Болеслав Прус - Мiхалка (на белорусском языке)
З таго часу яны хадзiлi ўдваiх увесь дзень, i заўсёды асобна. Часамi да iх далучаўся адзiн чаляднiк. Дзеўцы ўсялякага нагаворыць, з дзецюка накпiць толькi i ўсяго. Увечары Мiхалка заставаўся начаваць у камянiцы, якую яны муравалi, бо не было яму куды iсцi, а яго сяброўка iшла ў горад разам з iншымi i з тым чаляднiкам, якi ўвесь час лаяў яе, а то i па карку даваў.
- Нешта не любiць ён дзеўку, - сам сабе гаварыў Мiхалка. - Але нiчога не зробiш: на тое ён i чаляднiк, каб нас падштурхоўваць...
Затое ўжо сам ён стараўся за ўсю тую крыўду рабiць дзяўчыне палёгку. Увесь час працаваў за сябе i за яе. Снедаючы, дзялiўся з ёю хлебам, а ў абед купляў ёй баршчу за пяць грошаў, бо ў дзеўкi амаль нiколi не было за што купiць.
Калi iх прызначылi насiць цэглу наверх, дзяцюк не мог ужо выручаць сваю сяброўку, бо тут прыглядалiся майстры.
Аднак па гнуткiх дошках рыштаванняў хадзiў ён за ёю след у след i вельмi ж баяўся, каб яна не спаткнулася i цэгла не прывалiла яе!
Бачачы такую яго заклапочанасць, той чаляднiк пакеплiваў з Мiхалкi i паказваў на яго iншым. Тыя таксама смяялiся i крычалi зверху:
- На, дурань, на!..
Неяк апоўднi чаляднiк паклiкаў дзяўчыну ўбок, чагосьцi ўсё ад яе дамагаўся, нават i штурхануў мацней, чым заўсёды. Пасля той гутаркi яна падышла да Мiхалкi заплаканая i спыталася, цi не пазычыць ён ёй дваццаць грошаў.
Чаго б у яго для яе не было! Ён хуценька развязаў вузельчык, дзе былi грошы, яшчэ прывезеныя са станцыi, i адлiчыў ёй, колькi прасiла.
Дзяўчына занесла дваццаць грошаў чаляднiку, i з той пары не было амаль нiводнага дня, каб дзяцюк не рабiў ёй тых безнадзейных пазыкаў. Потым аднойчы нясмела спытаўся ў яе:
- Навошта ты даеш грошы гэтаму нелюдзю?
- Ды так ужо, - адказала дзеўка.
Неяк раз чаляднiк пасварыўся з пiсарам i пакiнуў працу. Мала таго, што сам пакiнуў, дык яшчэ i дзяўчыне загадаў, нiбы служанцы якой, зрабiць тое самае iсцi за iм.
Дзяўчына завагалася. Аднак, калi пiсар прыгразiў, што калi яна не дабудзе да вечара, дык ён не заплацiць ёй за ўвесь тыдзень, - зноў узялася за працу. Беднаму чалавеку капейка, так цяжка заробленая, не можа не быць дарагой.
Чаляднiк узлаваўся.
- Iдзеш ты, сука, - крычаў ён, - цi не iдзеш?
- Як жа я пайду, калi яны не хочуць заплацiць? За рубля таго хоць спаднiцу якую купiла б!..
- Ну, дык цяпер, - гыркнуў чаляднiк, - на вочы мне не паказвайся, на парог мой не ступi, бо затаўку насмерць!..
I пайшоў у горад.
Увечары, як заўсёды, муляры разышлiся. У новым доме застаўся начаваць Мiхалка, а з iм - дзяўчына.
- Не пойдзеш? - спытаўся здзiўлены дзяцюк.
- Куды ж я пайду, калi ён сказаў, што прагонiць...
Толькi цяпер Мiхалка пачаў здагадвацца.
- Дык гэта ты з iм жыла? - спытаўся з крыўдай у голасе.
- Ага, - сарамлiва шапнула дзяўчына.
- I яму аддавала ўвесь заработак, хоць ён i бiў цябе?
- Але.
- А чаму ж ты так брыдка рабiла?..
- Бо любiла яго, - цiха адказала дзеўка, хаваючыся за слупы рыштавання.
Дзецюка нiбы хтосьцi нажом укалоў. Недарма людзi з яго смяялiся!..
