Ганна Навасельцава - Святло зямлі Неўрыда
...Не цёмная для яго ноч. Не замінае імклівы бег чуць усе лясныя шолахі, бачыць усе лясныя дзеі. Мякка кратае лапы знаёмы мох, звыкла адштурхоўваючы ад зямлі. Скок, яшчэ скок. Карагодам ідуць дрэвы, цягнуцца-варушаць сваімі галінамі. Але вырываецца ён з яго, бо імклівейшы за гэты карагод. Лягчэйшы за лагчынны туман. Мацнейшы за дубовы буралом. Гэта яго лес. Але побач з ім няма нікога. Дзе вы? Чаму я адзін? Гэта ведае чалавек, але не ваўкалак. Гэта быў яго лес. І з ім побач тады былі... Цені. Цяпер толькі цені, але цені з імёнамі і абліччамі. Што ведае ваўкалак? Нечалавечым болем адгукаецца ваўчынае выццё. Тое, што і чалавек. Таму што адчувае чалавечую адзіноту і роспач мацней за чалавека. І тады прыходзіць выратавальны сон...
Ад сну яго абуджае лес. Вяртае такая знаёмая лясная песня, памяць пра якую не змагло сцерці нават чорнае небыццё. Неўр не чуў яе безліч часу. Не чуў у той бездані няпамяці, якая адбірае ў любой смяротнай істоты ўсе зямныя ўспаміны. Але насуперак усім магічным скрыжалям, неўр памятаў сябе, а таму памятаў і песню. Песню, якая цяпер вітала яго нараджэнне.
Плыў над зямлёй спеўны лясны шолах. Пераліваючыся, ляцелі зыкі ад цёмных шатаў яго, неўравых, ялін. Яны, мудрыя, шапацелі пра сонца, сіняе бясхмарнае неба і зямлю, якая купаецца ў сонечным святле. Змрочныя яліны віталі гэты свет, хоць самі побач з яго жыццядайным святлом былі толькі сумнымі ценямі. Але гэтыя цені ведалі вялікую патрэбу святла. Вялікую патрэбу жыцця. Як і кожнае, яго, неўрава, жыццё было святлом. І лясная песня вітала новае жыццё.
***
Лясная песня вітала жыццё. Мудрыя лясныя яліны віталі неўрава нараджэнне. Так як калісьці ў мінулым жыцці славілі ягоную магію лясы Неўрыды. Удзячныя, калыхалі свайго чарадзея зялёныя шаты. І ведаў тады неўр, што стварае яго чары цёмны дух лесу, якому падуладная гэтая прастора. Неўр быў народжаны лесам, і таму ён сам, як і лес, быў цёмным. Непрадказальным у сваім чарадзействе, скрытным у сваіх таямніцах, невядомым да апошняй мяжы сваёй сілы. І цяпер неўр памятаў, што ён цёмны, што ягоная магія бярэ вытокі ад лесу, а заспакоены ў глыбінях свядомасці ваўкалак — яго дарунак. Неўр гэта памятаў, але вітальная лясная песня не пазнавала яго, не бачыла сваім. Мудрыя яліны не памяталі. Яны нарадзіліся і ўвайшлі ў сілу пасля яго, неўравай, смерці.
Неўра тут не было. Зніклі бяскрайнія неўрыдскія лясы, здольныя ствараць чары і памятаць, дапамагаць і ўшчуваць, дзяліцца мудрасцю мінулага і веставаць будучыню. Тыя дрэвы мелі жывую душу, якую неўр адчуваў усюды, дзе ён быў. Адчуваў, калі хадзіў па сваёй зямлі, цягнучыся сваімі чарамі да яе магіі. Адчуваў, калі ладзіў мяжу апошняй абароны... Калі паміраў. І нават у небыцці непакорны лёсу чарадзей сніў пра свой лес. Лес быў ягоным лёсам. Лёс быў лесам. Але гэтыя яліны, мудрыя і задуменныя, былі толькі дрэвамі. Неўр быў у небыцці. Быў у незваротным, такім прагным імкненні жыць, калі істота пераступае мяжу жыцця і смерці. Неўр быў у мінулым жыцці. Але тут яго не было.
І няхай скаланае лес магія бессмяротнага, што сведчыць пра ягонае набліжэнне. З неўрам ужо не можа нічога адбыцца, таму што яго няма. Ён памёр і цяпер яго не будзе...
