Гавриил Троепольский - Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)
Дзiўна, але яе чамусьцi адпусцiлi, запiсаўшы адрас, i сказалi, маўляў, заедзем заўтра дадому, высветлiм. Як бы там нi было, але Цётка ўзненавiдзела Бiма лютаю нянавiсцю. Шэрага - таксама, але крышку менш, хоць ён i падвёў яе пад дурнога хату.
У сувязi з дзвюма такiмi заявамi праз два днi ў абласной газеце з'явiлася аб'ява:
"Ёсць прычына думаць: сабака, беспародны сетэр, вуха чорнае, кусае прахожых. Хто ведае месцазнаходжанне таго, а таксама ўкушаных просiм паведамiць на адрас... для таго, каб злавiць на аналiз i лiквiдаваць магчымыя непрыемнасцi. Грамадзяне! Беражыце сваё здароўе i здароўе другiх - не маўчыце..." i г.д.
За некалькi дзён пасыпалiся лiсты ад чытачоў. У адным з iх паведамлялася:
"...(пэўнага чысла i месяца гэтага года)... бег сабака да вакзала (беспародны сетэр, вуха чорнае), ён не разбiраў нiчога i пёр напрасцякi; так здаровыя сабакi не бегаюць - напрамкi цi наўскасяк цераз плошчу, а абмiнаюць тое, што сустракаецца з перашкод на iх дарозе. Хвост быў апушчаны ўнiз. Названы сабака (беспародны сабака, сетэр, чорнае вуха) рэальна небяспечны, можа ўкусiць любога грамадзянiна Савецкага Саюза i нават замежнага турыста, якiя бываюць, а таму патрэбна лавiць i знiшчаць сабак без усякага там даследавання, пра якое ўпамiнаецца ў аб'яве вашае паважанае газеты".
Пад пасланнем стаяла дванаццаць подпiсаў.
Былi i яшчэ лiсты (усiх не пералiчыць). Ну, напрыклад, такое: "...Гэтакi ж самы сабака, толькi без чорнага вуха, таксама бег напрасткi..." Або: "У горадзе поўна сабак, а якi з iх шалёны, нiяк не разбярэшся". Або: "I зусiм той сабака не шалёны, самi вы шалёныя вiцiнары". Або: "Калi аблвыканком не можа паставiць на шырокую нагу арганiзацыю планамернага, разлiчанага на гады, знiшчэння сабак, то да чаго мы iдзём, таварыш рэдактар? Дзе план? Дзе карысная крытыка i чаму вы да яе не прыслухоўваецеся? Хлеб жа пячы мы ўмеем, а вось ахоўваць здароўе працоўнага грамадзянiна - кiшка тонкая. Я - чэсны чалавек i гавару заўсёды праўду-матку ў вочы. I не баюся я нiкога, дарэчы. А вы падумайце пра тое, што я вам напiсаў. У мяне ўжо сiлы нестае цярпець: пiшаш, пiшаш, а толку мала".
Наогул, пiсем было так многа, што разгарнулася дыскусiя, у вынiку якое з'явiўся рэдакцыйны артыкул "Том у кватэры", дзе прыводзiлiся вытрымкi з лiста дацэнта педiнстытута. Той дацэнт быў вiдавочны сабаканенавiснiк. Чаму гэта так, цяжка здагадацца, але выхаваўчае значэнне для дзяцей i юнакоў яго выступленне мела гiганцкае: калi яны яго зразумеюць правiльна, то з маленства будуць душыць сабак, клапоцячыся пра здароўе працоўных, а на чалавека, якi трымае сабаку дома, будуць калектыўна i дружна крычаць на вулiцы: "Гультай!" (так дацэнт аблаяў людзей, якiя трымаюць сабак), "Гразнуля!" (таксама творчасць таго ж самага дацэнта).
Ужо гаварылася, што ўсiх пiсем нельга пералiчыць, але адно прачытаем усё ж, апошняе. У iм было толькi два радкi. Чытач проста пытаўся: "А калi на абодвух вухах чорнае - бiць?" То чытач быў практычны, далёкi ад таго, каб абстрактна глядзець на свет. Але, тым не меней, лiст гэты нi ў артыкул, нi наогул на старонкi друку не трапiла i нават засталося без адказу. Падумаць толькi! Якая непавага да чалавечых запатрабаванняў!
