і пяро хваста. Чарнаватыя плямкі, бы ў леапарда, на баках. Самец, калі засне, чарнее, як кепскае срэбра.
Варыў юшку, разбіраў надзертыя галінкі. Тут і “калючы жэньшэнь”, сваяк ягоны, элеўтэракок, і калапанакс, і гарэх, і вінаград, і акантапанакс скупчанацветны, чорныя ягады разам. Шкада, што нельга зрабіць добрага гербарыя.
Пасля склаў усе рэчы, пасядзеў пад высокімі зорамі, заснуў.
Учора ледзь не праспалі. Н. так і не ўдасужыўся з вечара разабраць расліны. Не сталі яго чакаць, паехалі двох. Машына запаведніка даставіла нас толькі да паграншколы. Далей шафёр не мог: восем дзяцей трэба ў школу завезці. З паграншколы падкінуў да Перавознага сімпатычны шафёр-пагранічнік. Думалі, што спознімся, ляцелі па беразе, па прыбойных лужынах (ляцела вада), па жвіры.
Але марскі катар спазніўся. Урэшце прыйшоў. “Алмаз”. Узышлі на яго і прастаялі на носе ўсе паўтары гадзіны. Аддаляюцца берагі. Стаяў, глядзеў на Падзь, успамінаў, як напярэдадні вечарам гаварыў з дырэктарам. Не хацелася яму мяне адпускаць. Гаварылі і гаварылі аб лесе і яго лёсе, аб запаведнай справе, аб ролі мяжы ў тым, што звер мае дадатковую магчымасць захавацца, бо пагранічнікі хаця і палююць (гэта ім і філармонія, і тэатр, і вялікі горад), але не так, як было б, калі б туды кінуўся люд. Расказаў шмат цікавага. І вельмі запрашаў на будучы год да сябе. “Мы з вамі правядзем цудоўную восень. З пагранічнікамі паходзім, можа, на звера. Хутка тут пачнецца ў тайзе такая феерыя”.
І сапраўды трэба было б паехаць. Здаецца, заразіўся ўсім гэтым буянствам некранутай натуры. Стаяў на палубе, і шкада было.
Свежы вецер, валы коцяцца, усплёскваючы белымі грабянцамі, струмень адкідае ад бартоў шматлікіх медуз, паступова з дымоў устае Уладзівасток. Пачынаецца зноў гарадская нудная важданіна. Дальбог, уцяку.
Увесь дзень прыводзіў сябе ў парадак. Пасля абеду пайшоў у рэдакцыю, здаў матар’ял на машынку. Увечары папрасаваўся, памыўся, сцёр бензінам смалу, лісты сякія-такія напісаў.
Ну вось якраз скончыў. Пачынаецца дзень.
4 лістапада. Чацвер
Рагачоў
Усё гэта ўрэшце пачынае быць падобным не на дзённік, а на мемуары артылерыста Дэльвіга, напісаныя Рэпіным пад канец ягонага жыцця. Поўная гадасць. Ну, чорт яго бяры, абыдзецца.
Пасля вяртання з Падзі забілі яшчэ нешта каля пяці дзён. Хадзіў у рэдакцыю, пісаў розную лухту. Абрыдла ўсё да немагчымага. 25-га верасня ўвечары выехалі на Пуцяцін. Спачатку заліў, пасля гмах вострава Рускага, пасля мора. Усё грыфельнае, уздыбленае, усё ва ўзвёртах, як кракадзілава скура. Гэта калі ўжо лёг па правую руку востраў Рыкорда. І над гэтым графітавым морам ліловыя, як слівы на блюдзе, астравы. Сонца сядала. Урэшце ў свінцовым захадзе было яно ўжо як чырвоны мазок. Моцна давала вада, ля борта больш гучная, чым наводдаль. Патокі яе ляцелі на палубу. Усе схаваліся ў кают-кампаніі, а я так да ночы і прастаяў на палубе, бліжэй да левага борта.
А над дальнімі сопкамі берага вісеў радок бялюткіх хмар. Як вісячая паралельна мантыя з гарнастая, як лента, што вісіць ля верхняга абрэзу старажытных гравюр. Так і хацелася напісаць на ёй, што менавіта намалявана на гэтым пейзажы.
Ноч спускалася. Контур в. Аскольд быў цёмны, ляжаў у моры, як кіт. Гарэлі ў гэтага кіта вочы, два агеньчыкі. А над галавою, нібы ўскінуты кітом фантан вады, круціўся Млечны Шлях.
Маяк мігаў трошкі лявей. З роўнымі інтэрваламі. Даўно ўжо не бачыў я такога.
