Неизвестен Автор - Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
- Ну, - кажа дурны, - добра, пачакаю, толькi не марудзь, - i аддаў ёй тое воўчанятка.
Як ваўчыца сказала, так i зрабiла. Прыйшоўшы да яго кажа:
- Ну сядай на мяне, я цябе хутчэй занясу, чымсьцi ты туды сам дойдзеш.
Нясла яна яго, нясла, а як iм есьцi захочацца, то ваўчыца пабяжыць, зловiць хутчэй дзе што, задушыць, прынясе яму; ён крыху прыпячэ, зьесьць ды далей у дарогу. Прышлi яны да мора. Ваўчыца кажа:
- Я табе пайду гусачку злаўлю, пад'есьцi трэба, каб быў дужы, бо цяжкая праца цябе чакае.
Калi-ж пераплылi на другi бок мора, ваўчыца яго зноў навучае:
- Iдзi ты ў гэты двор, што бачыш, толькi пацiхусеньку, памалюсеньку, каб нiдзе ня шаснуў, бо гэта закляты двор: усё ў iм, што толькi ёсьць, то сьпiць; а як ты, - кажа - шарахнеш, то ўсё папрабуджваецца i ты стуль ужо жывым ня выйдзеш. А як ты, - кажа, - увойдзеш у браму, то там два сабакi стаяць, на зялезных ланцугох укованыя, то йдзi пацiхусеньку, не разбудзi iх, бо як яны забрэшуць, то цэлы двор разбудзяць. А глядзi, - кажа, - як ты ўвойдзеш у першы пакой, там вiсiць меч бразгучы, - ён залаты, дарагiмi каменьнямi саджаны i вельмi харошы й дарагi; але ты яго ня чапай, бо як ён, - кажа, - пачне бражджэць, зьвiнець, то ўсе папрачынаюцца, i ты там зьгiнеш. Увойдзеш, - кажа, - у другi пакой, вiсiць гадзiньнiк зьвiнячы, не чапай яго, бо зьгiнеш. I яшчэ яму кажа:
- Глядзi-ж як увойдзеш у трэйцi пакой, там вiсiць залатая клетка, а ў тэй клетцы сядзiць залаты птах, што ў вас яблычкi краў; вымi, - кажа, - яго з клеткi памалюсеньку, пацiхусеньку i сам цiшком iдзi назад, да мяне, бо я на цябе тут чакаць буду.
Так ён i пайшоў туды. Перайшоў ён тыя сабакi, бачыў ён шмат людзей нейкiх чарнакнiжнiкаў, а ўсе i ўсё, дзе што хто рабiў, там i заснулi. Перайшоў ён тыя пакоi, пра якiя яна яму казала, ды i ўвайшоў у трэйцi. Тут, як не рване за тую клетку з птахам (ведама як дурны), дык як ня возьмуць званы бiць, а ён як ня выляцiць у другi пакой, як не рване за той залаты гадзiньнiк - як не пачне той гадзiньнiк на ўсялякiя лады перацiнаць; як ня выляцiць ён у першы пакой, ды за той меч - меч зьвiнiць, бражджыць. Усё тое галасу нарабiла, крыку, гармiдару; тыя папрачыналiся, а ён дай Бог ногi; i волас з галавы яму ня спаў - пераляцеў, як муха мiж iмi.
Бачыць ваўчыца здалёк, што ён ляцiць на перадзе, а яны яго ўжо даганяюць, падбегла яна да яго, ён сеў на яе з гэтым багацьцем ды й паплылi. Адплылi добры кавалак ад берагу, глядзяць ажно тыя ўсе стаяць над морам ды й рукi ломяць, ды й ломяць...
Пераплылi яны ўжо мора, давай ён прасiць ваўчыцу:
- Скажы ты мне, дзе мае браты, парадзь ты мне, як-бы я мог iх дастаць.
- Ня зьвязвайся ты, - кажа ваўчыца, - з братамi, бо яны цябе iзь сьвету зьвядуць.
Але ён яе просiць, ён яе малястуе.
- Скажы ты мне, скажы! Мяне, - кажа, - бацька за дурнога мае ды й ня любiць так, як iх, няхай ён зь iх хоць пацешыцца.
