Ганна Навасельцава - Святло зямлі Неўрыда
«...зберажэ яго сіла Абярэга, якая прыйдзе неспадзеўкі для яго самога, што ведае і не ведае пра яе, памятае і не памятае...»
Меч Грамаўніка сустрэў меч цмока, і бачыць са здзіўленнем неўр, што абодва яны прынялі зусім людскія абліччы. Пярун, як і трэба было чакаць, удаўся высокім, каржакаватым воінам сярэдніх гадоў з чорнай барадой. А вось цмок, не паверыў сваім вачам неўр, зусім маладым хлопцам, статным і светлавалосым. Зліваюцца ў нешта суцэльнае, незразумелае імклівыя росчыркі іхніх мячоў.
«...і даруе Кветка шчасце за пакуты яго. Верне зямлі вялікае святло, таму што не могуць не вярнуць святла чары веры, надзеі і памяці», — змоўкнуў голас чараўніцы Каліны. Ярка пыхнулі гронкі дрэва, даруючы свету астатнія кроплі святла.
«Ты зноў мне прайграў, цмок», — падае ўдар Перуновага мяча на чалавека-цмока. Але немагчымым намаганнем зноў — каторы ўжо раз — ухіляецца ён ад прамога, смяротнага ўдару. «Шкада, цмок, ты не падобны да сваіх братоў. Ты ўжо амаль роўны мне. Амаль роўны. Алероўным не станеш ніколі». Падае Перуноў меч. Падае апошніраз, не сустрэўшы ніякай перашкоды. І гатовы неўр паклясціся, што на імгненне, на нейкае маленькае імгненне, ён убачыў, як вусны пераможанага кранула ўсмешка. Спакойная, упэўненая, мудрая. «Смяешся, паганы ўладар неба. Смейся, смейся. Ніхто не дапаможа табе, ні бог, ні смяротны. Зараз ты памрэш, не паспеўшы ні звярнуцца да бессмяротных багоў, ні стаць Абярэгам смяротнага. Памрэш апошні раз і назаўсёды». А ў адказ — толькі светлая, заспакоеная ўсмешка. Як ты можаш быць такім мужным, нашчадак Сусветнага? Як у цябе хапае такой выключнай дзёрзкасці? Як магчыма трываць зноў і зноў балючыя ўдары Перуновага мяча?
— Ты ўратавала мяне ад небыцця, Каліна? — сам неўр ужо не сумняваўся, што гэта так.
— Нават бессмяротныя не могуць такога рабіць, ая толькі людская чараўніца. Я бласлаўляю цябе. Знайд зі сваю Кветку, чарадзей. Не зрабі марным мой дарунак гэтаму свету. Знайдзі Вялікую Кветку Неўрыды, якая стала дарункам краінычарадзеяў усёй зямлі. І стане тваім дарункам...
Пярун даўно пайшоў, палічыўшы сваю справу скончанай, калі неўр нарэшце адважыўся падысці да таго, хто ляжаў на зямлі. Да забітага цмока, які ўжо перастаў быць уладаром неба. У гэтым законы Сусвету аднолькавыя для ўсіх бессмяротных і суровыя да пераможаных. Немагчыма, але цмок быў яшчэ жывы. У ім трапятала апошняя іскрынка жыцця, якая трымалася невядома якой воляй. Але хутка і яна павінна адляцець, адысці за Калінавы мост, які пераходзяць аднойчы ўсе смяротныя. І бессмяротныя. Былыя бессмяротныя.
