Уладзімір Караткевіч - ....Трэба церабіць сваю сцежку Дзённік 1965-66 гадоў
4-га ўстаў рана, выбіў з сябе ўсё халодным душам і сеў пісаць. Напісаў пачаты напярэдадні “Як сканаю – душа застанецца”. Пісаў трохі лісты. Вечарам доўга сядзеў у садзе. Чырвоны месяц і белыя прывіды дрэў. І паўсюль туман, і жабы дзьмуць у пустыя бутэлькі, даюць, падобна Рыгору, сігнал да адпраўлення. І гэтыя начныя сады.
Пасля ўсяго, удома, напісаў “Месяц над садам”. 5-га была дзівосная раніца. Цеплыня, лёгкая смуга над квеценню дрэў, добрае зіхоткае сонца ўзыходзіць. Так бы і жыў сто тысяч год. Прывялі з Азярышча каня. Узаралі гарод. І аралі, нібы плылі пад белымі дрэвамі. Пасеялі бульбу. Зусім мала засталося. Пасля пакарміў я звера хлебам з соллю (і сена хрумстаў), ды яшчэ з дзвюх буханак зрабілі мяшанку. Напаілі пасля. І накіраваўся ён, раб божы, дамоў – задаволены.
А я схадзіў у горад, напісаў некалькі лістоў, а вечарам друкавалі з дзядзькам фотаздымкі.
А перад гэтым быў жах. Гарачыня дзённая нагнала раптам хмару з маланкамі і перунамі. Быў у хаце адзін. Вецер. І раптам нешта нізкае, карычневае: суцэльная страшная хмара пяску. Чорна стала, як уначы. Пасля пясок скончыўся, але маланкі і вецер. Да болю шкада было глядзець, як вішні хмарамі белымі хіляцца цераз платы. На шчасце, яны не паспелі яшчэ зацвісці як след, і абабіла – мала. І наша лошыцкая залатая, нявеста белая, засталася зусім нечапаная за домам. І – дождж. Кароткі, але моцны. І люстэркі вады на траве. І дыхаецца лёгка-лёгка.
Сёння дзень з ветрам. Раніцай пайшоў быў шукаць смарчкоў за Шчыбрын, на Мадорскую паваротку. Повень спадае, зарэчча ўсё ў зялёных паўколах, выступае сям-там трава, але вады яшчэ многа. Так мне і не давядзецца да ад’езду палавіць рыбы. І так над Праровам сонечна, ветрана, у пырсках, пене і зіхотках зыбу.
Нічога, вядома, не знайшоў, хутка вярнуўся, сеў і скончыў, урэшце, усе лісты. І вершы адаслаў Лучуку [58] і Вялюгіну. Вечар. Вычытаю, можа, вершы зборніка – і спаць.
9 мая. Панядзелак
Тады амаль нічога не вычытваў. Папарадчыў усё на стале, падрыхтаваўся, адклаў патрэбную на “Чазенію” колькасць паперы (і ўсё адно вылезу з яе, вядома) ды паспрабаваў пісаць “распятыя хлапчынкі”. Не скончыў, не лезе нешта нічога ў маю галаву.
Сёмага з самай раніцы нікуды не хадзіў. Дзень быў пахмуры і халодны, і таму някепска працавалася. Пачаў “Чазенію”, трохі захапіўся ўспамінамі і, вядома ж, размазаў. Але крэсліць буду ўжо ў машынапісным экзэмпляры. Працаваў цэлы дзень. Вырашыў апошнія дні нават Галі ў гародзе не дапамагаць. Тым больш што работа амаль скончана. Засталося толькі пасадзіць познія памідоры, а на іх яшчэ рана. Спаў, як забіты, тым больш што вокны заўсёды адчынены. Даводзіцца толькі ваяваць з хрушчамі. Як заляціць – хапаеш яго за шкірку і выкідаеш з кухні на двор, каб не вярнуліся. Колькі выкінеш – столькі іх і малоціць у куханнае вакно.
