Гавриил Троепольский - Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)

Не, Бiм не памёр, Бiму сказана ясна: "Чакаць". Ён верыць - прыйдзе сябар. Да гэтага ж колькi разоў было: скажа "чакаць" - i абавязкова прыйдзе.

Чакаць! Вось цяпер сутнасць Бiмавага жыцця.

Але так цяжка было аднаму тае ночы, так балюча! Нешта робiцца не так, як звычайна... Ад халатаў пахне бядою. I Бiм занудзiў.

Апоўначы, калi ўзышоў месяц, стала нясцерпна. I пры гаспадары ён заўсёды турбаваў Бiма, гэты месяц: у яго ёсць вочы, ён глядзiць гэтымi мёртвымi вачыма, свецiць мёртвым, халодным святлом, i Бiм уцякаў ад яго ў цёмны куток. А цяпер аж дрыжыкi бяруць ад яго позiрку, а гаспадара няма. I вось позняе ночы ён завыў, з падвывам, завыў, як перад нашэсцем бяды. Ён верыў, што нехта пачуе, а можа, i сам гаспадар пачуе.

Прыйшла Сцяпанаўна.

- Ну што ты, Бiм? Што? Iвана Iванавiча няма... Ой-ой-ой, дрэнна.

Бiм не адказаў нi позiркам, нi хвастом. Ён толькi глядзеў на дзверы. Сцяпанаўна запалiла святло i пайшла. Са святлом стала лягчэй - месяц адплыў далей i стаў меншы. Бiм прымасцiўся пад самаю лямпачкаю, плячыма да месяца, але скора зноў лёг ля дзвярэй - чакаць.

Ранiцою Сцяпанаўна прынесла кашу, паклала яе Бiму ў мiсачку, але ён нават i не ўстаў. Так рабiў i сабака-павадыр - ён не падымаўся i тады, калi прыносiлi ежу.

- Ты бачыш, якi мiласэрны, га? Гэта ж у голаў не ўзяць. Ну, iдзi пагуляй, Бiм. - Яна адчынiла дзверы. - Iдзi пагуляй.

Бiм падняў галаву, уважлiва паглядзеў на старую. Слова "гуляць" яму знаёма, яно тое, што i воля, а "iдзi гуляць, iдзi" - поўная воля. О, Бiм ведаў, што такое воля: рабi ўсё, што дазволiць гаспадар. Ну вось, яго няма, а гавораць: "Iдзi пагуляй". Дзе ж тая воля?

Сцяпанаўна не ўмела ладзiць з сабакамi, не ведала, што такiя, як Бiм, разумеюць чалавека i без слоў, а тыя словы, якiя iм вядомы, абазначаюць многае i адпаведны кожнаму выпадку. Ад дабраты свае яна сказала:

- Не хочаш кашы, пайдзi пашукай чаго-небудзь. Ты ж i траўку любiш. На сметнiку, мабыць, нешта выбераш (не ведала яна, што Бiм пра памыйкi i не ведаў). Iдзi пашукай.

Бiм устаў, нават страпянуўся. Што такое "шукай"? Чаго шукаць? "Шукаць" абазначае: шукай схаваны кавалачак сыру, шукай дзiчыну, шукай згубленую або схаваную рэч. "Шукай" - гэта загад, што шукаць - Бiм здагадваецца ў кожным выпадку. Што ж шукаць цяпер?

Усё гэта ён сказаў Сцяпанаўне вачыма, хвастом, пераборам лап па падлозе, але яна нiчагусенькi не зразумела, а паўтарыла:

- Iдзi гуляць. Шукай!

I Бiм кiнуўся ў дзверы. Як маланка пранёсся па прыступках з другога паверха, выскачыў на двор. Шукаць, шукаць гаспадара! Вось што шукаць - больш няма чаго: так ён зразумеў. Вось тут стаялi насiлкi. Так, стаялi. Тут ужо ледзь-ледзь пахнуць сляды людзей у белых халатах. След аўтамабiля. Бiм зрабiў круг, увайшоў у яго (так зрабiў бы самы бесталковы сабака), але зноў той самы след. Ён павёў па iм, выйшаў на вулiцу i адразу ж згубiў яго каля вугла: там уся дарога пахла гэтакаю ж самаю гумаю. Чалавечых слядоў ёсць многа i розных, а машынныя злiлiся ў адзiн i ўсе аднолькавыя. Але той, патрэбны яму след, пайшоў з двара туды, за вугал, значыць, i трэба - туды.

