Ганна Навасельцава - Русалчына песня
— Я не помсціў за гэта, Зніч. Я толькі не схацеў, каб прыйшоў канец нашаму каханню. Некалі счончыцца тваё валадарства нада мною, і вярнуся я ў свет. І тады адвернуцца мае чары, стане яна зноў дзяўчынаю. Спадзяюся, мы будзем разам. Каму як не табе ведаць, што такое кахаць і спадзявацца.
— Кахаць, спадзявацца, верыць, — глухім пошчакам ляціць у падзямеллі здзеклівы Знічаў смех. — Канешне ж, кахаць. У яе быў час падумаць, што значыць не адказаць на каханне веднага чарадзея. У яе было многа часу, пакуль мяняліся зімы і леты. Супакойся, чарадзей, за справы свае ты ніколі адсюль не выйдзеш. Ты, не памерлы і не жывы, цэлую вечнасць будзеш у маім валадарстве. І кожнае імгненне будзеш памятаць пра тых, каго пакінуў. Будзеш памятаць пра яе.
— Выйду, Зніч. Вечнасць хутка скончыцца. Я вярнуся ў вялікі свет.
І тады над светам праляцелі кароткія словы:
— Раскрыйся, гара. Адпусці яго, вялікі Зніч. Вярніся, мудры і змрочны.
Прагучалі словы і скончылася вечнасць. Не запыніў болей шляху гняўлівы Зніч.
Гарачыя промні хаваліся ў азёрных хвалях, што плылі вакол белай гары ціхім карагодам, нібы баяліся парушыць яе ўзнёслы спакой. Ля крутога ўзножжа ў светлых азёрных кроплях мігцелі белымі агніцамі лілеі, углядаліся адкрытымі вачыма ў бязважкую сінечу неба, што з прыцемкам усё ніжэй і ніжэй нахілялася да зямлі.
Як быццам бы і няма, і не было ніколі ў свеце цяжкіх далёкіх шляхоў, змагання і смерці. Быццам бы ніколі не нараджаліся маладыя багі, не сыходзіліся ў бязлітасным змаганні за гэты свет з ягонымі першатворцамі. Быццам бы ніколі не было яго, цёмнага чарадзея, смяротнага, якому было суджана вырашаць вялікі лёс. Нібы не тварыў ён чараў, не змагаўся і не паміраў.
Ноччу затрымцелі азёрныя хвалі. Гэта прыплылі русалкі да белай гары, заблукалі ў зорных водблісках і сталі шаптаць: «Мёртвы ды не мёртвы, жывы ды не жывы, ад цемры, ад святла, ад Агню, ад Вады клічу цябе, пачуй мае чары. Вярніся да сонца, да зорак, да дню, да начы. Абудзіся да радасці і да гора. Дзеля сяброў сваіх, дзеля ворагаў сваіх. Прачніся ад чараў пачатку і канца дзеля свайго вялікага выбару. Дзеля ворагаў сваіх, дзеля сяброў сваіх. Абудзіся да гора і да радасці. Вярніся да начы, да дня, да зорак, да сонца. Пачуй мае чары, клічу цябе ад Вады, ад Агню, ад святла, ад цемры, жывы ды не жывы, мёртвы ды не мёртвы», — гучалі словы самай моцнай веры.
— Кім я быў вечнасць назад? — спытаў чарадзей у русалак.
— Ты быў тым, хто мог дараваць і мог спадзявацца, — адказалі чарадзею русалкі. — Ты кахаў, чалавек. І ў твайго кахання была цэлая вечнасць.
Свяцілі вячыстыя зоры, самотна ўсміхаліся далёкай і мілай зямлі. Толькі не было сярод іх месіка-маладзічка. Падалі зорныя адбіткі ў ваду, маўчала зямля, нічога не прамаўляў свет. І тады падалося чарадзею, што гэтак маўкліва просяць зоркі і просіць зямля, каб вярнуў ён месік. Не, ён ніколі не верне месіка, бо цэлую вечнасць спадзяваўся на вызваленне.
