Ганна Навасельцава - Святло зямлі Неўрыда
Нестрывальны боль апякае твар. У чорным небыцці знікае амаль адданы дарунак. Дарунак, які так і не атрымала яго зямля. Не слухаюцца ўласныя чары. Дранцвее свядомасць. Захлынае небыццё. Не сіняе, але сапраўднае. Што гэта? Людскі чарадзей забіты. Кім і навошта? Як так магло атрымацца?.. Не веру, не можа быць. Дзеля зямлі і неба, навошта, мой брат?! Якім багам ты прынёс такую ахвяру? Неўр цягнецца да сваіх успамінаў, спрабуючы магічна абудзіць памяць. Квяцістыя, прыгожыя малюнкі. Яны і толькі яны. Маўчыць, стаміўшыся як ад вялікага цяжару, уласная магія. Адкуль жа, адкуль такі знаёмы голас...
Парослая густой травой сцежка хавала ў сабе нязгасныя сляды людскіх чараў. Неўр ляжаў на сцежцы і глядзеў на захад сонца. Ён не мог паверыць, што хтосьці тут ішоў у апошні раз. Знікла з абшараў зямных рукатворнае небыццё. І была навокал толькі зямля, якой не ставала святла. Барвяна-іскрыстае, знікала сонца, плылі лёгкія празрыста-ружовыя аблокі, ападалі і ўздымаліся пад уздыхамі ветру травы. І лавіў чуйны слых чарадзея ў гэтых лёгкіх павевах такую мілую і знаёмую лясную песню. Неўр заўсёды застаецца неўрам. Ён заўсёды будзе чуць лес.
Люба і хораша было навокал. Не бачна і не чутна было нічога, што б прадказвала бяду. Але неўр ведаў, што час святла няўмольна мінаўся. І як ніводзін з неўрыдскага народа, неўр з роду Свецічаў адчуваў гэта. Святла навокал было яшчэ многа, але яно памірала. Як людскі чарадзей, што не паспеў прынесці дарунак гэтаму свету, няўмольна і жахліва...
Неўр думаў. У нязведанай, асмужанай далечы хаваўся ягоны шлях. Шлях жыцця. Шлях магіі. А гэта значыла, што будучыня па-ранейшаму залежыць толькі ад яго. Яго воля і жаданне пакуль што могуць перамагчы ўсё. Але... Але была загадка Дзіва пра яго настаўніка, Першага Неўра, якую ён, Свеціч, мусіць адгадаць. Але была надзея Каліны, надзея на тое, што ён, Свеціч, знойдзе Вялікую Кветку. Людская чараўніца была ўпэўнена ў сваім вяшчунстве: з Вялікай Кветкай неўр зможа вярнуць святло. Немагчыма не выканаць яе апошнюю волю. Неўр у сінім небыцці, мой брат. Тваім апошнім уздыхам быў напамін пра самую надзейную нашу неўрыдскую магію. Дзеля чаго... Толькі дзеля вялікіх учынкаў на мяжы жыцця і смерці. Бо дзе ж яшчэ можа спатрэбіцца дапамога радовічаў... Яны былі са мною ў апошняй бітве. Насуперак усім магічным скрыжалям яны былі са мною, з апошнім сваім нашчадкам, у небыцці. Таму што як іначай я змог бы вярнуцца? Яны будуць са мною яшчэ раз.
Не трэба ніякіх пачуццяў, толькі халодная развага. Настаўнік, мне не пад сілу самому разгадаць загадку пра цябе. І толькі твой дарунак гэтаму свету — той, што назвала Каліна Вялікай Кветкай, — дапаможа мне. Каліна, я не ведаю, ці спраўдзіцца тваё вяшчунства. Я хачу, каб не спраўдзілася. Я хачу, каб не пакутліва адраджалася, а засталося на зямлі дараванае цэлым народам святло. Маім народам, чарадзеямі-неўрамі. На радасць і шчасце. Яго немагчыма адрадзіць аднаму, як і немагчыма абудзіць аднаму магію Вялікай Кветкі. Мой брат з сіняга небыцця, ты не проста нагадваў пра тое, пра што ніколі не забудзецца ніводзін з неўраў. І цяпер я ведаю, што спадзявацца мне толькі на сілу майго Абярэга...
СІЛА АБЯРЭГА
Вялікая сіла Абярэга вярнула яго да жыцця. Пакутлівым было ўміранне. Нечаканым стала вяртанне. Не толькі нечаканым, амаль нездзяйсняльным. Ён, Першы ўладар неба, паміраў, пераможаны іншым бессмяротным. Надзейна і незваротна, без права на новае нараджэнне. І ён памёр бы, каб не малады неўрыдскі чарадзей, што ўбачыў у ім цмока, нашчадка Сусветнага. Смерць аднолькавая для ўсіх: і для яго нашчадкаў, і для яго самога, Сусветнага Змея, Першага бога і стваральніка гэтага свету, які можа прымаць аблічча любога свайго наступніка, валодае яго магіяй нібы сваёй.
«Будзь маім Абярэгам, Першы ўладар неба», — ціха прамовіў да яго неўр. Іяму стала нечаканахораша і смешна. Ён не памрэ. Таму што побач смяротны чарадзей, які жадае працягу яго жыцця. Смяротны, ён усхваляваны спачуваннем, павагай да смеласці. І таму насуперак усім скрыжалям зробіць Абярэгам таго, хто ніколі ім не быў. Зробіць насуперак сваёй жа ўпэўненасці ў тым, што ніколі не можа быць бессмяротны Абярэгам смяротнага. Глядзеў Першы ўладар неба ў вочы чарадзею і спасцігаў усю боскую веліч яго душы. Тым больш вялікую і вартую, што была гэта душа смяротнага. «Я дапамагу табе, смяротны. Ты і не ведаеш, наколькі магчыма здзейсніць тваё жаданне». Першы ўладар неба ведаў тое, пра што не здагадваўся самы мудры неўрыдскі чарадзей. Чараўнікі-неўры, якія зрабілі чары Абярэга сапраўдным майстэрствам, не маглі ведаць, што сілу Абярэга прызнаюць усе магічныя скрыжалі, аднолькавыя для багоў і людзей: «І павінен той, хто стаў ім, берагчы жыццё захаванага. І павінен захаваны аддаваць часцінку жыццядайнай магіі свайму Абярэгу. Калі памірае захаваны, памірае і Абярэг. Калі памірае Абярэг, памірае і захаваны». А калі Абярэгам стане бессмяротны, а захаваным — смяротны людскі чарадзей... то бессмяротны выбірае: якую жыццядайную магію смяротны яму аддасць. Выбірае таксама чары, якія будуць аберагаць такое патрэбнае яму жыццё. Стварае і абуджае магію, што, аддаляючы самога Абярэга ад захаванага, дазваляе бессмяротнаму нябачна знаходзіцца побач. Заўжды і заўсёды. І няхай ён, амаль што Абярэг неўрыдскага чарадзея, быў страціў сваю бессмяротнасць, нават, бадай што, страціў жыццё. Пакуль ён жыве, ён застанецца Першым уладаром неба, уладаром усіх цмокаў. Ім можа быць толькі магутны, толькі мудры, толькі бессмяротны. І кожнае стварэнне чатырох стыхій гатова аддаць сваё бясконцае жыццё за Першага і Сусветнага. Але пакуль што ад апошняй смерці яго ратавала магія смяротнага неўра. Задумлівы, нават самотны, той моўчкі рабіў абрад, наступствы якога не мог прадказаць. Неўр ведаў, што ягонае жыццё як сваё будзе берагчы Першы. Ведаў, што яны абодва памруць, калі хтосьці, той жа ўсемагутны Пярун, пераможа ўладара цмокаў. Але не ведаў, не мог ведаць таго, чаго самыя мудрыя з яго народа не ведаюць. Ды малады чарадзей і не быў самым мудрым.
Рассякаюць крылы лёгкае паветра. Хутка, імкліва ляціць Першы ўладар неба, які па праву мудрасці і ўчынкаў назаўсёды застанецца Першым. І што яму цяперашнія ўладары, бессмяротныя багі. Занадта руплівыя, занадта прадбачлівыя, занадта асцярожныя. Яны не ведаюць, якім зманлівым бывае неба ў час бессмяротнага і смяротнага ўмірання. Яны зайздросцяць. Яны ніколі не ўмелі жыць.
А ён, Першы, умеў. Таму што чуў і бачыў зямлю. Яе чарадзеяў — маленькі неўрыдскі народ, схаваны пад ляснымі шатамі. Таму цяпер адзін з неўраў — яго захаваны. Таму па праву абярожных чараў атрымана часцінка смяротнай, неспасцігальнай душы. І наперадзе — далёкі вырай.