Пасля пачаў, бы ў фільме, набліжацца пуцяцінскі “порт”. Рэдкія агеньчыкі над прычаламі, розныя “дары мора” ў маслянай вадзе, востры пах водарасцяў, марской капусты, яшчэ чагосьці.
Вылезлі, пайшлі шукаць інтэрнат, пралазячы праз дрот. Знайшлі. І тут убачылі хлопца, сапраўднага вікінга. Ідзе, нясе за клюшню вялізнага краба. Пасля шмат бачылі такіх, а тут здзівіліся. Ногі таўшчынёй і даўжынёй з руку, моцныя клешчы (80 атм. сіла націску, паздароўкайся з ім па-англійску). Пагаварылі з хлопцам, была ў нас выпіўка і, як рэзультат, дамовіліся аб выхадзе ў мора і аб начлегу на МРС (малы рыбалоўны сейнер) -200. Прыйшлі туды, накіраваліся варыць крабаў у кацельную рыбакамбіната. Чакалі хвілін 15. Там размовы, смех, ядуць вараных марскіх ракаў. Зялёных.
Цягнулі крабаў за гарачыя клюшні, кідалі іх на стол, закусвалі імі. Пасля заснулі і прачнуліся ад грукату машыны. Наш сейнер з напарнікам пайшлі ў мора.
Як апішаш гэты дзень. Шэсць цудоўных хлопцаў, матарыст і капітан Шчукін. Не ведаю, дзе яны там былі, як яны да гэтага жылі, а тут было нам з імі дзівосна. Лёгкая гайданка, сетку расцягваюць між сейнерамі і ідуць паралельным курсам хвілін 45.
Пасля абодва канцы замацоўваюць на нашым сейнеры (у наступны раз будзе гэта ў напарніка і ўлоў будзе ягоны), і пачынае працаваць лябёдка.
Вытравіць патрэбныя метры, сетку схопліваюць вяровачнай пятлёй, а вытраўленае грукаецца на палубу. Тады чапляюць сетку ля борта і зноў травяць, і зноў апускаюць новую порцыю з усім, што ёсць, з крабамі, з рэдкімі пакуль рыбамі, з аранжава-жоўтымі васьміногамі (дакранешся да яго падэшвай – прыліпне прысоскамі, як чорт).
І ўрэшце пад вадой узнікае жамчужна-блакітны вялізны куль, павісае над палубай, яго расшнуроўваюць. І лінуў на палубу паток: вастрамордыя мінтаі, камбала, цярпуг, марскі акунь, траска, бычкі (ёсць сярод іх з шарападобным пузам, завецца рыбакамі “дырэктар цырка”), чырвоныя марскія сабакі, што страшна зяваюць шчакастым грыбазвонным ротам – аж шкада іх. Тут марскія лісіцы, нейкія малінавыя яйкі, марскія ракі, дзівосныя марскія пеўнікі (абклеіў іхнія плаўнікі паперай, пачакаў, пакуль высахнуць, і такія яны цяпер прыгожыя стаяць у мяне).
Пачынаем сартаваць. Багарэц – палка з вострым цвіком – у руках. Наколваеш, б’еш цераз другую руку, і рыба ляціць у патрэбны загон. Ляпаюцца, як бліны, камбалы, круцяцца і падаюць за борт марскія зоркі.
Краба перакідаеш на спіну і цвіком трохі адхіляеш шчыток на ягоным жываце. Ікра, ага – самка. Хапаеш яе за клюшню і блінам у ваду. Няма ікры, шчыток больш пляскаты – ага, самец, хадзі, браток, у загон.
А над усім гэтым спачатку хмары, пасля сонца і хвалі. І танцуюць па гэтых хвалях, вырваўшыся з сеткі, шарыкі са шкла, паплаўкі сецяў. Радуюцца, што адарваліся, скачуць, блішчаць. Як маленькія блакітныя сонцы.
Так і скарадзілі мы мора. Разбяром чарговы ўлоў і сушым чарапашкі ў гарачым месцы на трубе. Або клею пеўнікаў, або памагаю кандзею рабіць юшку ці акуня.
Бяруцца галовы з часткай спіны, трымаюць іх у марской вадзе, пасля кладуць на жалезку – галава прасунута ў галаву. Да гэтага перац, трохі вады, трохі тлушчу. Астатняе пусцяць самі. Прыдатны для гэтага не ўсякі акунь. Затое дастанеш усяго пад падлівай, густой, карычневай. Возіш лыжкай, плюешся косткамі за борт, мачаеш хлеб. Рэдка так па-зверску еў, як тады.
Жартавалі з хлопцамі, працавалі з хлопцамі, але пра гэта, можа, і напішу. А над намі лёталі старыя белыя чайкі і гадавалыя карычняватыя.
