Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

- Два галоны, - сказаў Эл.

- Недалёка, вiдаць, едзеце.

- Ага, недалёка. Вы размяняеце мне гэты квiток?

- Ды не... не дазваляецца гэта.

- Паслухайце, мiстэр. Нам прапануюць добрую работу, трэба толькi паспець туды да ночы. А не паспеем, iншыя перахопяць. Будзьце ласкавы.

- Ну добра. Толькi перапiшы яго на маё iмя.

Эл выйшаў з кабiны i спераду абышоў свой "гудзон".

- Канешне, перапiшу, - сказаў ён, адкруцiў каўпачок i залiў у радыятар вады.

- Два, кажаш?

- Ага, два.

- Куды ж вы едзеце?

- На поўдзень. Там нам работу даюць.

- Сапраўды? Цяпер работы... сталай работы мала.

- У нас там прыяцель працуе, - сказаў Эл. - Там у нас пэўная работа. Ну, бывайце. - Грузавiк развярнуўся i, падскокваючы на ўхабiстай вулачцы, выехаў на гравiйку. Жоўтае святло фар пагойдвалася над дарогай, правая фара памiргвала - недзе быў дрэнны кантакт. Пры кожным штуршку ў кузаве бразгаў i грукатаў нiчым не замацаваны кухонны посуд.

Ружа Сарона цiха застагнала.

- Дрэнна сябе адчуваеш? - запытаўся дзядзька Джон.

- Ага. Увесь час сябе дрэнна адчуваю. Адпачыць бы дзе-небудзь у цiхiм месцы. I чаго гэта мы паехалi, лепш дома засталiся б. Былi б дома, Конi з намi быў бы. Вывучыўся б на каго-небудзь i месца добрае атрымаў бы.

Эл i дзядзька Джон маўчалi. А што ёй скажаш пра Конi?

Каля пафарбаваных у белы колер варот фруктовай плантацыi да грузавiка падышоў вартаўнiк.

- Зусiм едзеце?

- Ага, - адказаў Эл. - Едзем на поўнач. Работу там атрымалi.

Вартаўнiк накiраваў прамень лiхтара на машыну, падняў лiхтар вышэй i асвятлiў брызентавы навес. Мацi i бацька з халоднай абыякавасцю глядзелi проста на яркае святло.

- Добра. - Вартаўнiк расчынiў вароты. Грузавiк павярнуў налева i паехаў да шашы No 101, вялiкай аўтастрады, што цягнулася з поўдня на поўнач.

- Ты ведаеш, куды ехаць? - запытаўся дзядзька Джон.

- Не, - адказаў Эл. - Еду абы-куды. Абрыдла мне ўсё гэта.

- У мяне ўжо хутка, - з пагрозай у голасе сказала Ружа Сарона. - Хоць бы добрае месца знайшлi.

У халодным начным паветры чулася ўжо дыханне першых замаразкаў. З фруктовых дрэў абапал дарогi пачынала ўжо ападаць лiсце. Мацi сядзела на паклажы, прыхiлiўшыся спiнай да бакавога борта, бацька сядзеў насупраць, тварам да яе.

Мацi гукнула:

- Ну як там табе, Том?

Пачуўся прыглушаны голас:

- Цеснавата. Плантацыю ўжо праехалi?

- Ты там асцеражней. Нас могуць спынiць.

Том крыху падняў край матраца. У цемры грузавiка брынкнуў металiчны посуд.

- Закрыцца паспею, - сказаў Том. - Толькi не хачу, каб мяне схапiлi ў гэтай пастцы. - Ён прылёг, абапёршыся на локаць. - Чорт, i халаднавата ж стала, га?

- Хмары збiраюцца, - сказаў бацька. - Зiма, кажуць, ранняя будзе.

- А што, вавёркi высока на дрэвы забралiся цi насенне з травы асыпаецца? хмыкнуў Том. - Якiх толькi прыкмет не навыдумляюць! Знойдзецца i спецыялiст па споднiках надвор'е прадкажа.

- Ну, не ведаю, - сказаў бацька. - Я, здаецца, зiму ўжо чую. А каб цвёрда сказаць, трэба тут доўга пажыць.

- Куды мы едзем? - запытаўся Том.

