Ганна Навасельцава - Легендарныя апавяданні
Чакацьмем лепшага. Самага-самага. Аддадзім яму песню, падаруем сілу, каб аніколі болей не ўшчынілася боек на белым свеце. Будзе і літасцівым, і моцным. Будзе абраным. Каб адно дарогу да патопленых у азёрах званоў, да верасовых курганоў знайшоў. Ды не, не баюся за гэта. Бо не памыліцца трыпутнік. Сам шляхі спазнаўшы, прывядзе яго, прывядзе.
— Проста падумаем, пачакаем. Не будзем жаліцца на цёмную памяць. Не будзем плакаць пра страчаных. Не будзем нудзіцца пра саміх сябе. Не будзем.
— Бом, бом, бом! Веру табе! Бом, бом, бом!..
Следавікі, следавікі...
Мы — моцныя. Нас — многа. Мы сонна глядзім на зямлю. Не трывожым яе кароткімі летамі, калі ўсе імгненныя так радуюцца жыццю. Маўчым дажджлівымі лістападамі, калі такімі блізкімі робяцца нашы нябесныя сёстры. Вялікія шэрыя хмары. Цяжкія, здаецца, вось-вось упадуць долу. Анічога не кажам завейнымі сцюжамі, калі кружыць ды гуляе ў белым халодным балі ўвесь свет. І чаму тады найболей сумуюць тыя, імгненныя, кволыя? Гэта ж весела, падпяваць гуллівай мяцеліцы. Ані зрушымся цёплымі вёснамі, калі адчуваем радасць вакол сябе. Вялікую радасць. Спадзяванні. Спадзяванні. Хіба ж можна тады патрывожыць, адабраць хоць каліва шчаслівых чаканняў у тых, якія мільгаюць каля нас яркімі зямнымі зоркамі. Імклівымі. Імгненнымі. Часам нам робіцца за іх крыўдна. Мы ж — трывалыя. Мы ж — вечныя. І мы сталі жывымі, бо нас пабудзілі маленькія зямныя зоркі.
Яны чуйныя, слабыя. Цягнуцца да святла і баяцца цемры. І вечнасць, глыбокая сіняя вечнасць палохае іх. Яны баяцца, што не здолеюць пакінуць слядоў на гэтай зямлі. Што іншыя, мацнейшыя і лепшыя, забудуць пра іх і ніколі не ўспомняць. Нам смешны такі страх. Але ж якое прагавітае жаданне памяці. Якое адчайнае імкненне яе пакінуць. Імгненне. Памяць, няпамяць. Яны вартыя ўспамінаў хоць бы за гэтую смеласць. Яны, адчайныя, ганарлівыя, самаўпэўненыя ды невінаватыя ў тым. Ім жа не хапіла часу зразумець, што памятаць — значыць пакутаваць. Многа памяці — нямала пакут. Але мы — трымаемся. Мы ж — дужыя. Мы ж — магутныя. Мы ж — справядлівыя. Да іх, яркіх, трывожных, але смелых зямных зор.
Мы не адразу зразумелі іх палымянае гарэнне. Здаецца, не разумелі і тады, як пабудзілі наш вечны сон нябесныя агніскі. Агніскі. Агніскі.
— Колькі ж вас? — у захапленні спыталіся мы. — Колькі ўжо мінулася вашых пакаленняў?
Нам важна было дазнацца, што мы не адны такія. Вечныя. Пра што ведалі ад самага пачатку. І шмат пыталіся ў нябесных агнісак. Але не пачулі яны нашых слоў. І дагэтуль нічога нам не адказалі. Ды мы ж — вечныя. У нас ёсць час пачакаць. Ёсць час падумаць, што падобныя зямныя зоркі да агнісак. І зноў хочацца спытаць у іх, імгненных:
— Як трываеце вы такое зыркае мігценне?