— Мы вызвалілі цябе, — мовілі чарадзею русалкі. — Мы скралі месік, каб вярнуў цябе вялікі Сварог у гэты свет. Мы зрабілі так, як ты прасіў, і цяпер хочам той узнагароды, якую ты нам абяцаў.
А пакуль гаварылася так, паляцела над светам вялікае Сварогава слова: «Знайдзі маладзік, змрочны чарадзей. Знайдзі і вярні яго да нязгасных зорак. Шмат учыніў ты на зямлі, але толькі ты такое адужаеш. Ідзі ж, чарадзей, свет чакае вяртання месіка».
Свет чакаў вяртання месіка, а Явар з Калінаю шапталіся ў самотнай даліне. Цягнуліся галінамі-рукамі. Жаліліся свету, і мінула вечнасць. Як тады, вечнасць назад, сказала яму, чарадзею, тая, без якой не будзе прыгожым свет: «Няхай знікне месік, калі скончыцца наша каханне.» Спадзяешся, што будзе яно, пакуль будзе вечны спадарожнік зор-агнісак. Прыгожая, ведала б ты, што сказала. І тады ён паўтарыў, творачы цёмныя чары: «Няхай знікне месік, калі. калі скончыцца наша каханне».
Плачуць русалкі, просяць аддаць ім абяцаны дарунак. Спяваюць, што хочуць здабыць чалавечы лёс і пайсці ў свет. Не плачце болей, Явар з Калінаю. Чары сэрца свайго абуджаю. Вярніцеся, станьце людзьмі.
...Паплылі-паляцелі чары. Цёмныя, магутныя, старажытныя. І пацягнуліся галінамі тонкая Каліна і гонкі Явар. Пацягнуліся і зноўку сталі людзьмі. Як былі, маладымі ды прыгожымі.
Толькі не пабег той, хто быў Яварам, да сваёй Каліны. Не сказаў, што рады яе бачыць. Нават не паглядзеў на яе. А хутчэй заспяшаўся туды, дзе сустрэў некалі белага купальскага дзядка.
...Калісьці, цэлую вечнасць назад, белы стары спытаў у яго, чаго той жадае. І папасіў тады хлопец не доўгага і шчаслівага веку: «Няма ў мяне чараў, няма ў мяне магутнасці і славы, ніколі не буду я чарадзеем, не стану роўным яму. Дык няхай жа ніколі не будуць яны разам. Цябе, уладара свету, вялікага Сварога, пра такі дарунак пакорліва прашу. Навошта твайму свету цёмны чарадзей? Не варты ён ані міласці, ані спагады. Пакарай яго. Хай будзе слабым, уладаючы чарамі, хай, слаўны ў свеце, будзе няшчасным і забытым».
— Чаму ты пра такое просіш? — холадна глянуў у вочы хлопца той, хто быў названы Сварогам.
— Таму што яна выбрала яго. Яго, а не мяне.
— Як ты дазнаўся пра тое, што я Сварог, смяротны без чараў і гонару?
— Ён сам сказаў. Чарадзей. Мовіў, што ходзіш па свеце чалавекам, бо любіш і беражэш гэты свет. І што лепшы ты за яго цёмных братоў, якім не вядома дабрыня і спагада. З-за таго не будзе ён болей з імі, будзе з табою. А пра ўсё гэта мне расказала яна. калі назаўсёды развітвалася са мною.
І цяпер, не змірыўшыся з тым выбарам, зноў шукаў белага дзядка. Вялікага Сварога ў зямным абліччы.
Не сустрэў белага дзядка. Але трэба ж здарыцца такому, што на ростанях дарог выкацілася насустрач вялізнае агнёвае кола. Глянула ў вочы, і заплакаў той, каго называлі Яварам.
— Не хачу шукаць чараў, не хачу тварыць чарадзействы, не хачу ісці ў вялікі свет. За што вы так са мною?
І адказала агнёвае кола:
— Гэта ты хацеў быць падобным да нашага брата, які пра нас забыўся. Мы падаруем табе вялікую сілу, ты станеш магутнейшым за яго.
