Масей Седнев - I той дзень надыйшоў (на белорусском языке)
У Масея Лявонавiча зьявiўся нават гонар за сына, зьявiлася зразуменьне ягонай годнасьцi. "Пiша-ж. У газэтах яго iмя стаiць. Ня пiша-ж ён супраць людзей, а за людзей. Дык можа за ета яго й пасадзiлi?"
Боль за сына, аднак, ад такога ўсьведамленьня ня сьцiхаў, рабiўся яшчэ больш пякучым - марнуецца-ж нi пра што, нi за што чалавек."
Старшыня калгасу, брыгадзiры, здавалася яму, глядзелi на яго цяпер iншымi вачыма - ён як-бы вырас у iхных вачох, набыў большую вагу. Аднак вонкава ставiлiся да яго нязьменна паранейшаму - пасылалi на агульныя, ня самыя лёгкiя работы. Як быў, так i застаўся ён для iх - касцом.
Масею Лявонавiчу i Маланьнi, а таксама й дачцы людзi выказвалi сваё спачуваньне - адныя шчыра, спагадна, iншыя - каб захаваць толькi звычай: спагадаць чалавеку ў няшчасьцi. Адно было вiдавочна - арышт Масеевага сына быў для ўсiх неспадзеўкай, успрыймаўся, як няшчасьце для чалавека, пагатоў такога маладога. Але людская спагада яшчэ больш вярэдзiла душу, выклiкала яшчэ большы жаль. Спачуваньне даводзiла Маланьню да сьлёз, дарма, што яна глытала iх, каб не паказацца перад людзьмi такой слабой.
Што сына цяпер няма ў хаце - гэта ня ўпяршыню. Гэта было й раней. Але цяпер ягоная адсутнасьць адчувалася асаблiва. Пра адсутнасьць сына ў хаце сьведчыла ўсё: стол, дзе ён не сядзiць, пасьцель, дзе ўжо ён ня сьпiць, кнiжкi на палiцы, да якiх ён не дакранаецца, забыты гальштук на цьвiчку, фатаграфii ягоных сяброў, што вачыма iз сьцяны шукаюць яго, нават само паветра ў хаце здаецца больш разрэжаным.
Дасюль, калi ня было сына, ён усё роўна як быў. Ён прыяжджаў на канiкулы на Каляды, а потым на цэлае лета. Ягоная прысутнасьць нiколi не канчалася. У хаце быў ягоны дух. Цяпер такога адчуваньня няма. Прысутнасьць яго скончылася. Без яго апусьцела ня толькi хата, а й панадворак: ён ня колiць там дроў, ня пiлуе з бацькам на сталюзе дошкi. Нiдзе ня чуваць ягонага голасу.
А то ў нядзелю глядзiць Масей Лявонавiч у вакно: насупраць, праз дарогу, ля вясковага клюбу тоўпiцца моладзь - хлопцы i дзяўчаты, сынавы равесьнiкi. I сярод гэтага гурту няма сына. Яны жартуюць, сьмяюцца, танцуюць, весела праводзяць сваю маладосьць. Ах, лепш-бы гэтага ня бачыць - чыстая пакута!
Ня раз зьмянiлiся поры году, наступiла вясна - каторая гэта ўжо? - а сына няма. Ня прыехаў i гэтай вясною на канiкулы. Нават ня прыслаў пiсьма. Праўда, гаварыў-жа, што часта пiсаць ня зможа, што калi ня будзе доўга ад яго пiсем, дык гэта яшчэ ня будзе азначаць, што з iм кепска. Але-ж, напэўна кепска, што дасюль нi слоўка няма. Казаў, што выпусьцяць, разьбяруцца. Вось i разабралiся - нi слуху, нi духу.
Апусьцеў мост над рэчкаю Сьвiнкай. На iм ня вiдаць Масеева сына. Унiзе, пад самым мостам, дзе глыбей, боўтаецца, як i раней, дзятва - дае нырца, выплывае наверх, пырскаецца. Загарэлая, вылазiць на бераг, каб пагрэцца на сонцы. Але ўнiзе, там на поплаве, не пасуцца ўжо гусi i ня вiдаць iхнай пастушкi. Хiма гаворыць, што Дуся ўжо завялiкая, каб хадзiць з хварасьцiнаю за гусямi. Дуся ўжо блiзка нявесты, гаворыць Хiма. На яе ўжо хлопцы заглядваюцца. Ёй трэба вучыцца вышываць, а ня гусей пасьвiць. Чатырнаццаты годзiк мiнае. Ладная ўжо дзеўка i саромiцца з гусямi быць.