Учора рабілі човен, але я амаль не дапамагаў. Пісаў, закінуўшы ўсё астатняе. Амаль цэлы дзень быў галодны. Не хацелася есці самому, а яны вырашылі скончыць усю драўляную работу. І скончылі. Засталося заканапаціць, засмаліць, зрабіць “буфет”, матор паставіць і лаўкі зрабіць.
Вечарам абмывалі канец працы пад вяндліну, халаднік і тушаную цяляціну з бульбай. І такія там размовы ішлі аб старых знаёмых, хутаранах, сваяках і сябрах па кавалерскіх гулянках і паляваннях – любата. Пасля гастранамічную размову завялі. Столькі было выказана рэцэптаў – можна было б чвэрць кухарскай кнігі напісаць. І, як ні дзіўна, было гэта вельмі цікава, бо падмацоўвалася выпадкамі з жыцця, паралелямі, анекдотамі, якія здараліся з вынаходцамі або аматарамі таго ці гэтага халадніку, смажанага зайца, вэнджанай рыбы і г.д. Вечарам пісаць, вядома, не мог. Сядзеў ды галоўкі тут жа крэмзаў, як дурань.
[На гэтым дзённік абрываецца. Сюды ж укладзены аркуш паперы з накідамі дзейных асоб “Чазеніі”]
К а м е н т а р ы :
1 Зайцаў Вячаслаў Кандратавіч (1917-1992) – літаратуразнавец, перакладчык, касмолаг; у 60-я гады працаваў навуковым супрацоўнікам Інстытута літаратуры АН БССР.
2 “Ляжаць пакошаныя травы” – верш Максіма Танка.
3 Дзядзька Уладзіміра Караткевіча Грынкевіч Ігар Васільевіч (1908-1985).
4 Маецца на ўвазе рукапіс сцэнарыя мастацкага фільма “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”.
5 Клятэцкі Дзмітры Ілліч – знаёмы сям’і Грынкевічаў.
6 Грынкевіч Сяргей Ігаравіч (н.1952) – стрыечны брат Уладзіміра Караткевіча, сын дзядзькі Ігара.
7 Гансоўскія – сваякі Грынкевіч (Гансоўскай) Галіны Мікалаеўны (1923-2001), жонкі дзядзькі Ігара.
8 Стулпан Геранім (1931-1981) – латышскі паэт, сябра Уладзіміра Караткевіча, разам вучыліся на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве.
9 Барадулін Рыгор Іванавіч (1935-2014) – народны паэт Беларусі.
10 Кляўко Генадзь Якаўлевіч (1932-1979) – беларускі паэт.
11 Ваенныя зборы ў газеце Ціхаакіянскага флоту “Боевая вахта” разам з Р. Барадуліным і Г. Кляўко.
12 Максім Лужанін (1909-2001) – беларускі пісьменнік, аўтар выдавецкай рэцэнзіі на раман “Каласы пад сярпом тваім”.
13 Паўлёнак Барыс Уладзіміравіч (1923-2012) – старшыня Дзяржкіно БССР (1963-1970).
14 Бычкоў Уладзімір Сяргеевіч (1929-2004) – рэжысёр фільма “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”.
15 Скварцоў Сяргей Канстанцінавіч (1904-1983) – сурэжысёр фільма “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”. З 1938 г. выкладаў у УДІК, у 1962-1969 гадах – мастацкі кіраўнік творчага маладзёжнага аб’яднання кінастудыі “Беларусьфільм”.
16 Муж цёткі Уладзіміра Караткевіча Яўгеніі Васільеўны Усюкевіч Уладзімір Іванавіч (1896-1974), вайсковец.
17 Стральцоў Уладзімір Васільевіч – намеснік члена Ваеннага савета Ціхаакіянскага флоту, контр-адмірал.
18 Чарнышоў Васілій Яфімавіч – першы сакратар Прыморскага крайкама КПСС.
19 Фрыд Валерый Сямёнавіч (1922-1998), Дунскі Юлій Тэадоравіч (1922-1982) – савецкія сцэнарысты, суаўтары.
20 Раманоўская Рагнеда Мікалаеўна (1928-2010) – рэдактар кінастудыі “Беларусьфільм”.