Ёсць яшчэ, ёсць чытач актыўны, не звёўся-такi, дзякуй богу. Такi чытач не прамiне, каб не выказацца i не закляймiць. Так вось i ў нашай гiсторыi: Бiма ўжо шукалi па ўсiм горадзе, зганьбiлi добрага сабаку. А за што: хай ён укусiў, скажам, - гэта праўда, а тое, як ён укусiў i тое, што шалёны, - гэта чыстае вады хлусня. Клапатлiвы чытач перамяшаў усё гэта па сваёй ахвоце: ён i не думаў пра нагавор, а ў сплетнi хоць i кароткiя, але моцныя ногi.
Але рэдактар у час заўважыў, што дыскусiя гэтая стыхiйная, якую пачаў, мабыць, чалавек укушаны, дыскусiя нiяк не арганiзаваная, самацёчная. I ён зрабiў разумна - даў аб'яву нонпарэллю (тым шрыфтам, якi не прамiне пастаянны чытач): "Сабака Чорнае вуха злоўлены. Рэдакцыя спыняе дыскусiю на гэту тэму. Рукапiсы не вяртаюцца".
Рэдактар быў гумарыст, чаго "чытач-змагар" не можа цярпець.
Але то была няпраўда: Бiма нiхто не ўлавiў. Проста-напраста Толiк, даведаўшыся ў школе пра аб'яву, зайшоў адвячоркам да ветдоктара, пазванiў, а калi адчынiлi, сказаў:
- Я ад Чорнага вуха, ад Бiма.
Пытанне вырашылася тут жа: на наступны дзень Толiк паехаў да Бiма i завёў яго, трохногага, на ветпункт, да доктара. Той агледзеў яго i сказаў:
- Хлусня - уся гэтая дыскусiя. Сабака не шалёны, а хворы. Збiты i скалечаны. Эх, людзi! - неяк неканкрэтна ўздыхнуў ён.
Затым агледзеў скалечаную лапу, паслухаў, што ўсярэдзiне, выпiсаў мазь на лапу, лякарства пiць i, праводзячы сяброў, хлопчыка i сабаку, спытаў на развiтанне:
- Як жа завуць цябе, герой?
- Толiк.
- Добры ты мужчына, Толiк. Маладзец.
Бiм, адыходзячы, таксама падзякаваў доктару на развiтанне. Ён пах лякарствам, але ён нiякi не хворы, а, наадварот, высокi, мужны чалавек з добрымi вачыма.
"Добры чалавек, - сказаў яму Бiм хвастом i позiркам. - Вельмi добры вы чалавек!"
...Сябар-чытач! Не той чытач, што думае, быццам без яго пiсем, якiя "кляймяць", сабакi паядуць усiх грамадзян i грамадзянак, не, не той. Другi мой чытач, да цябе гавару. Прабач, што ў лiрычна-аптымiстычнай аповесцi пра сабаку я часам напiшу адну-дзве сатырычныя староначкi. Не вiнаваць за тое, што парушаю законы творчасцi, бо ў кожнага пiсьменнiка свае "законы". Не вiнаваць, дарагi, i ў тым, што змешваю жанры, бо само жыццё - змяшэнне: дабро i лiха, шчасце - няшчасце, смех i гора, праўда i хлусня жывуць побач, i так блiзка, што часам цяжка адрознiць адно ад другога. Горш было б, каб ты прыкмецiў у мяне напалову праўду. Яна падобна да напалову поўнае бочкi. А даказваць, што не адно i тое ж паўпустая i паўпоўная бочка, не мае сэнсу.
Галоўнае, я за тое, каб пiсаць пра ўсё, а не пра адно i тое ж. Апошняе шкодна. Ты падумай! Калi пiсаць толькi пра дабро, то для недабра гэта шчасце; калi пiсаць толькi пра шчасце, то людзi перастануць бачыць няшчасных i ў рэшце рэшт не будуць iх заўважаць, але калi пiсаць толькi пра сур'ёзна-прыгожае, то людзi перастануць смяяцца з пачварнага.