Мiхалка падсунуўся да дзяўчыны.
- А цяпер не будзеш яго любiць? - спытаўся ён.
- Не, - адказала яна i пачала горка плакаць.
- Будзеш толькi мяне любiць?
- Але.
- Я не буду цябе бiць i грошай тваiх забiраць не буду.
- Вядома ж!
- Са мной табе будзе лепш!..
Дзеўка не адказала нiчога, а толькi плакала яшчэ шчырэй i ўся траслася.
Ноч была халодная i сырая.
- Холадна табе? - спытаўся дзяцюк.
- Холадна.
Яна плакала, а ён пасадзiў яе на горбе цэглы. Зняў сярмягу i атулiў дзяўчыну, а сам застаўся ў адной кашулi.
- Не плач!.. Не плач! - гаварыў. - Толькi адну ноч так прасядзiш. Ёсць жа ў цябе рубель, вось заўтра i ноймем кватэру, а спаднiцу я за свае табе куплю. Толькi не плач...
Аднак дзеўка не звяртала ўвагi на тое, што ён ёй гаварыў. Яна ўзняла галаву i прыслухоўвалася. Ёй здавалася, што з вулiцы чуваць знаёмую хаду.
Той хтосьцi наблiзiўся. Пачаў свiстаць i гукаць:
- Дахаты iдзi! Ты!.. Дзе ты там?
- Я тут! - адказала дзяўчына ўсхапiўшыся.
Выбегла на вулiцу, дзе стаяў чаляднiк.
- Я тут! - паўтарыла.
- А грошы ёсць? - спытаўся чаляднiк.
- Ёсць! Во яны... На! - сказала, падаючы яму рубель.
Чаляднiк схаваў рубель у кiшэню. Тады схапiў дзеўку за валасы i пачаў бiць, прыгаворваючы:
- Другiм разам слухайся, бо на парог не пушчу... Рублём не адкупiшся!.. Слухайся!.. Слухайся! - паўтараў ён, лупцуючы яе кулакамi.
- А божа ж мой!.. - крычала дзеўка.
- Слухай!.. Слухай, што я кажу...
Ды раптам ён пусцiў дзяўчыну, бо адчуў, што за карак яго ўчапiлася магутная рука. Сяк-так павярнуў галаву i ўбачыў Мiхалкавы раз'ятраныя вочы.
Чаляднiк быў хлопец хват, ён чарпануў Мiхалку кулаком па лабацiне, ажно ў таго ў вушах зазвiнела. Аднак чаляднiкаў карак не выпусцiў, нават сцiснуў яго мацней.
- Задушыш мяне, зладзюга ты... дык пабачыш тады! - хрыпата застагнаў чаляднiк.
- А ты не бi яе! - сказаў дзяцюк.
- Не буду, - мармытнуў той, высалапiўшы язык.
Мiхалка пусцiў руку, а чаляднiк ажно захiстаўся. Глытнуў разоў колькi паветра, а потым сказаў:
- Не хоча, каб я бiў яе, дык няхай са мною не ходзiць... Хоча любiць - хай любiць, але я б'ю, бо ўжо такi мой звычай!.. Што з тае дзеўкi, якую нельга бiць?.. Няхай iдзе да лiхаматары!
- I пойдзе... Падумаеш! - сказаў дзяцюк.
Але дзяўчына злавiла Мiхалку за рукi.
- Пакiнь ты ўжо, - гаварыла яна, дрыжучы i абдымаючы яго. - Не лезь у нашы справы...
Дзяцюк анямеў.
- А ты дадому iдзi, - сказала дзеўка чаляднiку, узяўшы яго пад руку. Навошта, каб хто з цябе тут кпiў на вулiцы...
Чаляднiк вырваўся ад яе i, смеючыся, сказаў:
- Iдзi сабе да яго! Ён цябе бiць не будзе... Ён жа табе i грошы даваў...
- Ат! Пакiнь ты!.. - узлавалася дзеўка i пайшла.
- Бачыш, з бабай трэба як з сабакам! - сказаў чаляднiк, паказаўшы на дзеўку рукой. - Лупцуй яе, а яна за табой у агонь палезе...
I знiк. Толькi ў начной цiшынi чуўся ягоны злосны смех.
Дзяцюк стаяў, глядзеў iм услед, прыслухоўваўся. Потым вярнуўся да рыштавання i паглядзеў на тое месца, дзе толькi што сядзела дзеўка.