Хiма наводзiла спраўкi пра Масеевiча. Нiчога ня чутно пра яго. Ах, як шкада хлапца! Ня коцiць ужо з горкi, ня вiтаецца. Няма. У хату ўжо не забяжыць. Хлiпцеў ён па нашай Дусьцы. Дый i яна... ня можа забыць яго. Вунь усё нешта пiша. Не паказвае, хаваецца. Ды ад мяне не схаваеш - усё бачу. З свайго хавала дастае фатаграфiю - углядаецца. А то нешта чытае ў кнiжацы. Шэпча. Ты, стары, усяго гэтага ня бачыш. А я бачу. Ня сьмейся, у iх была ўжо любоў. Млеў ён па ёй i яна. Нясьмелая, малая, а ўжо чула яго, лiпла. Ды ён чэсны хлопец. Я давярала яму Дуську. Падрасьце, думала, - нявеста будзе для Масеевiча. Яна-ж у нас удалася - прыгожанькая. Уся ў мяне. Ня лыпай - чаго ты? З iх была-б добрая пара. Ён браў-бы навукай, а яна - хараством сваiм.
- Балбочыш ты й сама ня ведаеш што. Пустое мелiш. Вярзеш вярзёнку. Такая ты з ёю красавiца! Невядома яшчэ, што было-б з гэтай красы. Ужо было й да грэху недалёка - бачыў, прыкмячаў. Добра, што ён совесны хлопец. У iншага яна ўжо сьпяклася-б. Лiпла-ж. А ты хоць-бы што. Яшчэ й патурала. Канешне, шкада хлопца. Да душы быў ён мне. Ды вось насьцiгла яго няшчасьце - гавораць, ужо засудзiлi i некуды далёка выслалi.
- Крый ты, Божа! А я ўсё думала - вернецца скора. Цi-ж яго ёсьць за што судзiць. Вот сьвет настаў!
- Ня ойкай. I з дачкой памалу. Ня пры ў нявесты.
- Трэба-ж думаць i пра ета. Не за гарамi яно. Душа мая чула... я пра Масеевiча. Я табе й не расказала, як ён адыходзiў ад нас... пасьледнiй раз... як ты быў у Касьцюковiчах. Гаворыць, яму пара ў дарогу зьбiрацца, а я ня ведаю, пра якую дарогу ён гаворыць. Сьпяшаўся, а ўсё ня мог выйсьцi. Прывязаны быў ён да нас, да нашай Дуськi. Прычгаў-жа з Касьцюковiчаў... Кiнуў цябе. Бягом прыбег. Сваю хату мiнуў. У нашу прыляцеў. Мы вячэралi якраз. Я ўсадзiла i яго. Яны сядзяць абодвы... ну ведаеш - душа радуецца. Люба паглядзець, згодныя такiя. Адзiн адным не налюбуюцца. Вось-жа сядзяць, а тут - як гокне! Як ударыць! Яшчэ i яшчэ! Вокны ў сiняй схватцы закалацiлiся. Вогненная кацелка па двары пакацiлася. Зашыпела... Сьцiх як-бы ўжо й гром. Ды зноў як гокне - у саменькi вугал. Дуся за шырму хавацца. З галавой накрылася. Гукае мяне. Я не пайшла. Масеевiч пайшоў. А тут зноў... i яна яму на рукi... так, як бывала к табе. Уся зьбялелая... Толькi ў яго на грудзёх сьцiхла... Нам адным страшна было, i я Масеевiча ня пушчала з хаты - куды-ж у такую гразу... А ён i сам, бачу, гатовы застацца ў нас... Шкада мне яго... Не хацеў ён iсьцi... Дождж сьцiх i ён, ня хочучы, пайшоў... I от яго цяпер няма... Зьбiраўся ў дарогу... i вот табе якая дарога. Ты слухаеш мяне?
- Слухаю... Слухаю, дуруша ты еткая.
- Ты ня можаш разабраць, што яна тут напiсала? Учора-ж цэлы вечар дапазна сядзела. Каму-ж як не яму?
Падала Пiлiпу сшытак.
- Атвяжыся! Трэба табе знаць?
Як нi прасiла, Пiлiп ня стаў чытаць.
- Ты й хацеў-бы, ды ня можаш. Галава ў цябе пустая. Усё вылецела з яе. Буквы ўжо, i тыя забыў.
Увайшла ў хату Дуся.
- Мы ета пра цябе i Масеевiча.
- А што пра мяне?