— Я не хачу быць цёмным.
— Ідзі, чалавеча. Шукай чараў, і адшукаеш сцяжыну да нас, цёмных братоў. Гэта вы, Сварогавы дзеці, называеце нас цёмнымі. Толькі самую жахлівую ноч зацьміць тваё сэрца.
— Няўжо я хутка стану такім жа. такім жа, як і ён?
— Ніводны з нас, першых, не пазбудзецца сваёй веры, сваёй літасці да вялікага свету. Як спраўджваецца тое, што кожнага новага дня з’яўляецца сонца, так спраўдзіцца і тое, што заўтра прыйдзе лепшы чарадзей, чым ёсць сёння.
Тады мовіў свайму цёмнаму брату Явар:
— Вы не памыліліся ў сваіх думках пра мяне. Я стану лепшым, чым ён.
Плачуць самотныя русалкі, коцяцца іх палыновыя слёзы. Просяць аддаць абяцанае каханне, бо хочуць таксама кахаць, ціхія, чалавечныя. Толькі не аддам ім таго, ад чаго мне так балюча. Як жа так сталася, Каліна?.. Не адмовіць мне тых чараў, не выпрасіць у цябе прабачэння.
— Навошта ты замовіў нас? Навошта, калі я ішла да цябе. Думала, што, здрадзіўшы цёмным братам, станеш і ты светлым ды харошым. А ты не харошы, не светлы. Ты быў і застанешся цёмным, колькі б вечнасцей не мінула.
Плачуць самотныя. І тады мне здаецца, што ёсць у іх чалавечая спагада ды спачуванне, што не трэба ім падараваныя пачуцці, бо тыя не зробяць іх лепшымі. Русаліцы, даўно забытыя, без надзеі і радасці. Чаму ты такі жорсткі, вялікі свет.
І хочацца бачыць маіх цёмных братоў, як бачыў іх калісьці. Яны, спадарожнікі часу, яны, празарліўцы вечнасці, даўно-даўно казалі мне:
— Не праклінай нас, брат. Ніколі не станеш ты цёмным, але і ніколі не выйдзеш на святло.
І казаў мне праніклівы Сварог, які таксама зведаў людскія сэрцы:
— Выйдзі на святло, чарадзей. Выбірай паміж маім светам і цёмнымі братамі. Выбірай паміж сваім каханнем і вечнай скрухай. Часу мала, дык выбірай жа.
Чаму я не паслухаў вас, цёмныя браты. Плачуць самотныя русалкі, шкадуюць пра скрадзены месік-маладзічок. Маўчаць мае цёмныя чары. Не адгукнуцца мае цёмныя браты, вечнымі агнёвымі коламі лунаюць над светам Сварога. Сталася так па Сварогавай волі, але не здзейсніцца ёй, калі б не мая вялікая здрада. І чаму, калі так самотна і адзінока, хочацца стацца светлым.
І чаму мрояцца даўнія словы маіх цёмных братоў. Прадказанне з тых часоў, калі яшчэ мы былі братамі:
— Людзі баяцца чараў. Баяцца, але і прагнуць іх, невядомых, неспазнаных. Не дзеля іншых, дзеля сябе. Але толькі той сапраўдны чарадзей, які думае пра іншых. Толькі тады адкрываецца магутнасць чарадзейнай сілы.
І тады паўсталі Явар з Калінаю над адным глыбокім ярам. Паўсталі маёй воляй. Я не пачуў вас, мае браты. Я толькі хацеў прасіць у Сварога дарунак, каб змяніў бацька свету лёс і час, дзе ты не будзеш баяцца чараў, Каліна. Дзе я буду чалавекам.
Прыхаваны месік у непраглядных лясных нетрах. Маладзічок, блізкі, мілы. Свяціў, але сам быў нябачны. Свяціў, як спадзяваўся знайсці ў цёмных лясах іскрыстыя зоркі. Як жа так сталася, што не азвалася табе зямное святло з адвечных русалчыных лясоў.
