Лидия Адамович - Кветкi самотнай князёўны (на белорусском языке)
- Нiкуды, - сур'ёзна адказала Аленка. - Я не буду здраджваць свайму хлопцу.
Дуброўскi задуменным, а яшчэ Аленцы здалося, i горычным позiркам, як бы шкадуючы, пазiраў на яе.
- Цябе загубiць Чорная здань, - уздыхнуў ён. - Знайдзi жалезны кубак, прыгожы жалезны кубак з накрыўкай, адкрый яго i заглянi туды. Можа, табе ўдасца выратавацца... калi ты зразумееш сутнасць...
Больш за вечар ён нiчога не сказаў Аленцы. Стрымана развiтаўся, правёўшы яе да студэнцкага iнтэрната.
Галя ўжо спала, калi Аленка цiхенька адчынiла дзверы, прабралася да ложка i, распрануўшыся, залезла пад коўдру. Перад вачыма ўсплыў стары панскi маёнтак у Вiшаньцы. Быццам бы яна, у прыгожай сукенцы, стаiць сярод дрэў старога парку...
...Мiльгануў у небе месяц i сарамлiва схаваўся за лапкi ялiнак. У пакоi маёнтка, праз шырокi аконны праём, вiдаць постаць Дарыны.
Збянтэжаная i бледная, у доўгай жоўтай сукенцы стаiць яна перад бацькам. Срэбны, прыцiшаны голас разлiваецца, патанае ў высокай зале.
- Мы толькi сябры з князем Вiтаўтам, - разгублена шэпча Дарына. - Ён жа стары для мяне, непрыгожы... Маладому я душу i цела аддала...
- Сыну леснiка, прыгажуну з дзявочымi вуснамi?! - крычыць на яе бацька, i вочы яго налiваюцца чырванню. - Зганьбiць свой род хочаш? Забылася, што акрамя прыгажосцi ў чалавека яшчэ ёсць i душа? Сэрцам шчырым i чыстай душою Вiтаўт цябе кахае! Я памру, хто ж абаронiць цябе, як не Вiтаўт?
- Сын леснiка абаронiць! - цвёрда сказала дачка. - Завязе мяне любы да мора! Хай нам птушкi садзяцца на рукi, хай нам хвалi расказваюць казкi... Багацце Вiтаўта - нiшто! Адзiнае багацце - наша каханне з сынам леснiка, наша маладосць. Адпраўляй назад сватоў Вiтаўта!
I Дарына з упартай усмешкай пакiдае пакоi маёнтка.
- Аленка, прачынайся! На зарадку пабеглi! - тармасiць за плячо сяброўку Галя.
- Ой, сапраўды! - працiрае сонныя вочы Аленка i ўскоквае з ложка. - Мiкола ўжо, вiдаць, бегае па парку! Дай Бог мне ўбачыцца з iм!
Яна выглядвае ў акно. Неадчэпная, як манiя, думка мiльганула ў галаве: "Калi ўбачу ў акно на вулiцы мужчыну - Мiколка пакахае мяне, калi жанчыну - не пакахае!"
Унiзе, па асфальце, тэпалi двое дзетак. "Нiчога, - падумала Аленка, можа, гэта маленькiя хлопчыкi, таксама ж мужчыны! А калi дзяўчынкi? Зараз спушчуся ўнiз i праверу! Калi дзяўчынкi - дрэнь справа, не пакахае!"
I яна, як апантаная, апрануўшы спартовы касцюм, кiнулася бегчы ўнiз па лесвiцы, на вулiцу...
Невыносны, сапраўдны фiзiчны боль стаяў пад грудзьмi. "У гэтым месцы канцэнтруюцца ўсе нервовыя канчаткi, - успомнiла Iрэна з курса псiхалогii. Згустак нерваў... Клубок... Значыць, сэнс "балiць у грудзях" - не пераносны! Янка, Яначка, што ты нарабiў? За што, Божа? Што я табе зрабiла дрэннага, Янка? Што я табе зрабiла?" Рука iнстынктыўна пацягнулася да цыгарэты. Iрэна паднялася з ложка. За акном пачало вiднець. За ўсю ноч яна так i не змагла заснуць. У паўзмроку пакоя ўспыхнула запалка. Няўлоўнае шапаценне пачынаючага гарэць тытуню. Асалода гаркавата-прыемнага, на поўны ўдых, дыму. Выпускаючы сiвы клубок яго, Iрэна быццам бы выпускала з грудзей свой боль. Мезенцам скiнула попел у папяровы кубарык. Стаяла ля акна. А ў доме насупраць, таксама ля акна, палiў цыгарэту нейкi мужчына. У другiм акне, на кухнi, завiхалася жанчына. А Iрэне было так адзiнока, так цяжка, быццам яна засталася адна ва ўсiм свеце!