Раздзел 10
ЗА ГРОШЫ
Дзякуючы клопату Толiка i Сцяпанаўны, Бiм папраўляўся. А праз тыднi два лапа пачала гаiцца, хоць i засталася кляшнятая, нязграбная супраць астатнiх; Бiм ужо спрабаваў на яе ступаць, але пакуль што яшчэ так, крышку, - толькi спрабаваў. Расчасаная Толiкам шэрсць надавала Бiму зусiм прыстойны выгляд. А вось галава пачала балець не перастаючы: пасля ўдараў Шэрага нешта там змянiлася. Часам галава пачынала кружыцца, тады ён спыняўся i здзiўлена чакаў, што ж з iм будзе далей, але потым, дзякуй богу, усё праходзiла, да наступнага прыступу. Так i ў чалавека, якi панёс траўму цi якога ашаламiлi несправядлiвасцю, нечакана, не адразу, а праз некаторы час раптам зашумiць увушшу, закружыцца галава, упадзе некуды сэрца, i ён, хiстаючыся, спыняецца i чакае, што ж з iм будзе; потым сапраўды праходзiць, а часам нават i не паўтараецца. Усё бывае i ўсё мiнае. Чалавек таксама жывёлiна - толькi больш адчувальная.
Толькi позняю восенню, па ўжо цвёрдаму марозiку, Бiм пайшоў на чатырох лапах, але такi накульгваў - чамусьцi стала карацейшая нага. Так, Бiм застаўся калека, хаця галава быццам i наладзiлася. Сапраўды: усё бывае i ўсё мiнае.
Гэта б яшчэ нiчога, але гаспадара няма i няма. I аркуш лiста нiчым не пахне, а ляжыць у кутку як звычайная паперка, нiкому не патрэбная. Бiм ужо б мог шукаць сябра, але Толiк не пускаў яго з павадка, калi выводзiў гуляць. Толiк усё яшчэ баяўся з-за тае аб'явы ў газеце i Шэрага дзядзьку, ды i прахожыя часам пыталiся: "А гэта цi не той шалёны сабака з чорным вухам?" Толiк нiчога не адказваў i скоранька iшоў, не азiраючыся, прэч. Ён мог бы сказаць: "Не, не той сабака", - i на гэтым канцы ў воду. Але ён не ўмеў хлусiць i таiць свае пачуццi - страх, насцярожанасць, сумненне i ўсё астатняе; нават наадварот: на хлусню ён казаў, што гэта хлусня, на праўду - праўда. I не толькi гэта, у яго пачынала развiвацца адчуванне гумару, як адна з магчымасцей выражаць справядлiвасць, сапраўднага гумару, калi пра смешнае гаворыцца без адзiнае ўсмешкi, хоць чалавеку з гэтым пачуццём, можа, хочацца i плакаць. Першаю праяваю гэтага было тое самае сачыненне, сутнасцi якога ён i сам яшчэ не разумеў як след, а толькi цьмяна пачаў здагадвацца пра тое-сёе.
Такiм чынам, хлопчык у спартыўных асеннiх штонiках i жоўтых чаравiках, у светла карычневым пiнжачку i асенняй з ворсам шапачцы кожны дзень, адвячоркам, iшоў з кульгавым сабакам па аднаму i таму ж маршруту. Ён заўсёды быў такi чысценькi i акуратны, што кожны сустрэчны думаў: "Адразу бачыш - з культурнае сям'i хлопчык". Да Толiка пачалi ўжо прывыкаць блiжэйшыя да яго маршруту жыхары, а некаторыя нават пыталiся адно ў аднаго: "Чый жа гэта такi харошы i спакойны хлопчык?"
З унучкаю Сцяпанаўны, Люсяю, беленькаю равеснiцаю, цiхаю i сцiплаю, Толiк моцна пасябраваў, хоць чамусьцi i саромеўся браць яе на прагулкi. Затое ў кватэры ў Iвана Iванавiча яны, здаралася, забаўлялiся з Бiмам, а той плацiў iм адданаю любоўю i неадступнаю ўвагаю. Сцяпанаўна сядзела тут жа з вязаннем i радавалася дзецям.
Аднойчы яны раўнялi Бiму ачосы на нагах i падвесак на хвасце, i Люся запыталася:
