Уладзімір Караткевіч - ....Трэба церабіць сваю сцежку Дзённік 1965-66 гадоў
Ішоў і хутчэй па здагадках, па малюнках, па ўспамінах апісанняў пазнаваў расліны. “Ага, ільм, ага, братка, ты, відаць, маньчжурскі арэх, бо унь яны вісяць і пэцкаюцца, нібы грэцкія. Ты лімоннік. А твае лісты падобныя на лісты жэньшэню, але ты – не тое, бо цябе, як лопуху, тут”.
Бегалі бурундукі, дзівосныя, аранжава-паласатыя. За два крокі ад мяне, калі я замёр, нерухома віселі на ствале. І вадкія аленевы вочы.
Падняўся на Халазу і прыліп, як муха на цукарнай галаве. У-ух ты, аж сэрца заняло. І гэтыя хвоі, змрочныя ўнізе, як трэскі.
У той жа дзень перавалілі Малінавы перавал.
“Здесь 27 (15) июля 1858 года прошел 1-й исследователь Кавалеровского района Михаил Иванович Венюков. Этот перевал перешли Н.М. Пржевальский 1867 г. и В.К. Арсеньев 1906 г.”
Спыніліся на стужцы дарогі, якая ледзь прыляпілася пад скаламі і на галавакружнай строме над Фудзінам. Адзін з самых прыгожых ландшафтаў, якія даводзілася бачыць. Сопкі, рака, валуны над галавой, падае струмок смачнейшае вады, багоўкі поўзаюць чырвоныя, сінія, жоўтыя, упрыгожаныя кітайскімі візэрункамі, як мандарыны. І вялікія, з пазногаць вялікага пальца.
Кінеш камень – ён доўга коціцца, пакуль не гулькне ў раку.
Начавалі ў Чугуеўцы ў рэдактара. Перад гэтым была цудоўная лазня. Нахвастаўся венікам, як Пугачоў. Вельмі добра выступалі ў рэдакцыі (рэдактар – во хлопец!), былі ў малюсенькім музеі Фадзеева, на баштане, паехалі на пасеку з 3-м сакратаром. Машына не прайшла, і зноў давялося ісці тайгою, пераходзіць рэкі па бярвеннях, а тое і так.
Пасека – дзіва. Тайга вакол. Добры імшанік, добры, залаты гуд пчол, вуллі, пёс, які абыходзіць іх бокам, запабягае, ведае, чым пахне. Сотавы мёд, над якім пчаліная кісяя і каламутная мацнейшая медавуха. А вакол сонечны змрок. Пасечнік Лось – беларус па бацьках, быў паляўнічым, майстрам-рыбаловам, шукаў і ведае месцы, дзе жэньшэнь, некаторы час быў нават рахункавод, сапсуў вочы (за шэсць год на пасецы яны адышлі, бачаць па-ранейшаму). Цікавы чалавек, набіў шмат мядзведзяў, якія хацелі тут гасцяваць.
Вечарам былі на ўлазінах. Добра гульнулі. Хлопцы начавалі ў гасцініцы, а я, хаця ложак быў, не хацеў, спаў у машыне. Стаяў над Сіхатэ-Алінем у здаровым холадзе месяц.
Раніцай агледзеў адзін старажытнае Бахайскае гарадзішча, а пасля паехалі на Спаск, знялі там, што трэба, паехалі роўняддзю на Усурыйск. Павячэралі ўсухую ля рэчачкі пад Чортавым перавалам.
Ехаў дзіўна спакойны. Чырвоны захад. Сопкі сярод палёў.
Пасля і захад стаў згасаць. Вісеў над ім серпік Венеры. Прыехалі ва Уладзівасток уначы.
13 нікуды не пайшлі, 14 былі ў рэдакцыі, пасля быў на моры, пасля троху працаваў.
У сераду зрабіў сякія-такія пакупкі, мыў сёе-тое (салдатчына), схадзіў на карабель ЦЛ-90 і ўзяў там матар’ял. Папярэдзіў у рэдакцыі, што буду пісаць яго ўдома, і пайшоў на мора. Было спачатку сонечна і ціха. Пляж флоту, таму людзей вельмі мала, прылівамі і на кароткі тэрмін.