"Жанчыны чамусьцi заўсёды даруюць мне!" - успомнiла яна словы Янкi. Той распавядаў пра Жану, з якой хацеў да службы ў войску ажанiцца. Усё падрыхтавалi да вяселля, а ён збег. "Толькi дурнi жэняцца перад службай у войску! - заключыў Янка. - Жана пакрыўдзiлася. Нават не прыйшла праводзiць мяне на службу. Але калi я вярнуўся, усё даравала. Пачалi сустракацца. Не разумею, чаму жанчыны заўсёды даруюць мне?"
"Я таксама даравала б табе, Янка, - падумала Iрэна, - толькi вярнiся. Ты мой бог, у тваiх абдымках мне так добра... Мне нi з кiм не было так добра, як з табою..."
- Iрэна, на практыку спознiшся! - крыкнула бабуля i заглянула ў яе пакойчык. - Фу, надымiла, распуста! Iдзi снедаць! Мацi павяла Паўлiка ў садок, а бацька зноў не начаваў дома, - паскардзiлася старая. - Мы з дзедам даўно не спiм, вось якую праблему вырашаем: хутка Паўлiк вялiкi стане, чуеш? Нельга яму будзе з мацi i таткам у зале спаць. Думаем яго ў свой пакойчык узяць. Да цябе таксама ж нельга. А мо ты замуж пойдзеш, га? Дык Паўлiка ў тваю спальню...
- Ды не пайду я замуж! - адказала Iрэна i забычкавала цыгарэту. - Я нiколi не пайду замуж! Мне не шанцуе!
I пайшла ў ванную. Сёння ёй трэба было добра выглядаць. Цiкавы музычны ўрок падрыхтавала. А настрою няма...
- Хто ведае, адкуль з'явiлася жалейка? - Iрэна падняла ўгару i паказала дзецям музычны iнструмент. - Памятаеце паданне?
Дзяўчынка з ружовым банцiкам у валасах паднялася з месца.
-Жыла сiрацiнка Насця, - пачала яна. - Пакахала хлопца, але ён быў такi ганарысты, што нават не глядзеў у яе бок. Марыў пра каралеўну i вырашыў iсцi па свеце шукаць яе. Знайшоў - а тая толькi пасмяялася з яго. I вырашыў хлопец вярнуцца да Насцi, але тая ўжо выйшла замуж...
- Добра, - усмiхнулася Iрэна. - А дзе ж нашы русалачкi, што яны павiнны цяпер рабiць?
Iрэна зайграла, i дзецi сталi ў карагод.
- Янка! Янка! - закрычалi яны. - Хадзi да нас, мы будзем тваiмi нявестамi! Рабi з жытнёвага каласка ўпрыгожанне сабе на шапку, а са сцеблiка зялёнага жалейку! Весялiць нас будзеш!
- А чаму Янка? - здзiвiлася Iрэна. - Я ж учора не казала вам, як таго хлопца звалi...
- Казалi, казалi! - загаманiлi дзецi.
"Божа ж мой, - спалохалася Iрэна, - у паданнi не было iмя хлопца! Янка, што ты зрабiў са мною? Нават iмя тваё не дае мне спакою..."
Iрэна перастала iграць.
- Можна, я буду Янкам? - папрасiўся хлапчук у паласатай кашульцы.
- Будзь, - з сумам адказала Iрэна i ўспомнiла, як Янка падарыў ёй матроскую цяльняшку. Яна апранула яе за горадам - бегала ў жыце, бы русалка: валасы распушчаныя, шорты кароценькiя, паласатая цяльняшка. А потым на лясной палянцы яны цалавалiся, а побач паслiся каровы.
Хлопчык у паласатай кашульцы зайграў на жалейцы.
- А цяпер, Янка, заплюшчы вочы, i мы табе дадзiм нявесту! - закрычалi дзецi i паднеслi яму пук кудзелi.