Неўр нахіліўся над паміраючым. Той неадрыўна глядзеўу высокае, сіняе неба, якое ён бярог безліч гадоў бессмяротнага жыцця. Якім ён уладарыў нароўні з багамі і за якое змагаўся. За якое цяпер паміраў. Немагчыма, але за нейкую хвіліну неўр спасцігнуў горыч паражэння, смутак страты бессмяротнага жыцця і бязмежную любоў да сіняй далі, якія валодалі душой нашчадка Сусветнага. Ясныя пачуцці, зусім чалавечыя. Той, каго запаветы цяперашніх багоў называлі пачварай і хціўцам, неадрыўна глядзеў у сіняе неба, нібы хочучы забраць яго з сабою. Неба, дзе ён так шчасліва лётаў. Неба, дзе кожны вецер быў ягонай душой. А таму і цяпер ён заставаўся ўладаром неба, не роўным багам, але лепшым за іх.
Неўр ведаў, што ён рабіў. Але ведаў таксама, што ніколі і нікому не раскажа пра гэта. І асабліва свайму настаўніку. Неўр дакрануўся да чалавека-цмока, прыўзняўшы яго галаву. Позіркі сустрэліся. Неўраў, спачувальны і засцярожаны, і цмокаў, пакутлівы, мудры і крыхураўнадушны. Быўупэўнены, што нічога не зможа зрабіць смяротны. І не спадзяваўся. Памыляешся, нашчадак Сусветнага. Табе не спазнаць людской утрапёнасці і веры.
— Будзь маім Абярэгам, Першы ўладар неба, — адно ціха прамовіў неўр.
Вусны таго, да каго ён звяртаўся, кранула ўдзячная, такая знаёмая ўсмешка.
СПАДЧЫНА НЕЎРА
Такая знаёмая ўсмешка святла клікала на дапамогу. Чарадзейным, бачным толькі для магічнага зроку, святлом было заліта ўсё навокал. І хоць не здаваліся яшчэ светла-іскрыстыя чары, але неўр ведаў, што час святла няўмольна мінаўся. Неўр ішоў далей, у нязведаны шлях, з сумам пакінуўшы Каліну. Барвянае ў сваёй іскрыстай, неўтаймаванай чырвані, паціху заходзіла над зямлёй сонца. Ягоныя нябачныя промні развітальна краналіся ўсяго, што жыло на гэтай зямлі. Краналіся і цёмных ялін, што засталіся дзесьці далёка-далёка, у пачатку неўравага шляху. Шляху чараў, які пакуль што хаваўся ў смузе нязведанага. Гэта казала неўру пра тое, што ўсё наступнае пакуль залежыць толькі ад яго.
Промні сонца падалі на парослую густой травой сцежку пад нагамі неўра, што хавала ў сабе нязгасныя сляды людскіх чараў. І рабіліся гэтыя сляды пад жыццядайным святлом то засохлымі калючымі, жорсткімі купінамі травы, то ярка-зялёнай, трапяткой і ласкавай рунню, што не ведала пра змярканне і таму радасна і аддана вітала сонца. Бачыў неўр, як цягнуліся маладыя парасткі да аслаблага сонца, чакаючы ад яго ўсходу, дапамогі і жыцця. І, бадай, толькі ён адзін ведаў, што гэтыя добрыя ўчынкі людскіх чарадзеяў ніколі не змогуць атрымаць свайго законнага працягу. Таму што час святла мінаўся. А жорсткай траве было ўжо ўсё роўна, яна не ведала далейшага жыцця і не спадзявалася на літасць.
Гарачыя, ласкавыя промні святла зніклі ў асмужанай шэрані, што раптоўна паўстала перад неўрам, зацінаючы яму шлях. Там, падказвалі выкліканыя чары, было шэрае аднастайнае неба, якое злівалася з яшчэ больш аднастайна-шэрай халоднай зямлёю. Там лятуць шолахі ветру, кратаючы адно толькі парослыя абапал шляху, высахлыя галінкі быльнягу. Там калышацца ў сумётах чорная лістота, што не мае памяці. Там толькі шэрань... Там толькі пустэча... Там толькі адзінота...
