Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)

Зьняволеныя - прыбiтыя - сядзелi, замёршы. Яны страцiлi прысутнасьць духу. Яны самавыключылiся i не маглi думаць. Iх - як ня было. Iхныя рэчы, кiнутыя пад сьцяной ля дзьвярэй - ватоўкi, мяшэчкi, розная дробязь, што назьбiралася за год сядзеньня, сьведчылi пра незайздроснае палажэньне iхных уладальнiкаў, здавалася - яны баялiся быць пакiнутымi, сьцiшна ляжалi ў чаканьнi.

Пачаўся разгляд спраў. Пачалi ня з Корзюка, а з Каплеўскага найслабейшага характарам.

- Падсудны Каплеўскi! - зьвярнуўся старэйшы векам член Калегii. Прызнаяцё сябе вiнаватым?

Каплеўскi вагаўся з адказам. Стаяў у нерашучасьцi. Ён баяўся даваць адмоўны адказ, думаў - горш будзе. Вырашыў прызнавацца.

- Так, прызнаю.

- Значыцца, пацвярджаеце факт сваёй прыналежнасьцi да нацдэмаўскай групы ў Вышэйшым Пэдагагiчным Iнстытуце (ВПI) у Менску? Зрэшты, гэта пагаджаецца i з вашымi папярэднiмi паказаньнямi на допытах. Хто яшчэ, апрача вас, належыў да вашай групы?

Каплеўскi, азiраючыся на сваiх таварышаў:

- Усе... хто тут.

Ён сказаў гэта нясьмела, вiдавочна, баючыся сваiх сяброў. Член суда, заўважыўшы гэта, пасьпяшаўся загадаць яму сесьцi. Выклiкаў сьведку.

У залю суду ўвайшоў лiтаратурны крытык Хатулёў, да якога Каплеўскi пiсьменьнiк-пачатковец - зьвяртаўся за парадамi.

- Вы ведаеце грамадзянiна Каплеўскага? - запытаўся старэйшы з членаў суда.

- Так, ведаю.

- Вам вядомы факт прыналежнасьцi Каплеўскага да антысавецкай групы ў ВПI?

- Асабiста я ня ведаю такой групы ў ВПI. Ведаю толькi, што Каплеўскi настроены паантысавецку. Не пагаджаецца з нацыянальнай палiтыкай партыi. Ён паказваў мне свае апавяданьннi, героi якiх скардзяцца на русiфiкацыю, нiбыта праводжаную Масквой. Асабiста мне выказваў сваё абурэньне з поваду, як ён казаў, перасьледу беларускiх нацыянальных дзеячоў, казаў, што ўсё беларускае топчыцца. Ведаю таксама, што Каплеўскi захапляецца забароненай нацыяналiстычнай лiтаратурай, чытае яе i пашырае сярод iншых.

- Грамадзянiн Каплеўскi, пацьвярджаеце паказаньнi сьведкi?

- Ня зусiм... Э... э... гм... Ня ўсё... Магу я сказаць?..

- Адказвайце на пытаньне канкрэтна: пацьвярджаеце паказаньнi сьведкi?

- Ён перакруцiў...

- Што перакруцiў?.. Вы-ж самi прызналiся, што належылi да кантррэвалюцыйнай групы i пэўна-ж не ўсхвалялi мерапрыемствы савецкай улады. Сядайце, грамадзянiн Каплеўскi!

Потым да сьведкi:

- Вы свабодны.

Хатулёў пасьпешлiва зьнiк за дзьвярыма суду.

Карпiк зьвярнуўся да iншага падсуднага:

- Грамадзянiн Марцiновiч! Прызнаяцё сябе вiнаватым?

Марцiновiч, аддана паглядаючы на Карпiка, адказаў:

- Мушу прызнацца - вiнаваты.

- У чым канкрэтна? Належылi вы да нацдэмаўскай групы ў ВПI?

- Належыў, не разабраўшыся ў сутнасьцi гэтай групы. Я праявiў сваю блiзарукасьць. У групу ўцягнуў мяне Раман Корзюк. Мала таго, ён намаўляў мяне перабегчы ў Польшчу... Казаў, нас, як сыноў раскулачаных, прыймуць там добра, можна будзе i навуку прадаўжаць. Свабодна друкавацца ў тамашнiх беларускiх выданьнях. Але я на гэта не пайшоў. Прашу суд разабрацца ў маёй справе. На сьледстве я накляпаў на сябе. Гаварыў няпраўду. Усё прызнаваўся...