- Гэта не мая нявеста! - адкiнуў кудзелю хлопчык.
- Вось табе нявеста! - падала яму ляльку Iрэна.
Хлопчык усмiхнуўся, абняў ляльку i зноў заплюшчыў вочы. У гэты момант дзецi забралi ў яго з рук ляльку i падлажылi бярвенца.
- Ой, гэта ж трухлявае палена! - расплюшчыў вочы хлопчык.
- Янка! - сказалi хорам дзецi. - Хто доўга выбiрае - заўсёды з трухлёй застаецца!
- А за жалейку... - дадала Iрэна.
- Дзякуй! - закрычалi дзецi.
- Добра вы засвоiлi паданне, - пахвалiла ўсiх Iрэна. - А цяпер будзем развiтвацца.
Яна вярнулася ў музычны кабiнет. Думкi пра Янку не адступалi. "Трэба схадзiць да яго ў iнтэрнат, - вырашыла Iрэна. - Можа, я супакоюся нарэшце, калi ён растлумачыць, за што мяне пакiнуў?" Яна прыгладзiла валасы, але раптам рука запынiлася, замерла на месцы - з-пад далонi выглядваў сiвы валасок! Iрэна спужалася, рукi задрыжэлi.
"Гэта стрэс, - падумала яна. - Пасiвела! У дваццаць два гады пасiвела. А можа, мне сустрэць Янку на маршруце, падысцi да шаснаццатага аўтобуса... Чакаць... А калi не яго змена? Не, лепей пайду ў iнтэрнат!"
Янкi дома не аказалася. Сусед яго, стараваты ўжо мужчына, нахабна ўсмiхнуўся:
- Ты да Бiневiча? А ён ужо звольнiўся! У палюбоўнiцы жыве!
Iрэна выйшла з iнтэрната, знайшла тэлефон-аўтамат i набрала нумар Рэнi.
- Прывiтанне, - сказала стрымана. - Як жыццё маладое? Можа, замуж выйшла? Дарэчы, Янка ў цябе?
- Навошта мне твой Янка! - раззлавалася Рэня. - Скажы мне дзякуй, што я адбiла яго ў цябе, а то б век ад бруду не адмылася! Альфонс твой Янка, усякла? Пажор у мяне ўсё, пярсцёнак стырыў i знiк! Цяпер, дзеўкi казалi, на танцах "Каму за трыццаць" абiваецца. Бараду адпусцiў. Мацярок-адзiночак кадрыць. Гаварыў жа: "Паваляюся, бы сыр у масле, пару тыдняў, галоўнае, пра вяселле штодня казаць!" Ён жа зараз беспрацоўны i бомж, Бiневiч твой, казёл!
I Рэня паклала слухаўку.
Маруся Вайтовiч стаяла ў чарзе да споведзi. Малады святар не звяртаў на яе ўвагi.
- А каб лiха на вас, анцiхрысты! - старая грабла накапаны на падлогу воск. - Каб рукi адсохлi таму, хто свечкi бокам ставiць!
- Жанчына, супакойцеся! - пачала ўшчуваць яе маладая дзяўчына ў зялёным палiто. - Вы ж людзей ад царквы адбiваеце, яны iдуць да споведзi, а вы iх праклiнаеце!
- Маўчы, зараза! - крыкнула ў адказ старая. - Сама абортаў, вiдаць, кучу нарабiла, а мне ўказваеш?
Людзi запытальна паглядалi на святара, чакалi, што ён вось-вось супынiць яе. Але той з каменным тварам спавядаў вернiкаў. Падышла чарга дзяўчыны ў зялёным палiто. Яна нешта прашаптала святару, i той, абурыўшыся, гучна мовiў:
- Тое, што вы прыслалi нам пасылку, добра. Але ж маглi i прынесцi - у адным горадзе жывём. А наш стараста з хворай нагою iшоў па вашу пасылку два кiламетры на пошту.
- Прабачце, - схiлiла галаву дзяўчына, - дабром пайшло, а злом выйшла... Каюся...
- I тое, што вы прыслалi... - ушчуваючы, прадоўжыў святар, - у нас такога, мiленькая, навалам. Iншы раз мы прадаём гэта вернiкам, грошы iдуць на рамонт царквы.