Галава кружылася, а грудзi не маглi злавiць паветра. Толькi што яна сказала яму, што будзе любiць i - узяла ды пайшла. Толькi што ён быў такi шчаслiвы, толькi што было тут так добра з жывою iстотай, да таго ж з дзяўчынай, а цяпер - так пуста i сумна!
Чаму яна пайшла?.. Вядома ж, таму, што так ёй хочацца, так падабаецца!.. I нiчога ён тут не зробiць, хоць i добры, i дужы!.. Iнстынктыўна ён шанаваў дзяўчыну за яе адданасць чаляднiку, не злаваўся, што парушыла дадзенае яму абяцанне, не збiраўся сiлай навязваць ёй свае пачуццi. Але, нягледзячы на ўсё гэта, так шкадаваў яе, так шкадаваў!..
Раз'едзенымi вапнай рукамi ён выцер вочы i падняў сваю сярмягу, раскiнутую на горбе цэглы i яшчэ як быццам цёплую. Выйшаў на вулiцу, пастаяў.
Нiчога не вiдно, толькi ў iмгле паблiскваюць чырвоныя агеньчыкi лiхтароў.
Мiхалка вярнуўся ў халодныя сцены i лёг на зямлi. Але не змог заснуць, цяжка ўздыхаў у самоце, тужачы па сваёй дзяўчыне.
Па сваёй, бо яна ж сама сказала, што будзе толькi яго любiць!
Назаўтра дзяцюк, як заўсёды, узяўся за працу.
Але праца не спорылася. Стомлены быў, дый дом гэты абрыдаў неяк. Дзе нi ступi, да чаго нi дакранiся, на што нi зiрнi - усё нагадвала дзяўчыну, горкае расчараванне. Людзi таксама кпiлi з яго:
- Ну што, дурны Мiхалка, праўда, што дзеўкi ў Варшаве дарагiя?
Дарагiя, ой, дарагiя! Дзяцюк патрацiў на сваю ўсё, што сабралася, сам галадаў, нiчога сабе не справiў, нiякай ласкi ад яе не паспытаў, i так яшчэ брыдка яго пакiнула.
Дрэнна было яму, сорамна. I таму, калi пачуў, што ў iншых месцах Варшавы такiм, як ён, лепш плацяць, упершыню пайшоў туды.
Iшоў Мiхалка за адным чаляднiкам, якi абяцаў завесцi яго на вулiцу, дзе будуюць найбольш дамоў.
Выйшлi яны раненька i добры кавалак дарогi валаклiся да Вiслы. Убачыўшы мост, дзяцюк ажно рот разявiў. На гэты момант i дзеўка вылецела з галавы.
Каля вартаўнiчай будкi ён завагаўся.
- Што з табой? - спытаўся чаляднiк.
- Не ведаю, пане, цi мяне тут прапусцяць? - адказаў Мiхалка.
- Дурань ты! - грымнуў на яго чаляднiк. - Калi хто-небудзь зачэпiць цябе, дык скажы, што iдзеш са мною.
"I праўда ж", - падумаў дзяцюк i здзiвiўся, што такi адказ раней не прыйшоў яму ў галаву.
Пасля ён здзiўляўся, убачыўшы купальнi i баркi: як гэта яны не топяцца ў вадзе, хоць i вялiкiя, i не хацеў даць веры, што ўвесь мост - з чыстага жалеза.
"Тут, вiдаць, нейкае ашуканства, - думаў ён. - Столькi жалеза, пэўна ж, i на ўсiм свеце няма!.."
Iшлi яны так, чаляднiк i Мiхалка, адзiн за адным, цераз мост, па адной вулiцы, па другой. Каля замка дзяцюк зняў шапку i перахрысцiўся, думаючы, што гэта касцёл. Каля кляштара бернардынаў яго амаль не задушыў амнiбус. Каля фiгуры маткi боскай перад багадзельняй ён хацеў стаць на каленi i памалiцца, ледзь той чаляднiк адцягнуў яго.
На вулiцах гоман, брычкi адна за адной, процьма людзей. Мiхалка адным саступаў дарогу, на другiх натыкаўся i аж бялеў са страху, каб часам не адлупцавалi. Нарэшце ў галаве яго ўсё пераблыталася - i ён згубiў чаляднiка.