Такое моцнае, амаль знішчальнае. Але гэтага мы не пыталіся. Не запытаемся ніколі. Не хочам пакрыўдзіць. Не хочам зашкодзіць. Мы самі зразумеем. Мы ж — мудрыя. Нам аддаў сваю мудрасць час. Халодны, нелітасцівы. Пакутлівы. Тужлівы. І векапомны, і даравальны, і справядлівы. Не, зусім не так сабе справядлівы. Час пакідае легенды ў нашых сэрцах. Каб зрабіць іх мацней? Каб зрабіць іх слабей? У гэтым мы яшчэ не разабраліся.
Пра тыя легенды мы думаем і летамі, і вёснамі, калі глядзім на радасных, летуценных. Яны нават і не павераць, што некалі самі могуць стацца легендай. Можа, узрадаваліся б таму? Але дарма. Дарма. Нам так шкада, што вялікі час дарэшты спляжыць іхнюю радасць. Мы навучыліся яе бачыць і пазнаваць за безліч стагоддзяў. Як жа мы хочам пра ўсё гэта расказаць! Ды не маем змогі падысці да іх, імгненных, не маем змогі мовіць слова. А хто падыдзе да нас? Мы ж — амаль незаўважныя. У азёрах ды рэках, у лясах, на ўзгорках. У вялікім мінулым, якое ўсё чыста бачылі, якое ўсё чыста чулі.
Мы зноў і зноў успамінаем усё, што бачылі-пачулі, дажджамі і завеямі. Каб яшчэ раз перажыць тое, з чаго ўсё пачалося. Каб нанова адчуць радасць і боль. Мы ж тады не ведалі пачуццяў, мы тады яшчэ не навучыліся спачуванню і гневу. Але, пэўныя цяпер, што толькі тады былі па-свойму радаснымі ды летуценнымі. Яшчэ не спазналі нічога з таго, што нам трэба было спазнаць. Але ўжо былі вечнымі. Пачувалі ўжо сябе мудрымі. І веднымі, як аніхто на зямлі. Можа, як на сталы одум, дык не моцна мы і памыляліся. З усёй жа зямлі была толькі неабсяжная белая прастора. Халодна-марозлівая. Але тады мы не ведалі пра холад, бо ніколі не адчувалі цяпла. Мы нарадзіліся і жылі, колькі памяталі сябе, на вялізных гордых вяршынях. Ад таго і самі былі гордымі. Пагардліва глядзелі долу, на тое далёкае, цьмянае, нявартае нашай высокай увагі.
Іншая справа — недасяжная вышыня. Сіняя, то цямнейшая, то святлейшая. Але тады заўсёды халодная. Пахмурная. Мы не хутка, зусім не хутка назвалі яе небам.
— Глядзіце, глядзіце. Якія бліскучыя мігатлівыя іскрынкі! Што ж гэта такое? Што?
Так мы першы раз убачылі агніскі. Не ведалі яшчэ, што яны амаль такія ж, як і мы. Але памяталі іх столькі, колькі памяталі сябе:
— Яны, яны — вечныя. Ды яшчэ сягаюць вышэй за нас. Давайце пазнаёмімся.
Але пазнаёміцца з высокімі, загадкавымі нам тады не ўдалося. Здарылася непрадказальнае. Нечуванае. Здрыгануліся нашыя гордыя вяршыні, здрыганулася з імі сляпуча-непраглядная бель. Здрыгануўся ўвесь свет, які яшчэ не стаўся светам. Затрымцеў, спалохаўся. Але мы не спалохаліся. Нечаканая, непрадказальная забаўка? Дык хто ж адмовіцца ад такога.
І паплылі мы з белым мроівам далёка ад гордых вяршынь. Нас вабіла неаглядная белая далеч. Нам не верылася, што яна бяскрайняя, што за ёю нічога няма. Так спакушалі новыя падарожжы. Паціху аддаляліся ад нашых стромкіх вяршынь, шукалі сабе новы свет, не такі белы, не такі аднастайны. Мы тады яшчэ не ведалі, што новы свет нікога не чакае, нікога не прывячае. Аддаляліся, як знікалі. Шукалі, не знаходзілі. Паўсюль адна сляпучая бель. І тады ўпершыню за сваё вечнае жыццё мы адчулі нешта, такое падобнае да смутку. Узгадалі пра такія знаёмыя, такія мілыя вяршыні. З гэтым як найвялікшае адкрыццё прыйшло спазнанне свайго, роднага. Не, пакуль не радзімы. Мы яшчэ не называлі тую старонку радзімай, а толькі адчувалі лучнасць з ёю, які б час, якая б пратора не паўсталі між намі. Мы яшчэ не ведалі, што такое пачуццё — першае і лепшае, чаму пакуль што навучыў нас свет.