З пірса і вышкі глядзеў у ваду, заўважаў марскіх зорак і ныраў за імі. Спакойная зеленаватая вада, водарасці. Нацягаў штук 16, вычысціў іх і толькі тады задумаўся, а куды я гэта падзену. Сырымі панясеш – абломіш. Тут, на шчасце, рэдакцыйны мастак, харошы хлопец. Паклалі зоркі ў яхтавым памяшканні, і ён, чэмпіён краю, прапанаваў мне пахадзіць.
Да гэтага часу ўзняўся вецер. Распрануліся, селі, пайшлі. Валы вышынёй ледзь не ў два чалавечыя росты, зялёныя з пенай, шкарлупінка скача, нясе яе з нечалавечай хуткасцю, увесь час абдае патокамі салонай свежай вады і ветрам. Даводзіцца выліваць ваду цераз кокпіт. Прыгінаешся – гік плыве над галавой, навальваешся на борт, ляціш – гэх, жыццё!!!
Соль на мне ўначы (не абмыўся) нарасла ледзь не слоем. А тады прайшлі вельмі многа, ды й рушылі ў “Лотас”, дзе трохі закусілі і выпілі за салоную купель. Ён у рэдакцыю, а я павячэраў, ды й дадому.
Учора складаў план артыкула, прасаваўся, напісаў лісты. Шрымсаў купіў, і мы з імі расправіліся. Вечарам добра выступалі перад матросамі.
Сёння ўстаў рана, напісаў артыкул, і вось (зараз амаль адзінаццаць) хлопцы пайшлі ў рэдакцыю, а я зараз складаю рэчы і выбіраюся на дзень-два ў запаведнік Кедравая Падзь.
18 верасня. Субота
Кедравая Падзь
Вось я і тут. Другі дзень.
Учора пайшоў, купіў сёе-тое ў дарогу, загрузіўшы рукзак, узяў білеты (было маленькае непаразуменне, бо прапіскі няма, а зона блізкая да мяжы), паабедаў у вакзальным рэстаране, сеў у электрычку і пакаціў. З 13 да 14.49 ехалі ледзь не прыгарадамі, у Баранаўскім вылез і чакаў. Цягнік Усурыйск – Хасан спазняўся. Спёка. Маленькая станцыя. Сопка з выразаным, як кавун, чырвоным па зелені, бокам (здабывалі з былога вулкана туф).
Паехалі ўрэшце. Піў піва з кетой, седзячы ля акна. Ва ўсім адчувалася блізкасць Карэі: мора, сухія травы, сосны на голых сопках. Вылез у Прыморскім, а тут дурні мне параілі, што трэба праехаць яшчэ адзін прыпынак, да ст. Кедравая. Паехаў. Вылез. Малюпасенькая станцыя, пара домікаў, проста з цягніка раздаюць лісты. І …трэба-ткі было вылезці ў Прыморскім. Шчасце, што знайшлася дрызіна. Сеў з рабочымі хлопцамі, закурылі, паімчалі назад, у сопкі. Высадзілі яны мяне раней, паказалі сцяжыну, пайшоў я па ёй да чыгуначнага “вугольніка”, пасля нязручнымі шпаламі, пасля дарогай. Густы, у палец, пыл на ўсім. Пасля ён знік, павеяла холадам. Ужо думаў, што не той дарогай іду, калі надпіс. Падумаў, што “граніца” гэта не мяжа запаведніка, а ўвогуле мяжа забароненай зоны. Было не па сабе.
І вось некалькі хатак у распадку, дзве лайкі ля дома дырэктара. Адвялі на начлег. У хаце арнітолагаў, што выехалі на Амур сачыць за пералётам, жыве лавец матылёў з Харкава Лісецкі А.С. Размясціўся добра, на канапе, укрытай шкурамі. Мякка, цёпла. Хата ўтульная, толькі без гаспадароў запушчаная. Уначы лавілі матылёў на святло. Ляцелі, сядалі на прасціну цені. Соўкі, маціцоўніцы і вялізныя, нявыказнай прыгажосці “блакітныя ордэнскія істужкі”.