Неўравы чары пранікалі ўсё далей і далей. Пакуль нарэшце не напаткалі ціхую іскрынку святла, што лучылася мудрасцю і спакоем. І не мог сказаць чарадзей, каго адшукала пасланая далёка наперад магія. Хто мог валодаць такімі чарамі, вытрымкай і мэтай, што змог жыць у гэтым шэрым свеце. Але тая істота чакала... Чакала таго, хто здолее здзейсніць чарадзейства, якое б пераўзышло шэрань створанага невядомымі чарамі свету. Чакала таго, у каго хопіць мужнасці і веры перайсці страшную мяжу. Неўр амаль не вагаўся. Ён паклікаў магію, якую даўно не бачыў гэты свет, і імкліва пайшоў наперад.
Ён перайшоў мяжу і трапіў у сіні дзень, пра які не папярэджвалі чары. Да непазнавальнасці змяніўся вакольны свет. У густым паўзмроку патанала тое ж неба, цьмянай і шэрай зрабілася тая ж зямля. Нібы ўяўныя згусткі змроку плылі навокал, усё атуляючы сабою, нагадвалі чарадзею такое знаёмае небыццё. І ўсё ж гэта не магло быць небыццём, таму што была магія сіняга дня рукатворнай. Той, хто стварыў гэта, быў магутным, як Першы Неўр, мудрым, як Сусветны Змей, непрадказальным, як Дзіў. Ён змог задзейнічаць людскія чары, падначаліць сабе духаў усіх чатырох стыхій і ператварыць сілу небыцця. Хто ж ты такі, што стварыў сіні дзень?
— Але я не вяртаўся адтуль. Падыдзі да мяне, я хачу бачыць таго, хто спазнаў небыццё, — ціха, але настойліва прашалясцеў голас. І яму немагчыма было пярэчыць.
Са здзіўленнем убачыў неўр, што кожны крок у гэтай прасторы становіцца чарамі, якія пераносяць яго далёка наперад. Тут, дзе ўжо не было дня, але не настала яшчэ і ноч, на хісткай і небяспечнай мяжы, мусіў ён крочыць па пройдзеных людскімі чарадзеямі магічных шляхах. З кожным крокам змянялася прастора, і пазнаваў неўр людскія страты і радасці, перажываў іх, як свае. Цуд усёй смяротнай і бессмяротнай магіі, сіні дзень. Ён клікаў надзеяй нераскрытых таямніц, песняй вартых скарбаў, якія былі зусім побач. У адным адчайна-рашучым кроку. Нібы ўвачавідкі назіраў чарадзей набліжэнне зорнага сонца ўсёй Неўрыды... Свет стане лепшым. Цяпер абавязкова стане. І навошта было звацца моцным неўрыдскім чарадзеем, які мог ствараць чары спадчыннай, крэўнай памяці? Не, не трэба... Тыя, хто прайшоў тут раней, не дайшлі якіх паўкроку. Але яны пакінулі ў спадчыну мэту, да якой вялі сляды іхніх чараў. Яны клічуць здоўжыць шлях пошуку, трывожныя і вечныя сляды.
Магія невядомага і непрадказальнага завалодала ім, прымусіўшы змоўкнуць яго ўласную. І стаў цяпер неўр адным з людскіх чараўнікоў, слабыя чары якога падтрымлівала толькі трапяткая сіла яго душы. З цяжкасцю даецца кожны крок, нібы там, на Калінавым мосце. Не можа людская магія пераадолець таго, чаго ёй пераадолець не наканавана. І з кожным крокам набліжаецца чалавек да Калінавага моста, па кроплі аддаючы сваю душу чарам. З кожным крокам бліжэй і бліжэй незваротнае, якое ніколі не зможа пераадолець смяротны. Не цёмны сіні дзень. Так пяшчотна раскрывае свае абдымкі шэрань, абяцаючы збавенне ад пакутаў і спакой. І, здаецца, праменіцца сіняе святло, у водблісках якога патанае зямля і неба. Сіняе, светлае, празрыстае. Крок, яшчэ крок. У абдымкі сіняга святла. Ціха пакалыхваецца Калінавы мост пад нагамі.