- Хто яго ведае. Эл налева павярнуў. Здаецца, едзем той самай дарогай, па якой прыехалi.

Том сказаў:

- Нiяк не вырашу, што лепей. Калi ехаць па галоўнай шашы, больш палiсменаў нам стрэнецца. Як убачаць мяне з такiм тварам, адразу сцапаюць. Можа, па прасёлках ехаць?

Мацi сказала:

- Стукнi там Элу ў сценку. Няхай спынiцца.

Том пастукаў кулаком па кабiне, грузавiк стаў на краi шашы. Эл вылез з кабiны i падышоў да задняга борта.

Руцi i Ўiнфiлд вызiрнулi з-пад коўдры.

- Ну, што там у вас? - запытаўся Эл.

Мацi сказала:

- Трэба параiцца, як далей быць. Можа, лепш прасёлкамi ехаць. Так Том кажа.

- Гэта праз мой твар, - паяснiў Том. - Могуць пазнаць. Першы ж фараон затрымае.

- Дык куды ж тады? Я думаў, на поўнач. Мы былi на поўднi.

- Так i трымай, - сказаў Том. - Толькi прасёлкамi.

Эл запытаўся:

- Можа, спынiмся дзе-небудзь тут, пераначуем, а ранкам паедзем?

Мацi паспешлiва прагаварыла:

- Не, рана яшчэ. Трэба далей ад'ехаць.

- Добра. - Эл сеў за руль, i машына паехала далей.

Руцi i Ўiнфiлд зноў накрылiся з галавой коўдрай. Мацi крыкнула:

- Як там Уiнфiлд, нiчога?

- Ага, нiчога, - адказала Руцi. - Ён спiць.

Мацi зноў прытулiлася да борта.

- Нейкае дзiўнае пачуццё - быццам на цябе палююць. Я злая стала.

- Усе азлобiлiся, - сказаў бацька. - Усе. Ты бачыла, якая бойка сёння была ў садзе? Мяняюцца людзi. Ва ўрадавым лагеры злых не было.

Эл збочыў на гравiйную дарогу, i жоўтыя агнi фар загайдалiся над яе палатном. Фруктовыя дрэвы нарэшце скончылiся, пайшлi баваўняныя палi. Яшчэ дваццаць мiль праехалi мiж бавоўнiку, круцячы i пятляючы палявымi дарогамi. Далей дарога пацягнулася ўздоўж зарослай хмызам рэчкi, потым павярнула на бетонны мосцiк i на другiм баку зноў пайшла берагам. Нарэшце фары асвятлiлi доўгi рад чырвоных таварных вагонаў без колаў i каля дарогi - вялiкi шчыт з надпiсам: "ПАТРАБУЮЦЦА ЗБОРШЧЫКI БАВОЎНЫ". Эл запаволiў ход. Том глядзеў праз шчылiну мiж бакавымi планкамi. Праз чвэрць мiлi пасля апошняга вагона Том пастукаў у сценку кабiны. Эл затармазiў машыну на абочыне i выйшаў.

- Ну, што яшчэ?

- Выключы матор i лезь сюды, - сказаў Том.

Эл сеў за руль, з'ехаў у кювет, выключыў фары i заглушыў матор. Потым залез на грузавiк цераз заднi борт.

- Так спакайней, - сказаў ён.

Том перабраўся цераз кацялкi i патэльнi да мацi i стаў на каленi.

- Слухайце, - сказаў ён. - Iм патрэбны зборшчыкi бавоўны. Я плакат бачыў. Я ўсё думаў, як так зрабiць, каб i з вамi мне застацца, i бяды на вас не наклiкаць. Калi твар зажыве, тады, можа, усё добра будзе, а цяпер небяспечна. Бачылi вагоны? У iх зборшчыкi жывуць. Магчыма, i вам праца знойдзецца. Можа б, вы нанялiся тут, а жылi б у вагонах?

- А з табой як? - строга запыталася мацi.

- Ты бачыла каля рэчкi густое кустоўе? Там можна схавацца, нiхто мяне не ўбачыць. А пад ноч будзеце прыносiць мне есцi. Непадалёк ёсць маставая труба. Я мог бы там спаць.