Згодна ўздымаюцца-апускаюцца крылы. Далёка ўнізе застаеца зямля. А Першы ўладар неба ляціць вышэй і вышэй. Неба, нябёсы, наднябессе. Неба ахінае сабою зямлю. Яго, то сіняе і вясёлае, то шэрае і пахмурнае, бачаць чалавечыя вочы. У яго ўглядаюцца з надзеяй вочы чараўнікоў. Але нават яны не бачаць нябёсаў — схаванага ад зямлі іншага, таемнага неба, дзе жывуць багі. Там стаяць іх троны, і адтуль кіруюць маладыя бессмяротныя зямлёй, сузіраючы яе з вышыні свайго неба. Але не ўсё адбываецца згодна і зладжана, хоць і імкнуцца яны да таго. Ён, Першы, памятае час, які пасля быў названы Вялікім Бязладдзем. Ды і не толькі памятае: тады не сведкам, удзельнікам быў. Вясёлы, бесклапотны бог Месяца, пыхлівы, разважлівы бог Сонца. Тады ён, Першы ўладар, здолеў, каторы ўжо раз, але на памяці маладых багоў — першы, адрадзіцца ў гэтым свеце.
У гэтым Сусвеце — над зямлёй і ў нябёсах — ён заўсёды быў Першым. Першым сярод сваіх падданых, надзеленых моцнай магіяй чатырох стыхій. Першым богам, стаўшы ім па праву нараджэння. Першым стваральнікам гэтага свету, якім цяпер уладарыць не ён. Ды ён ніколі ім і не ўладарыў. Сапраўднай велічы не трэба самаўладства. А ён быў сапраўдным, не створаным верай людзей, хоць і ў яго таксама верылі. Яго могуць забыць, як забываюцца ў рэшце рэшт на самых магутных багоў. Але ён не памрэ, як памруць тыя бессмяротныя. Не знікне ў небыцці. Няма яму небыцця. Для яго смерць — толькі кароткае імгненне перад новым нараджэннем. Дарунак ад свету, які памятае свайго стваральніка.
Але як жа балюча смыляць пакінутыя Перуновым мячом раны. Ён, Першы, заўсёды адчуваў боль, хоць і жыў у высокім наднябессі, дзе няма месца звычайным чалавечым законам. Проста гэты боль быў сваім, як створаны ім свет. Цяжка, невыносна, амаль немагчыма трываць. Але чамусьці ён, Сусветны, ніколі не спяшаўся паклікаць чары, каб суняць нясцерпныя пакуты. Як і ніколі не ашчаджаў свайго жыцця: гэта было патрэбна яго стварэнню, яго свету. І няхай маладыя багі трасуцца над сваім адзіным бессмяротным жыццём, аддаюць свету ўсё новыя і новыя загады. Ім усім не пад сілу змяніць тое, што стала мудрым і вяшчунным задоўга да іх нараджэння. Ён жа ведае створанае ім самім. Зямля, ашчадна ўзятая ў людскую руку. Плямёны, народы. Ён ведаў, што рабіў, калі дараваў зямлі вялікае права свайго сцвярджэння. Яго захаваны назваў гэта б вялікім дарункам, прынесеным свету. І смешнай здаецца яму дзіцячая пагарда маладых бессмяротных. Яшчэ да іх з’яўлення ён, Першы, наканаваў, што ў ягоным свеце будуць уладарныя Трыглавы. Будзе такі вясёлы, прадказальны Кляскун. Будзе чуйная багіня Знічка. Будзе яго вораг Пярун. Будуць усе, хто патрэбны яго свету. А яго свету патрэбны лепшыя і горшыя, што нясуць злое і добрае. Таму, што злое дазваляе ўбачыць дабрыню, а дабрыня — паверыць у гэты свет. І будзе ён, Сусветны Змей, якога назавуць маладыя багі жорсткім, хцівым, абыякавым. Няхай, што яму да таго, калі ён спазнае шчасце стаць Абярэгам смяротнага: атрымае здольнасць глядзець на створаны ім свет вачыма чарадзея-неўра. А для чарадзея-неўра не было адмерана безліч гадоў, і таму свет яго складаўся з жыццяў тых, каго ён ведаў. Жыццяў смяротных, а таму кароткіх, кволых, безабаронных. Іх так лёгка незваротна страціць. Не паспець дайсці па сваім шляху чараў. Не паспець прынесці свой дарунак свету. Не паспець... і знікнуць у небыцці. Бясследна знікнуць.
