Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
М'юлi хiхiкнуў:
- Не, не пойдуць. Казаў жа я табе, што я злосны стаў, як ласка. Неяк раз ноччу Ўiлi паспрабаваў сунуцца, дык я яго ззаду калом з агароджы агрэў. Звалiўся, як калода. Пасля ўсiм расказваў, што на яго пяцёра напалi.
Машына пад'ехала да дома, успыхнуў пражэктар.
- Галовы нiжэй, - сказаў М'юлi. Паласа халоднага белага святла працягнулася над iмi i пачала гойсаць па полi. Уцекачы не бачылi, што робiцца каля дома, але пачулi, як бразнулi дзверцы машыны, i галасы. - На святло пабаяцца выходзiць, - прашаптаў М'юлi. - Я разы два страляў па фарах. Цяпер Уiлi асцярожны. Сёння не адзiн прыехаў. - Яны пачулi скрып маснiчын, потым убачылi святло лiхтарыка ў доме. - Можа, пальнуць? - шэптам спытаўся М'юлi. Яны не ўбачаць, адкуль стралялi. Няхай галаву пачэшуць.
- Не трэба, - прашаптаў Кейсi. - Якая карысць? Пустая справа. Трэба так рабiць, каб ва ўсiм сэнс быў.
Недзе каля дома пачулiся рыплiвыя гукi i шолах.
- Жар топчуць падэшвамi, - шапнуў М'юлi. - Пяском засыпаюць. - Зноў бразнулi дзверцы машыны. Святло фар калыхнулася, зрабiла паўкруг i скiравалася на дарогу. - Нiжэй! - сказаў М'юлi, i ўсе трое ўткнулiся галовамi ў зямлю. Прамень пражэктара пралёг над iмi i прачарцiў поле ў розных напрамках, потым машына кранулася з месца, пачала аддаляцца, паднялася на грэбень узгорка i знiкла з вачэй.
М'юлi сеў на градку.
- Уiлi заўсёды робiць апошнюю спробу пражэктарам. Так не раз ужо было, i я прывык да гэтага. Ён думае, што неймаверна хiтры.
Кейсi сказаў:
- Можа, хто-небудзь прытаiўся ў доме? Мы пойдзем, а нас схопяць.
- Усё можа быць, - адказаў М'юлi. - Вы тут пачакайце. Я ўсе iхнiя штучкi ведаю. - Ён асцярожна пайшоў да дома - толькi лёгка пахруствалi сухiя камякi зямлi пад нагамi. Кейсi i Джоўд напружана ўслухоўвалiся, але там, куды пайшоў М'юлi, было ўсё цiха. Праз колькi хвiлiн з боку дома да iх данёсся яго голас: - Няма нiкога! Iдзiце сюды!
Яны адарвалiся ад зямлi, паднялiся i пакiравалi да чорнай плямiны дома. М'юлi чакаў iх каля кучкi пяску, з якой выбiвалiся струменьчыкi дыму, - усё, што засталося ад iхняга вогнiшча.
- Я так i ведаў - нiкога ў засадзе не пакiнулi, - сказаў М'юлi з гордасцю. - Уiлi я тады з ног збiў, па фарах разок-другi стрэльнуў - цяпер яны асцерагаюцца. Адкуль iм ведаць, хто тут хаваецца. А я iм так проста ў рукi не дамся. Каля жытла не начую. Калi хочаце, хадзем са мной, я пакажу вам, дзе можна пераначаваць. Там аб вас нiхто не спатыкнецца.
- Вядзi, - пагадзiўся Джоўд. - Мы пойдзем з табой. Нiколi i ў галаве не было, што на бацькаўскай ферме давядзецца хавацца ад каго-небудзь.
М'юлi выйшаў у поле, Джоўд з Кейсi пайшлi следам. Ступалi проста па кустах бавоўнiку.
- Табе яшчэ шмат ад чаго i ад каго давядзецца хавацца, - сказаў М'юлi. Яны iшлi адзiн за адным цераз грады. Неўзабаве апынулiся перад глыбокай прамыiнай i саслiзнулi на падэшвах на самае дно.
- Э! Я ведаю, куды ты нас завёў, галаву кладу! - усклiкнуў Джоўд. - Пячора ў адхоне?
- Правiльна. А як ты здагадаўся?
- Сам яе капаў, - адказаў Джоўд. - Разам з братам Ноем. Усiм гаварылi, што золата шукаем, а на самай справе мы проста капалi пячоры, як усе малыя. Берагi былi цяпер вышэй iх галоў. - Недзе тут, ужо блiзка. Помнiцца, павiнна быць ужо зусiм блiзка.