- Чаму вы прызнавалiся ў няпраўдзе? Сьледчы вас змушаў?

- Пагражаў...

- Вы ўзводзiце паклёп на сьледчыя органы! Але да справы: сьледствам устаноўлена - вашая група мела цесныя кантакты з Цэнтрам нацдэмаўскай арганiзацыi. Адказвайце на пытаньне - хто быў сувязным?

- Раман Корзюк... Ён меў сувязi... Ад яго ўсё загарэлася. На занятках яго рэдка калi можна было бачыць - усё некуды зьнiкаў. Сам казаў, што хадзiў у Акадэмiю навук да Жылуновiча. Хвалiўся нават гэтым. А потым Польшча... Хто-б гэта мог падумаць?.. Корзюк няясны чалавек. Але ўмее рабiць уплыў на iншых. Умее падманьваць. Зманiў, прызнаюся, i мяне. Але я не хачу помсьцiць савецкай уладзе за бацьку, кулака. Я арыштаваны нiзавошта.

Карпiк не хаваў свае задаволенасьцi Марцiновiчам, патураў яму, намагнiчваў яго i сьпяшаўся падстаўляць яму пытаньнi:

- Чакайце... Чакайце... З лiку членаў вашай групы Цэнтрам нацдэмаўскай арганiзацыi была выдзеленая асоба для забойства Варашылава падчас ягонага побыту ў нас, у Менску. Хто гэтая асоба?

Марцiновiч, зразумеўшы, што яму ўжо больш няма адступу, адказаў:

- Раман Корзюк...

I каб злагодзiць вастрыню мамэнту, папрасiў:

- Дайце мне расказаць ўсё...

- Але коратка i ясна, - дазволiў яму гаварыць Карпiк.

- Наш iнстытут апанавала кантррэвалюцыя. У беларускай, польскай i яўрэйскай сэкцыях лiтаратурнага адзьдзяленьня заселi нацыяналiсты i сiянiсты. Беларусам давай незалежную Беларусь, палякам - яснавяльможную Польшчу, яўрэям - Палестыну. Нашага дырэктара наведвалi нямецкiя фашысты пад выглядам, што яны шукаюць у нас ратунку ад перасьледаваньня iх Гiтлерам, як камунiстаў. Дайшло ўжо да таго, што мне, чэснаму савецкаму студэнту, недзе было дзецца. Мне ня было з кiм дружыць. Толькi з iмi. А яны ўсе... бачыце, хто яны?..

Марцiновiч, як наняты, называў iмёны выкладчыкаў, што быццам кiравалi групай. Такiя прафэсары, як Пiятуховiч, Юргiлевiч, Ляўчук, казаў ён, былi душою ячэйкi, падтрымлiвалi яе. Корзюк нiколi не здаваў у iх экзаменаў, але яны ўпiсвалi яму залiкi ў кнiжку. Ячэйка iснавала пад выглядам драматычнага гуртка. I я напачатку думаў, што гэта i напраўду драматычны гурток... Далучыўся да яго... Аж пакуль Корзюк, упэўнiўшыся ў маёй надзейнасьцi, не раскрыў сапраўдныя мэты гэтага "драматычнага гуртка". Я адхiнуўся, але гэта было ўжо пачасе. Бачаце, я...

Карпiк ня спыняў Марцiновiча, i той гаварыў i гаварыў, нi разу ня зiрнуўшы на сваiх таварышаў. З баязьлiвага напачатку, ён ператварыўся ў сьмелага абвiнаваўцу падсудных. Ад няскладнай i ня зусiм выразнай гаворкi ён перайшоў да лагiчных фармулёвак.

- У iнстытуце я стаў баяцца сваiх ячэйкаўцаў. Маглi спусьцiць i пад галды. Сёньня-ж перад высокiм судом я не баюся заявiць: сваячасова падняўся меч дыктатуры пралетарыяту i ён мусiць апусьцiцца на галовы кантррэвалюцыйнай гiдры.

Нарэшце, Карпiк перапынiў Марцiновiча i той сеў.

- Бачыце, загаварыла сумленьне. Мы ўлiчым гэта. Грамадзянiн Корзюк!