У маім пакоі, акрамя канапы (над ёй рогі казулі з біноклем і фотаапаратам), стол, дзве кніжныя шафы, карта Прымор’я.
Выйдзеш – высокае халаднаватае неба з празрыстымі, ледзянымі, вельмі высокімі зорамі.
Сёння раніцай выйшаў на Кедраўку. Празрыстая, як шкло. Горы ледзь залоцяцца сонцам па верхавінах. Усе ў зелені. Высока-высока. І ад вады, якой абліваешся, хочацца жыць.
Пайшоў да дырэктара. Добры домік. У кабінеце шафы з кнігамі, вісяць шкуркі янотаў, лісіц, барсукоў, на канапе калматая цёмная шкура гарала, а над ім рогі ізюбра і плямаватая ягоная шкура.
Пагаварылі. Пайшлі з ім у канцылярыю. Жэньшэнь у слоіках, чарапы, шкуры, узважваюць забітага дзікага ката. Накрэсліў ён мне план, вельмі просты.
І вось я рушыў. Пакуль у разведачны паход. Тайга, пахі, галасы (уначы хрыпелі казулі, спаць не давалі).
Пасля Сухога ключа ў лесе спіртавы, амаль нашатырны пах (восень). Цэлае паселішча даўгадзюбых японскіх варон шуміць крыламі над галавою. Дуплянкі малыя і вялікія (для качак-мандарынак), мора сіняга аконіту. І ва ўсім гэтым суцэльная, без пароку прыгажосць, вялікі спакой восені, жыццё. На “аксаміце” ветразнікі Маака, чорныя махаоны, чорна-зялёныя. І кожная крыніца на свой твар і, адначасова, чароўна-разнастайная. На жвіры, ля ручаін, чазеніі, рэліктавыя вербы, падобныя адначасова і на пальмы, і на эўкаліпты. Багацце фарбаў, гукаў, парод. Бэз, волатавая таполя Максімовіча, шмат розных бяроз, яблыні з яблычкамі ў ногаць мезенца, граб, ліпа. Усё гэта дзівосна.
Вярнуўся, схадзілі ў Прыморскі, пад’елі. А пасля на беразе лавіў стронгу і пяструшку, запісваў думкі, якіх было дзіва як многа, важлівыя і не зусім дурныя. А захад згасаў на вяршынях, бляднеў.
Смажыў стронгу. Нацягаў на чатыры патэльні. Елі. Прыйшоў яшчэ батанік Мікалай, юнак год 17-ці, увесь расторганы, непрыемны, як многія людзі ягонага пакалення і тыпу, а, аднак, думаючы.
А пасля зноў зоры. Ціха. Крычаць казулі ў гарах.
Я, здаецца, яшчэ вярнуся сюды. Праўдзівей, абавязкова вярнуся. Магчыма, нават, у будучым годзе.
21 верасня. Аўторак
Уладзівасток
Ранняя шэрая раніца. За вокнамі матросы шоргаюць венікамі па асфальце. Хлопцы яшчэ дрыхнуць, а я сеў ды хачу, папіўшы чаю, хаця трохі запісаць, пакуль не пачаўся бегатлівы новы дзень.
19-га пайшоў да хаткі. Некаторы час суправаджала мяне белая лайка другой сям’і арнітолагаў Амур. Гладкі, з вясёлымі залацістымі вачыма. Людзей зусім не баіцца і давер да іх, калі ідуць ад базы, а не крадуцца. Суправаджаў мяне і Лісецкага (той пайшоў быў з сачком, каб матылёў налавіць, але толькі наблытаў у марлю рапяшкоў: колькі іх тут па сцежцы, ногі па калена зялёныя. Прычым чапляліся яны толькі за мае матроскія суконныя “штаны”, а за мацерчатыя порткі матылёчніка – ані-ні: звыклі да поўсці жывёл).
Але дастаткова было сказаць лайцы “дамоў”, як яна пайшла, паплялася. Тут сабакі так прывучаны.
Аралія ля дарогі колецца патроху, дрэвападобная сваячка жэньшэню. Попаўзні крычаць, бегаюць па ствалах уніз галавою. І мора сонца ў вясёлым лесе.