М'юлi сказаў:
- Я прыкрыў яе ламаччам, каб не знайшлi. - Дно яра выраўнялася, ногi цяпер ступалi па пяску.
Джоўд сеў на чысты пясок.
- У пячору я спаць не пайду, - сказаў ён. - Лягу вось тут. - Ён згарнуў пiнжак i падклаў пад галаву.
М'юлi рассунуў рукамi сухое галлё i запоўз у пячору.
- А мне добра тут! - крыкнуў ён адтуль. - Прынамсi, адчуваеш сябе ў бяспецы.
Джым Кейсi сеў на пясок каля Джоўда.
- Паспi крыху, - сказаў яму Джоўд. - Як толькi развiднее, рушым да дзядзькi Джона.
- Я спаць не буду, - адказаў прапаведнiк. - Ёсць над чым галаву паламаць. - Ён сагнуў ногi ў каленях, абняў iх рукамi, падняў вочы ў неба i ўтаропiўся на яркiя зоры. Джоўд пазяхнуў i закiнуў руку за галаву. Абодва маўчалi, i мала-памалу зноў ажыло мiтуслiвае жыццё зямлi - норак, падземных хадоў i хмызу: зашнарылi суслiкi, асцярожна падкрадалiся да зялёнага лiсця трусы, снавалi мышы памiж камякамi зямлi, а крылатыя драпежнiкi бязгучна ляталi ў небе.
РАЗДЗЕЛ СЁМЫ
У гарадах, на гарадскiх ускраiнах, пасярод палёў, на пустках - паўсюль паркi ўжываных аўтамабiляў, машын, адноўленых пасля аварыi, гаражы з зазыўнымi шыльдамi i плакатамi: Ужываныя машыны. Добрыя ўжываныя машыны. Танны сродак перавозкi, тры прычэпы. "Форд" 27-га года, новы матор. Правераныя машыны, якасць гарантуецца, бясплатнае радыё. Машына i 100 галонаў бензiну ў прыдачу. Заходзьце, самi пераканаецеся. Ужываныя машыны, накладныя выдаткi ў кошт не ўваходзяць.
Невялiкi ўчастак i будыначак, у якiм ледзь хапае месца сталу, крэслу i сiняй канторскай кнiзе. Пачак бланкаў, загнутых па ражках i змацаваных сашчэпкамi, побач - акуратны стос яшчэ чыстых, не запоўненых бланкаў. Вечная ручка - сачы толькi, каб у ёй заўсёды было чарнiла i каб пiсала. Здзелка не адбылася толькi таму, што ручка закапрызiла.
Вунь тыя сукiны дзецi нiчога не купяць. Такiя швэндаюцца па ўсiх гаражах. Проста разявакi. Iм абы падзiвiцца. Машыны такiм не патрэбныя, толькi час забiраюць. Iм напляваць на твой час. А вунь, глянь, парачка - не, тая, што з малымi. Пасадзi iх у машыну. Пачнi з двухсот i паступова збаўляй. З выгляду на сто з чвэрцю пацягнуць. Пракацi iх. Вунь у тым драндулеце. Дай iм жару! Толькi час з iмi марнуем.
Гаспадары машын з падкасанымi рукавамi. Прадаўцы - акуратненькiя, бесстароннiя, маленькiя ўважлiвыя вочкi нiчога не прапускаюць.
Зiрнi на твар той вунь жанчыны. Калi жонцы спадабаецца, старога мы абломiм. Пачнi з "кадзiлака". Урэшце навяжы iм "б'юiк". Калi пачаць адразу з "б'юiка", яны яшчэ запатрабуюць "форд". Трэба спяшацца, доўга так не працягнецца. Пакажы iм вунь той "нэш", а я пакуль што падпампую дзiравую камеру "доджа-25". Як будзе гатова, клiкну.
Машына вам для язды патрэбная, цi ж не так? Не ў цацкi гуляць. Што ж, абiўка працерлася. Ды хiба колы круцяць падушкi?
Шэрагi машын стаяць насамi наперад - капоты ржавыя, шыны спушчаныя. Стаяць упрытык адна да адной.
Жадаеце паглядзець вунь тую? Ну якая ж гэта турбота. Зараз я яе выведу.