«Не будзе святла Вялікай Кветкі», — цягнецца да неўра Дзіваў голас. І хоць нікога няма побач, адчувае неўр нібы ўяўны позірк шэрых вачэй, у якіх пабліскваюць іскрынкі нябеснага агню. Хавае Дзівава магія ад неўра ўсю постаць бессмяротнага, але праз гэтую заслону агністыя вочы сына Сусветнага глядзяць на неўра, і не можа той схаваць ад усевідушчага свае думкі. І цяпер, магутны, прабіваецца той у нетры свядомасці смяротнага, адхінаючы неўраву магію.
«Не будзе святла Вялікай Кветкі», — паўтарае Дзіў, пыхкаючы блішчастымі нябеснымі пажарамі. Хвост нечакана хутка аплятае неўра, і вось ужо паднесены неўр хвастом, нібы рукою, да самых мудрых на свеце вачэй.
— Што? Дзіўны я? — пытаецца між тым бессмяротны. — А якім, ты думаў, павінен быць сын Сусветнага Змея, Першага бога гэтага свету? Але я не такі раўнадушны, як мой бацька. Я не такі ўсюдыпранікальны, як маладыя багі. Мае чары жывуць на ўсіх межах... і заўсёды, заўсёды залежаць ад волі і ўчынку самога смяротнага.
Бачыць неўр мудрасць і скруху вечнага жыцця, бачыць велічны спакой істоты, што роўная ўзростам з гэтым светам. Хаваюцца ў Дзівавай памяці абліччы тых смяротных, каго ён сустрэў за сваё бясконца доўгае жыццё. Твары, усмешкі, словы. Многа твараў, многа ўсмешак, многа слоў тых, хто даўно ў небыцці. І кожны самы маленькі ўспамін асветлены хваляй агню. Агню, які ў магіі ўсіх нашчадкаў Сусветнага азначае памяць. Дзіў памятаў усіх...
— Так, я памятаю ўсіх... усіх тых, каго сустрэў за сваё бессмяротнае жыццё. Іх не проста многа, іх — безліч. Ці разумееш ты мяне, неўр? Усіх, каго сустрэў, каму дапамог, з кім пазнаваў скарбы вялікага Сусвету. Усіх, каго страціў. Але я памятаю кожнага... І я не кляну сваю бессмяротную памяць, якая не губляе ніводнай драбніцы, хоць часам мне здаецца, што той, хто не мае смерці, асуджаны на вечнае нежыццё. Я памятаю іх усіх, таму што яны вартыя гэтага. І яны жывыя, пакуль я іх памятаю.
І плыў у Дзівавых вачах смутак і боль вечнага жыцця. Мудры агонь, які саграваў усіх, хто меў смеласць падысці да гэтага агню. Хто меў мужнасць палымяна гарэць. Дзіў ведаў, што не памрэ ніколі. Дзіў жыў... Жыў з кожным смяротным, што меў у сэрцы даволі смеласці кінуцца разгадваць таямніцы гэтага свету, якія стварылі бессмяротныя багі, раз і назаўсёды забараніўшы да гэтых загадак набліжацца. Багі не ведалі літасці. Разумныя і непадкупныя, яны цвёрда трымалі ўсталяваны аднойчы лад, створаны імі ж парадак. Яны выслухоўвалі людскія просьбы і нешта рабілі для іх выканання. Але яны жорстка каралі тых, хто меў дзёрзкасць цягнуцца вышэй, хто бачыў болей і прагнуў большай мудрасці, а таму нібыта быў пагрозай для ўсіх астатніх. Гэта былі чарадзеі Неўрыды. І неўр ведаў, што калі ты пацягнуўся да сапраўдных чараў, імкнучыся стварыць вялікую магію ў дарунак сваёй зямлі, табе засталося не так доўга жыць. Любому смяротнаму чарадзею няма чым абараніцца ад бессмяротных багоў.
Сын Сусветнага заўсёды дапамагаў кожнаму смеламу смяротнаму. Быў з ім, падтрымліваючы яго ад першых крокаў да апошняга імгнення. Ганарыўся яго ўчынкамі, вучыў пераадольваць страты, зберагаў яго запаветы для нашчадкаў. Дзіў не пакідаў смяротнага нават тады, калі ўсе багі разам вырашалі караць нявернага. І таму цяпер у Дзівавых вачах палымнеў вечна жывы агонь.
Дзіў асцярожна паставіў неўра на зямлю.