Бiм прабег па адной вулiцы, па другой, вярнуўся да дома, аббегаў мясцiны, дзе яны гулялi з гаспадаром, - няма i знаку нiдзе i нiякага... Аднаго разу ён убачыў шапку ў клеткi, дагнаў таго чалавека - не, не ён. Прыгледзеўшыся ўважлiвей, прыкмецiў, што ў клетчатых шапках iдзе многа людзей. Адкуль было ведаць, што тае восенi прадавалi шапкi толькi ў клетачку i яны падабалiся ўсiм. Дагэтуль ён такога не прыкмячаў, таму што сабакi заўсёды глядзяць i запамiнаюць нiз чалавечага адзення. Гэта ў iх яшчэ воўчае, ад прыроды, ад многiх стагоддзяў. Вось так i лiса, калi паляўнiчы стаў за густы куст, якi закрывае яго толькi да пояса, не заўважае чалавека, калi той не паварушыцца або вецер не нанясе паху. Так што Бiм зразумеў гэта як нейкую iсцiну: паверсе няма чаго шукаць, бо галовы могуць быць аднолькавыя, падабраныя колерам адна да аднае, падобныя.

Дзень выпаў ясны. На некаторых вулiцах лiсце ляжала суцэльным покрывам, на некаторых - мясцiнамi, так што, каб трапiўся хоць знак гаспадаровага следу, Бiм улавiў бы яго. Але - нiдзе нiчога.

Апаўдня Бiм адчаiўся. I раптам на адным двары ён наткнуўся на след насiлак: тут яны стаялi. А потым струмень гэтакага ж самага паху пацёк збоку. Бiм пайшоў на яго, як па ўтоптанай сцяжынцы. Парогi пахлi людзьмi ў белых халатах. Бiм падрапаў у дзверы. Адчынiла яму дзяўчына ў белым халаце i спужана адступiлася. Але Бiм прывiтаў яе як толькi мог, пытаўся: "Цi няма тут гаспадара?"

- Iдзi, iдзi! - закрычала яна i зачынiла дзверы. Потым прыадчынiла i крыкнула: - Пятроў, праганi сабаку, а то мне шэф намылiць шыю, пачне распiнацца: "Сабакарня, а не "хуткая дапамога"! Ганi!

Ад гаража падышоў чалавек у чорным халаце, затупаў на Бiма нагамi i зусiм нязлосна закрычаў, быццам пад прымусам, ленавата:

- Ат я табе, стварэнне! Пайшоў! Пайшоў!

Нiчога з гэтых слоў "шэф", "сабакарня", "ганi", "мылiць шыю", "распiнацца", а тым больш "хуткая дапамога", Бiм не разумеў i нават нiколi чуць не чуў, але словы "iдзi" i "пайшоў" адпаведна iнтанацыi i настрою ён зразумеў цудоўна. Тут Бiма не падманеш. Ён крыху адбегся, сеў i глядзеў на дзверы. Каб людзi ведалi, чаго шукае Бiм, яны дапамаглi б яму, хоць гаспадара сюды i не прывозiлi, а адразу ў бальнiцу. Але што рабiць, калi сабакi разумеюць людзей, а людзi не заўсёды разумеюць сабак i нават адзiн аднаго. Дарэчы, Бiму i такiя глыбокiя думкi былi недасяжны; незразумела было i тое, па якому такому праву яго не пускаюць у дзверы, за якiя ён чэсна драпаў i за якiмi, iнакш i быць не магло, яго сябар.

Бiм сядзеў ля бэзавага куста з паблеклым ужо лiсцем да самага вечара. Прыязджалi машыны, з iх вылазiлi людзi ў белых халатах i вялi каго-небудзь пад рукi або iшлi следам; зрэдку выносiлi чалавека на насiлках, тады Бiм падыходзiў блiжэй, нюхаў, - не, не ён. Пад вечар сабаку заўважылi i другiя. Нехта прынёс кавалачак каўбасы, - Бiм не крануў! - нехта паспрабаваў узяцца за аброжак - Бiм адбег; нават той самы дзядзька ў чорным халаце некалькi разоў праходзiў паўз яго, спыняўся i глядзеў на Бiма са спачуваннем i не тупаў нагамi. Бiм сядзеў, як статуэтка, i нiкому нiчога не гаварыў. Ён чакаў.