- Ды нiчога. Так сабе. От шкадавалi хлапца. Да нас ужо не забяжыць. Ты пiсала яму што?
- Нiчога я ня пiсала. Куды-ж яму я напiшу?
- Ну нешта-ж ты ўчора пiсала? Не хавайся... Прачытай, што напiсала! Мы з бацькам хацелi во самi прачытаць, ды ня ўмеем. У цябе-ж ад нас сакрэтаў няма. На, прачытай нам.
- Вот, мама, якая ты! Я-ж табе не маленькая, а ўгаварваеш мяне як маленькую. Нiчога я тут не напiсала. Гэта я толькi перапiсала ў свой сшытак адзiн вершык, што я люблю. У маiм сшытку шмат iх. А ты думала, што пiсьмо? Цяпер я буду ад цябе хавацца, мама... Давай, прачытаю...
Заўсёды ты перада мною,
перад табой заўсёды я.
Занята сэрца ўсё табою,
красуня гордая мая.
Але сказаць нiяк ня ўмею
я гэтай праўды з прастаты.
Чаго стаю, чаго нямею
перад табой - ня знаеш ты.
I толькi можа хваляваньне
дае табе аб гэтым знаць.
Няхай, няхай! Я рад - прызнаньне
душы ня можа расказаць.
Таксама як вясной галiны
сказаць ня могуць, ад чаго
да сонца цягнуцца няспынна,
усё глядзяцца на яго.
Я рад, што ты ўсягды са мною,
што прад табой заўсёды я,
што чую я цябе душою,
красуня цiхая мая.
- Вось якое маё пiсьмо.
- Ты, паганка, чытаеш ня тое. Ета з кнiжкi. Ты прачытай, што ты напiсала сама.
- Таго не магу, матулечка...
- Саромiшся. Ужо знаеш стыд? Ну, глядзi мне! На вулiцу ня йдзi ўжо позна!
Пад хатаю дзеда Мельнiка адгукнулiся дзяўчаты песьняй. Яна паплыла вечаровым наўкольлем. Узбуджанае, яно панесла песьню далёка-далёка, пакуль яна ня скончылася недзе разьлiвiстым рэхам.
- Матулечка, чуеш, як прыгожа? Пусьцi! I я хачу засьпяваць разам з iмi. Ты пачуеш, якi ў мяне голас. Ты нiколi ня чула, як я сьпяваю. Я сьпявала дасюль толькi сабе. Пусьцi хоць на каротка.
- Не, дзеўка, лажыся спаць. Заўтра пойдзем на праполку. Трэба рана ўставаць. Будзем лён палоць.
Хiма патушыла лямпу. Пачалi класьцiся. Пiлiп лёг у сенцах - там халадней. Хiма з дачкой леглi на шырокiм ложку, затуленым ад хаты шырмай. Хiма хутка захрапла, а Дуся, стоеная, ляжала цiха, не магла заснуць. Яна хацела-б пайсьцi на вулiцу, да дзяўчат - нейкая сiла цягне яе да iх. Гэтым сiлам няма выхаду, ёй душна, яна варочаецца, ськiдае з сябе пакрывала, высоўвае свае ногi на волю - таўчэ iмi адкiнутую з-пад галавы падушку. А то зноў, аголеная, сьцiшыцца, i перад ейным зрокам праходзяць уяўныя малюнкi, настолькi звабныя i пажаданыя, што яны здаюцца ёй рэальнымi. З раськiнутымi рукамi яна чакае iхнага наблiжэньня. Яна ўжо ня ведае, у сьне яна цi на яве. Нехта нясець яе на руках, тулiць, цалуе, дакранаецца да яе, чульлiвай, але, нясьмелы, далей нiчога ня робiць, нясець i нясець, аж пакуль не апусьцiў яе на траву ў вербалозе за iхнаю хатай ля рэчкi, яна замiрае ад жарсьцi, хоча яго, ды баiцца - адпiхнула ад сябе.
- Дзетка маё, што ты так мяне абхвацiла. Сон мо бачыла якi страшны? пытаецца, пракiнуўшыся, Хiма.
Дуся адкацiлася ад мацi, тут-жа забыўшыся глыбокiм сном...
Зацьвiў у полi лён, аж вочы адбiрае, калi глядзiш на яго - такi сiнюткi. Пералiваецца. Грае ўсiмi колерамi неба, адбiвае ўсе адценьнi зямнога i нябеснага бытаваньня, глядзiць на цябе, прамаўляе i душа твая даверлiва раскрываецца насустрач яму, зацьвiцеламу.