— Ты адзін з маіх і ты не мой. У табе спляліся смерць і жыццё. Ты мой, неўр. Ты пайшоў насуперак багам і перамог. Спазнаў скруху і небыццё. Я спачуваю табе. Ты здолеў немагчымае: вярнуцца адтуль, адкуль не вяртаюцца. І мне не трэба ведаць, якая сусветная магія, смяротная ці бессмяротная, гэта зрабіла. Таму ты не мой. Ты не мой, бо я занадта добра ведаў Першага. Я знайшоў цябе дзеля твайго настаўніка... Спадзяюся на цябе, не мой. Без цябе не будзе святла Вялікай Кветкі.
***
«Без цябе не будзе святла Вялікай Кветкі», — гучалі ў неўравай свядомасці словы. Без мяне не будзе святла Вялікай Кветкі... Што ты хацеў сказаць мне, Дзіўны? Як мне дайсці да разгадкі тваёй таямніцы? Ты сказаў, што ведаў Першага. Майго настаўніка. Але няўжо ты думаеш, што ў імгненні тваёй улады над маёй свядомасцю я не мог чараваць... Я неўр з народа неўраў, чарадзей з народа чарадзеяў. І я буду змагацца нават тады, калі ўсе бессмяротныя магутныя багі сыдуцца атрымаць маю галаву. Таму, хто страціў сваю зямлю, няма апошняй мяжы. Таму, хто ўжо памёр, няма страху смерці. Таму, хто застаўся апошні, няма каго шкадаваць... Не толькі ты меў уладу над маёй свядомасцю, я таксама чытаў тваю бессмяротную памяць. Ты ведаў герояў, ты быў з героямі і ты сам стаў героем, і за гэта я паважаю цябе. Але ў тваёй памяці, што не губляе ніводнай драбніцы, няма аблічча майго настаўніка — Першага Неўра. Я ведаю законы тваіх чараў: ты нішто не робіш дарэмна. Ты сказаў, што ведаеш Першага, але ты — я зразумеў гэта — не памятаеш яго. Як гэта можа быць, Дзіў? Я твой і не твой. І ты спадзяешся на мяне, таму што я не твой. Што ты хацеў мне сказаць?
Ты пазбавіў мяне адчаю. Ты аддаў мне часцінку сябе, мудры бессмяротны Дзіў. Як аддаваў яе тым героям. Амаль усе яны былі неўрамі. І цяпер я бачу вечную мудрасць жыцця. Вечную сілу хвілінных учынкаў смяротных. Мой шлях хаваецца ў сіняй смузе. Чары мне падказваюць, што сіняя смуга — гэта мая воля і мае ўчынкі, якія залежаць толькі ад мяне, над якімі не ўладарныя ўсемагутныя бессмяротныя. Мой шлях — разгадаць тваю таямніцу, і я пакрочу ў гэты шлях. Але я буду заўсёды памятаць, што за маёй спінаю забыты неўрыдскі храм.
Храм. Спакой. Вечнасць. Храм, што быў яго домам. Храм, што стаў полем змагання і курганам спачыну. Жыццё. Слава. Веліч. Сагрэты яго днямі, ён ніколі не будзе змрочным і чужым. Гэта быў ягоны храм.
— Слабей за смерць, мацней за жыццё...
Камень гарэў жывым агнём. Гарэў, прасвятляючы цемру пакінутага і забытага храма, што страціў сваіх вернікаў. Гарэў, азначаючы жыццё самага маладога неўрыдскага чараўніка, адзінага жывога нашчадка цэлага народа, апошняга неўра, які быў слабейшы за смерць, бо некалі смерць яго перамагла. Але ягоныя чары стварылі на памежжы быцця і небыцця вялікую магію: з неспатольнай прагі доўжыць свой шлях, з вялікай адказнасці за непрынесены, няздзейснены дарунак чарадзея зямлі, з водбліскаў імкненняў і надзеі далёкага зорнага сонца. Яно, нязведаная мара-цуд кожнага неўра, раскрывае магічныя таямніцы, калі становіцца блізкім. Таму неўр жыў, нават калі яго жыццё памірала. Нават калі скончылася яго апошняя бітва, ён, ціха падаючы на дол, бачыў святло. Ведаў і верыў у сваё блізкае зорнае сонца. Жыццё знікала, пакідаючы яго, але ён заставаўся. Ён быў мацнейшы за жыццё. Няспынна ствараў чары, якія клікалі жыццё, і жыццё вярнулася, перамагло смерць. І пакуль ён ходзіць па зямлі, слухае яерадасць і смутак, бачыць надзеі і расчараванні, камень будзе гарэць. Храм будзе жыць. Неўры не знікнуць, не памруць, не пойдуць у забвенне, пакуль ёсць на зямлі хоць адзін неўр. Асабліва апошні, што слабейшы за смерць, мацнейшы за жыццё.