Прыцемкам ён спахапiўся: а раптам гаспадар дома? I пабег спехам, лёгкiм галопам.

Бег па горадзе прыгожы, з блiскучаю шэрсцю, дагледжаны сабака - белы, з чорным вухам. Любы добры чалавек скажа: "Ах, якi мiлы паляўнiчы сабака!"

Бiм падрапаў за родныя дзверы, але яны не адчынiлiся. Тады ён лёг ля парога, скруцiўшыся абараначкам. Не хацелася нi есцi нi пiць - нiчога не хацелася. Сум.

На пляцоўку выйшла Сцяпанаўна:

- Прыйшоў, гаротны?

Бiм вiльнуў хвастом толькi адзiн раз ("Прыйшоў").

- Ну вось, а цяпер i павячэрай. - Яна падсунула да яго мiску з ранiшняю кашаю.

Бiм не ўзяўся.

- Я i ведала: сам накармiўся. Разумны. Спi. - I зачынiла за сабою дзверы.

Гэтае ночы Бiм ужо не выў. Але i не адыходзiў ад дзвярэй: чакаць!

А ранiцою зноў захваляваўся. Шукаць, шукаць сябра! Гэта i ёсць сэнс жыцця. I калi Сцяпанаўна выпусцiла яго, ён, перш-наперш, збегаў да людзей у белых халатах. Гэтым разам нейкi тоўсты чалавек крычаў на ўсiх i часта паўтараў слова "сабака". У Бiма папускалi каменнем, хаця i знарок мiма, махалi на яго палкамi i, у канцы канцоў, сербанулi балюча дубцом. Бiм адбегся, сеў, пасядзеў чуць i, мабыць, вырашыў, што тут гаспадара не можа быць, а iнакш не праганялi б так нядобра. I пайшоў Бiм, злёгку апусцiўшы галаву.

Па горадзе iшоў адзiнокi, сумны, занiвошта пакрыўджаны сабака.

Выйшаў ён на бурлiвую вулiцу. Людзей была цьма-цьмушчая, i ўсе спяшалiся, толькi зрэдку перакiдалiся словамi, цяклi кудысь i цяклi бясконца. Быць не магло, каб не прыйшла Бiму ў галаву такая думка: "А цi не пройдзе ён тут?" I без усякае логiкi сеў у цянi, непадалёку ад веснiчак, i пачаў пiльнаваць, не прапускаючы нi аднаго чалавека. Па-першае, Бiм заўважыў, што ўсе людзi, аказваецца, пахнуць аўтамабiльным дымам, а ўжо цераз яго даходзяць другiя пахi рознае сiлы.

Вось iдзе чалавек, худы, высокi, у вялiкiх стаптаных чаравiках, i нясе ў сетцы бульбу, гэтакую ж, як прыносiў дадому i гаспадар. Худы нясе бульбу i пахне тытунём. Крочыць скоранька, спяшае, быццам яго хтосьцi даганяе. Але гэта толькi здалося - даганяюць некага ўсе. I ўсе нешта шукаюць, як на палявых спаборнiцтвах, а iнакш навошта бегчы па вулiцы, забягаць у дзверы, выбягаць i зноў бегчы?

- Прывiтанне, Чорнае вуха! - кiнуў худы на хаду.

"Прывiтанне", - панура адказаў Бiм, варухнуўшы па зямлi хвастом i не губляючы засяроджанасцi, з якою пазiраў на людзей.

А вось за iм iдзе чалавек у камбiнезоне, пахне гэтаксама, як i сцяна, калi яе лiзнуць (мокрая сцяна). Ён амаль увесь шэра-белы. Нясе доўгую белую палку з бародкаю на канцы i цяжкую сумку.

- А ты чаго тут? - папытаўся ён у Бiма, спынiўся. - Усеўся чакаць гаспадара цi згубiўся?

"Ага, чакаць", - адказаў Бiм, патупаўшы пярэднiмi лапамi.

- Тады на вось табе. - Ён выняў з сумкi кулёк, паклаў перад Бiмам цукерку i пацерабiў за вуха. - Еш, еш. (Бiм i не дакрануўся.) Дрэсiрованы. Iнтэлiгент. З чужое талеркi есцi не будзеш. - I пайшоў далей паволi, спакойненька, не так, як усе.

Як каму, а Бiму гэты чалавек добры: ён ведае, што такое "чакаць", ён зразумеў Бiма.