Той пахопiста падняўся.

- Я ня буду нават стаўляць пытаньня - прызнаяцё вы сябе вiнаватым цi не вiна вашая, крымiнальная злачыннасьць, больш, чым вiдавочная. Сьцьвярджаю: у вас на кватэры была знойдзеная зброя i грошы, дастаўленыя вам грамадзянiнам Генадзем Кандраценям. Адказвайце на пытаньне: для чаго гэта вам спатрэбiлася?

- Пра гэта вы запытайцеся ў свайго агента Кандраценi. Я не прасiў яго прыносiць мне зброю.

- Вы пацьвярджаеце факт, што зброя была ў вас?

- Я вам сказаў, што зброя не мая. Яна была прынесеная вашым супрацоўнiкам, каб, як бачу цяпер, абвiнавацiць мяне ў тэрарызме. Паўтараю, я ня маю нiякага дачыненьня да падкiнутай мне зброi.

- Грамадзянiн Корзюк, гэта стары трук. Мы не дамо вам магчымасьцi бэсьцiць нашыя органы. Кандраценя - ваш дзядзька, а ня наш агент i ён дзейнiчаў у згодзе з польскай дэфэнзывай. Пытаньне: хто арганiзаваў вашыя i вашай сям'i ўцёкi ў Польшчу? Адказвайце на пытаньне!

- Вам гэта лепш вядома, хто. Заварылi кашу, дык i расхлёбвайце самi. Мне нат ня хочацца гаварыць - нагэтулькi гэта ўсё абсурдна! Судзiце! Я ў вашых руках. Досыць таўчыся i таўчы нас! Так або гэтак!

- Не, ня будзе "так або гэтак"! Будзе гэтак! - не сьцярпеўшы, гнеўна адказаў Карпiк, стукнуўшы кулаком па стале. Але, асеўшы, пачаў шаптацца з членамi Калегii. Корзюк усё стаяў. Яго не садзiў Карпiк. Карпiк некуды пазванiў, i хутка ў салю суду быў уведзены Генадзi Кандраценя, у тым самым пiджаку, у якiм некалi ўвайшоў быў у хату з панадворку, увесь у дзядоўнiку ён тады ляжаў у сене, чакаючы прыходу Рамана дахаты. Генадзь Кандраценя трымаўся бадзёра, з нейкай вясёлай i адначасна журботнай ухмылкай.

Карпiк прагаварыў як-бы сам да сябе:

- Хоць i падсудны, але добры сьведка. Грамадзянiн Кандраценя! Хто забясьпячаў грамадзянiна Корзюка зброяй i грашыма? Вы?

- Я...

- Для чаго?

- Каб страляць.

- У каго?

- Я не магу сказаць. Гэта ўжо iхная справа. Яны - арганiзацыя, i зброя iм была патрэбная.

- Якая арганiзацыя?

- Пэўна-ж, кантррэвалюцыйная, а не якая.

- Значыцца, вы забясьпечвалi Корзюка зброяй для правядзеньня палiтычных забойстваў? Так?

- У палiтыцы i гэта патрэбна.

- Перакiдвалi Корзюкаў у Польшчу вы? Так?

- Ня я асабiста.

- Ня важна. Вы былi сувязным памiж польскай дэфэнзывай i арганiзацыяй беларускiх нацыяналiстаў? Так?

- Я выконваў свой абавязак.

Карпiк зьвярнуўся да Корзюка:

- Грамадзянiн Корзюк, вашая стаўка бiтая. Ваша прыналежнасьць да арганiзацыi неаспрэчная. Сядайце!

Наступiла паўза. Члены Калегii радзiлiся. Канваiры сядзелi моўчкi, апёршыся на вiнтоўкi, якiя яны трымалi ўвесь час памiж каленяў. У мiжчасе вывелi Кандраценю. Падсудныя абцерпiлiся, скаванасьць, што трымала iх увесь час у напружаньнi, аслабла. Непадатлiвая пастава Корзюка падказала заняць i iм больш цьвярдую пазыцыю. Калi iх яшчэ везьлi на суд ў "хлебнай" машыне, яны дагаварылiся, што будуць адмаўляцца ад дадзеных iмi на сьледстве паказаньняў. Прыгразiлi Каплеўскаму i Марцiновiчу даць бухлоў, калi яны ня будуць трымаць лiнii.