Бацька сказаў:

- Госпадзi, як мне ўжо хочацца хутчэй узяцца за гэту бавоўну! Праца знаёмая.

- У вагонах, напэўна, добра, - сказала мацi. - Чыста, суха. А ты думаеш, Том, у кустах у тых можна схавацца?

- Канешне. Па дарозе сюды я да iх прыглядаўся. Выберу добрае месца i адседжуся там. А як толькi зажыве твар, выйду.

- Шрам застанецца, - сказала мацi.

- Чорт з iм, у каго iх няма?

- Аднаго разу я сабраў чатырыста фунтаў, - сказаў бацька. - Тады, праўда, ураджай быў добры. Калi мы ўсе пойдзем на збор, можна крыху грошай зарабiць.

- I тады мяса купiм, - сказаў Эл. - А цяпер што рабiць будзем?

- Вернемся крыху назад i пераспiм ноч у грузавiку, - сказаў бацька. - А ранiцай пойдзем на працу. Я каробачкi нават у цемры бачу.

- А з Томам як? - запыталася мацi.

- Ты пра мяне не думай, ма. Я вазьму з сабой коўдру. Калi паедзеце назад, уважлiва глядзiце. Там ёсць маставая труба. Будзеце мне туды прыносiць хлеба цi бульбы або кашы - прынесяце i пакiнеце, а я буду прыходзiць i браць.

- Ай!

- Па-мойму, ён разумна гаворыць, - сказаў бацька.

- Вядома, разумна, - настойваў Том. - А калi твар крыху зажыве, я выйду i таксама збiраць бавоўну буду.

- Што ж, добра, - згадзiлася мацi. - Толькi будзь асцярожны. Не пападзiся каму-небудзь на вочы.

Том прабраўся ў заднi канец грузавiка.

- Я вазьму вось гэтую коўдру. Як назад паедзеце, ма, шукайце тую трубу.

- Толькi глядзi, не рызыкуй, - сказала мацi ўмольна. - Будзь асцярожны.

- Буду, - сказаў Том. - Абавязкова. - Ён пералез цераз заднi борт i пайшоў берагам. - Добрай ночы! - гукнуў ён.

Мацi бачыла, як яго постаць злiлася з цемрай i знiкла ў хмызняку каля рэчкi.

- Дай бог каб усё добра скончылася, - прамовiла мацi.

Эл запытаўся:

- Цяпер назад паедзем?

- Давай, - сказаў бацька.

- Ты толькi едзь паволi, - папрасiла мацi. - Хачу ўбачыць тую трубу, пра якую ён гаварыў. Абавязкова трэба ўбачыць.

Дарога была вузкая, i Элу давялося добра паманеўраваць, перш чым ён развярнуў машыну. Ён паволi павёў яе назад да таварных вагонаў. Святло фар выхапiла з цемры сходкi каля шырокiх дзвярэй. У вагонах было цёмна. Навокал нiдзе нi душы. Эл выключыў фары.

- Вы з дзядзькам Джонам лезьце наверх, - сказаў ён Ружы Сарона. - А я буду спаць у кабiне.

Дзядзька Джон памог Ружы Сарона пералезцi цераз борт. Мацi ссунула ў кучу посуд. Усе ўлеглiся ў задняй частцы машыны, цесна прыцiснуўшыся адзiн да аднаго.

У адным з вагонаў, захлiпаючыся, зайшлося плачам дзiця. Аднекуль выбег сабака i, прынюхваючыся да слядоў i сапучы, памалу абышоў вакол грузавiка Джоўдаў. З рэчкi даносiлася цiхае цурчанне вады.

РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ СЁМЫ

Патрабуюцца зборшчыкi бавоўны - плакаты ўздоўж дарогi, лiсткi, аранжавыя лiсткi: Патрабуюцца зборшчыкi бавоўны.

Сюды, па гэтай дарозе, напiсана на iх.

Цёмна-зялёныя сцяблы ўжо задравянелi, ацяжэлыя каробачкi ўчэпiста трымаюць свой груз. Белае валакно выпiрае з iх, як зерне з кукурузнага катаха.

Нам каб толькi рукамi дакрануцца да гэтых каробачак. Далiкатна, кончыкамi пальцаў.

Я ўмелы зборшчык.