21 Забалоцкі Анатоль Дзмітрыевіч (н.1935) – аператар фільма “Хрыстос прызямліўся ў Гародні”.
22 Герцовіч Якаў Бенцыянавіч (1910-1976) – беларускі крытык. 9 верасня 1965 г. надрукаваў у “Советской Белоруссии” артыкул “Лёсы чалавечыя і лёсы народныя”, у якім крытыкаваў гістарычную праўдзівасць твораў Уладзіміра Караткевіча.
23 Мальдзіс Адам Восіпавіч (н.1932) – беларускі пісьменнік і вучоны-філолаг.
24 Брыль Янка (Іван Антонавіч) (1917-2006) – народны пісьменнік Беларусі.
25 Ром Міхаіл Ільіч (1901-1971) – савецкі кінарэжысёр.
26 “Обыкновенный фашизм” (1965) – дакументальны фільм М. Рома.
27 Мацвеева Навела Мікалаеўна (н.1934) – руская паэтка, бард. Вучылася на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве ў адзін час з Уладзімірам Караткевічам.
28 “Памяць” (1966) – дакументальны фільм паводле сцэнарыя Уладзіміра Караткевіча.
29 Люба Грынчык – жонка Міколы Грынчыка (1923-1999), беларускага літаратуразнаўца і крытыка.
30 Марыя і Алік – жонка і сын А. Мальдзіса.
31 Бацька Марыі Карлаўны Мальдзіс.
32 Альбін – муж сястры А. Мальдзіса.
33 Кіслік Навум Зіноўевіч (1925-1998) – беларускі паэт і перакладчык.
34 Тарас Валянцін Яфімавіч (1930-2009) – беларускі паэт, перакладчык, крытык.
35 Вылчаў Георгій Дзімітраў (н.1926) – балгарскі крытык, літаратуразнавец, перакладчык, даследчык беларускай літаратуры.
36 Валянцін Кравец (н.1932) – аршанец, сябар юнацтва Уладзіміра Караткевіча.
37 Хадановіч Ігар Піліпавіч (1940-1966) – беларускі пісьменнік, загінуў ад бандыцкага нападу.
38 Радок з верша М. Някрасава.
39 Пазьняк Зянон Станіслававіч (н.1944) – беларускі мастацтвазнавец, археолаг, грамадскі дзеяч.
40 Драздовіч Язэп Нарцызавіч (1988-1954) – беларускі мастак, скульптар, этнограф, археолаг, педагог.
41 Юрэнева Т.В. – член сцэнарнай рэдкалегіі Галоўнага ўпраўлення мастацкай кінематаграфіі Дзяржкамітэта Савета Міністраў СССР па кінематаграфіі
42 Галіеў Анатоль Сяргеевіч (н. 1934) – сцэнарыст, рэжысёр. Вучыўся на Вышэйшых сцэнарных курсах у Маскве разам з Уладзімірам Караткевічам.
43 Прашковіч Мікалай Іванавіч (1932-1983) – беларускі літаратуразнавец, крытык, перакладчык.
44 “Иван Грозный” (1944) – мастацкі фільм С. Эйзенштэйна.
45 Верагодна, маецца на ўвазе карціна К. Юона “Мартовское солнце”.
46 Дакументы пра Тамаша Грыневіча пацвярджалі сямейнае паданне пра аднаго з сваякоў, расстралянага ў Рагачове як удзельніка паўстання 1863 г.
47 Пётра Сергіевіч (1900-1984) – беларускі мастак, жыў у Вільні.
48 Янка Шутовіч (1904-1973) – беларускі літаратуразнавец, выдавец, грамадскі і культурны дзеяч, жыў у Вільні.
49 Бронюс Мацкявічус (н.1929) – літоўскі паэт. Вучыўся на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве разам з Уладзімірам Караткевічам. Марытэ – жонка Б. Мацкявічуса.
50 Гістарычная драма Вінцаса Крэве.
51 Бараўскенэ Ванда Ёнаўна (1927-1996) – літоўскі фалькларыст.