Няхай адчуваюць сябе абавязанымi. Няхай забiраюць твой час. Не давай iм забыцца пра гэта. Пакупнiкi - народ большасцю далiкатны. Iм непрыемна турбаваць людзей. А ты прымусь iх турбаваць цябе, потым прыцiснеш iх.
Шэрагi машын мадэлi "Т" - высокiя, тупарылыя, руль, як павернеш, скрыпiць, тармазныя пракладкi сцерлiся. "Б'юiкi", "нэшы", "дэ-соты".
Так, сэр, "додж" 22-га. Найлепшая мадэль, якую Додж калi выпускаў. Зносу не мае. Нiзкая кампрэсiя. З высокай кампрэсiяй першы час рэзвасцi многа, але метал нядоўга вытрымлiвае. "Плiмуты", "рокнесы", "стары"...
Госпадзi! Адкуль узяўся гэты "аперсан" - з Ноевага каўчэга, цi што! А "чалмерс", а "чандлер"? Iх ужо ж колькi гадоў не выпускаюць. Мы не аўтамабiлi прадаём, а жалезны лом на колах. Але чорт! Каб больш такiх драндулетаў. Даражэй за дваццаць пяць цi трыццаць мне не трэба. Iдуць па пяцьдзесят, а то i па семдзесят пяць. Навар неблагi. Бог ты мой, цi шмат настрыжэш на новай машыне? Каб больш такiх драндулетаў. Не паспееш купiць, ужо iх хапаюць. Усё, што хочаш, абы не за дзвесце пяцьдзесят. Заганi ты, Джым, сюды таго старычыну, што на бакавой дарожцы. Ён не адрознiць асла ад калдобiны. Паспрабуй уцiснуць яму "аперсан". А куды ён дзеўся, гэты "аперсан"? Прадаўся? Калi мы не займеем яшчэ такiх драндулетаў, дык хоць кантору зачыняй.
Сцяжкi - бела-чырвоныя, бела-сiнiя - па абочыне пляцоўкi. Ужываныя машыны. Добрыя ўжываныя машыны. На памосце - машына, на якую сёння знiжана цана. Не падумай прадаваць яе. Яна - прыманка для публiкi. Калi прадаць гэтую дзяшоўку за такую цану, дык i цэнта лiшняга не пакладзеш у кiшэню. Гавары, што прададзена ўжо. А перш чым аддасi машыну, знiмi з яе наш акумулятар. Пастаў вось гэты хлам. Госпадзi, што iм яшчэ трэба за iхнiя медзякi? Закасай рукавы наляж. Так доўга працягвацца не будзе. Каб больш такiх драндулетаў, i праз паўгода можна было б i на спачын.
Слухай сюды, Джым. У гэтага "шаўрале" шум у заднiм мосце. Быццам там бутэлькi трушчаць. Засып туды кварты са дзве пiлавiння. I ў каробку скорасцей не забудзь. Гэты гнiлы лiмончык трэба прадаць за трыццаць пяць даляраў. Той прахвост абвёў мяне вакол пальца. Я даваў яму дзесяць, а ён упёр мне яе за пятнаццаць, ды яшчэ, сукiн кот, iнструмент увесь ухiтрыўся забраць. Божа лiтасцiвы! Каб нам штук пяцьсот такiх развалiн! Гэтак доўга не працягнецца. Што, шына яму не даспадобы? Скажы, што ў гэтых шынах запасу яшчэ на дзесятак тысяч мiль, i скiнь паперкi паўтары.
Груды ржавага лому навалам каля агароджы, у заднiм канцы двара валяюцца ламаныя карпусы, крылы, замаслены хлам, блокi матораў, скрозь цылiндры прарасла трава. Тармазныя цягi, зваленыя ў кучы выхлапныя трубы - як клубкi змеяў. Разлiтая змазка, бензiн.
Схадзi пашукай, цi няма дзе цэлай запальнай свечкi, а то ўсе трэснутыя. Чорт, каб раздабыць штук пяцьдзесят прычэпаў, даляраў за сотню, вось быў бы прыварак! Чаго гэта ён там скандалiць? Наша справа прадаць машыну, а дадому няхай ён сам яе пiхае. Здорава сказана, ха, мы яе яму дадому не пiхаем! Галаву кладу, можна i ў гумарыстычным часопiсе "Манслi" надрукаваць. Думаеш, ён так нiчога i не купiць? Дык ганi яго ў шыю. У нас тут i так спраў шмат, няма часу важдацца з такiмi, што самi не ведаюць, чаго хочуць.