Але мы ўсё ж знайшлі новую радзіму. Так, радзіма можа быць і новай. Тады прыгрэла жаўталявае сонца, і зрабілася так невыносна горача, як не было ніколі. Пачала таяць халодная снежная бель, якая несла нас некуды наперад. Мы супыніліся. Мы даўно хацелі спыніцца, бо ўжо стаміліся ад бязмэтных вандраванняў. І тады нам адкрыўся новы свет.
— Глядзіце, як прыгожа навокал. — сказалі мы тады, яшчэ не прадчуваючы, што безліч разоў вернуцца да нас нашыя словы.
Мы ж не можам усяго прадбачыць. Ды і не думалася тады пра гэта. Мы проста радаваліся, што знайшлі новы свет, які, адчулі ўжо ўсе, зробіцца і блізкім, і важным. Як глядзеліся ў саміх сябе. А тады любаваліся на іскрыстыя агніскі і маўчалі. Хоць нам хацелася сказаць:
— Усё ж тыя самыя і ўжо іншыя. Скажыце, што ж так непапраўна ў вас змянілася?
Але мы не спыталі. Няварта было парушаць тое велічнае імгненне. Мы ўжо зразумелі, што яго не заўсёды можна вярнуць. Глядзелі. Маўчалі. Захапляліся. Іх — многа. Яны — мудрыя. Яны — вечныя. Зусім як мы. Ды не паспелі як след на іх нагледзецца.
Нас пабудзілі. Нечакана. Раптоўна. Мы не ведалі, хто яны былі. Мы не разумелі, чаго яны ад нас чакалі. А яны плакалі, пакутавалі, прасілі. І хутка-хутка знікалі. Змяняліся, прыходзілі новыя. І зноў новыя. І зноў. Пакуль не ўцямілі мы, што яны нам маліліся, што жадалі абароны ды спагады. І ці мала чаго яшчэ. Мы доўга не маглі да ўсяго дайсці. Але яны нас здзівілі. Мы былі і моцнымі, і трывалымі, ды толькі дадаць сваёй сілы іншым, слабым ды кволым, не маглі.
А яны прасілі. Хадзілі вакол нас спеўнымі карагодамі. Прыносілі тое, што самі называлі дарункамі. Станавіліся на калені, утрапёна цягнулі рукі. Яны спадзяваліся. Яны чакалі. А мы. А мы не адразу здагадаліся, як так учыніць, каб падзяліцца сваёй веднасцю. У веднасці ж сіла. І цяпер нам шкада толькі пра адно. Шкада, што нам не толькі маліліся, шкада, што нам прыносілі кроў.
— Навошта, навошта яны гэта робяць, калі самі жывуць усяго імгненне? — нам хацелася заплакаць з крыўды, каб яны пачулі нашыя галасы.
Але занадта кароткімі былі іхнія імгненні, каб нас пачуць. Нас і цяпер цяжка пачуць, на вялікі жаль. Мы ж не мовім. Але лятуць, лятуць нашыя думкі па-над светам. Нашыя ўспаміны. Жаданні. Жаданні.
— Не шукайце каля нас заклятых скарбаў. Не спадзявайцеся марна. Схавалі мы іх глыбока-глыбока. Маеце ўжо найдаражэйшы скарб. Шануйце яго!
А яны, яны забываліся. Тады, як зырка ўспыхнуўшы, падалі долу нябесныя агніскі, яны марнавалі дарэшты дарагія імгненні, вынаходзячы новую зброю. Камяні хутка змяніліся мячамі. На мячах пачалі біцца. За лепшую зямлю, як быццам малы белы свет. За гонар і славу, як быццам патрабуюць яны крыві. За мяккае жалеза колеру сляпучага сонца.