Не магла ваўчыца ад яго адчапiцца ды й кажа:
- Iдзi на каралеўскi двор, яны ў вастрозе сядзяць, толькi пiльнуйся, кажа, - каб яны цябе iзь сьвету ня збавiлi, - ды й разьвiталася зь iм.
Дурны пайшоў да братоў, а яна да свайго дзiцяцi.
Дайшоў дурны да караля ды й дастаяў таго, што яго братоў звольнiлi. Сабралiся яны ўсе разам ды й паехалi да бацькi. Прыехалi браты ў цёмны лес, узялi таго дурнога забiлi, а забiўшы, адцягнулi крыху з дарогi, гальлём прыкрылi, а самi зь яго багацьцем паехалi.
Бегла тудою тая самюсенькая ваўчыца ды зьветрыла цела дурнога. Падбегла, разьвярнула гальлё i пазнала, што гэта ён.
- От, - кажа, - як ён мяне паслухаў. А я яму казала, а я прыказвала, а я навучала - ды так яна ўжо па iм бядуе, i сама ня ведае, што яму даць за радачку.
Прыдумала пасьля сама сабе:
- Пайду, - кажа, - я да таго здохлага каня, мо я там якую радачку знайду.
Прыбегла яна да таго каня, улезла ў той тулаб ды й сядзiць, ажно наляцелi крукi тое сьцерва кляваць. Яна гэта зьнячэўку ўхапiла адно кручанё ды й трымае, а кручыха так яе ўжо просiць, так молiць.
Ваўчыца кажа:
- Як ты мне прынясеш вады жывучае ды гаючае, то я табе аддам тваё дзiця.
- От, як бач, - кажа кручыца, - так i прынясу, - ды й паляцела хутчэй сама. Набрала яна за гарамi, за дунаямi дзьве пляшачкi вады ды й прыносiць. Ваўчыца зараз ёй дзiця аддала, а сама пабегла да дурня, палiла яго аднэю вадою, ён ажыў, палiла другою - устаў.
- А што, - кажа ваўчыца, - цi-ж я табе не казала, што твае браты гэтак зробяць? Пасьпяшай-жа ты цяпер хутчэй да дому, бо ўжо твой бацька бяседу склiкае, па табе стол адстаўляцьме ды й з радасьцю, што ягоныя сыны з такiм багацьцем жывыя й здаровыя да хаты паварочалiся. Зьяжджаюцца туды i паны, i цыганы, i каралi, i ўсялякiя людзi, бо кажнаму гэта вялiкае дзiва. А як ты прыйдзеш туды, то цябе нiхто не пазнае; ты прасiся, каб цябе хоць за падкухара прынялi. Бацька, - кажа, - твой не захоча, але кухар прыме, бо яму надта шмат працы. А памятай, - кажа, - калi кухар будзе абед той варыць, то ты ў кажную страву ўпусьцi па калельцы гэтае вады, то яна надта смачная будзе.
Як яна яму сказала, так усё сталася. Прыняў яго кухар за падкухара, пасьля панастаўляў яму ўсялякiх страваў, каб варылiся, а дурны яму i кажа:
- Дзядзьку, вы сабе або пайдзеце дзе можа, або ляжце, вы стурбавалiся ўжо, а я адзiн дам раду.
А кухар з таго надта рады, зьверыў ужо ўсё на дурня, а сам прыйшоў толькi тады, калi пара была даваць да стала ды й знайшоў усё пароблена, як не спадзяваўся.
Па тэй ужо вячэры цi па абедзе, хто яго ведае, як там называць, клiча гаспадар кухара, дае яму гасьцiнца ды й дзякуе за такiя смачныя стравы. Толькi той кухар быў нейкi сумленны ды й кажа:
- Гэта той хлапец, што стаў за падкухара, панаварваў такiх смачных страваў.
Гаспадар кажа:
- Клiкнi мне гэтага падкухара.
Прыходзiць падкухар, а гаспадар:
- Дзе ты, - кажа, - i скуль навучыўся гэтак смачненька варыць?
- У цёмным, - кажа, - лесе, пры дарозе, з-пад братняе рукi, што за дабро лiхам плацяць.
Гаспадар i госьцi не зразумелi гэтага, толькi браты, як папера, белыя сталi. Тады дурны кажа:
- Калi не разумееш падкухара дурнога, то глянь i здагадайся на сынох разумных.
- Чаму, - кажа, - так?
- А дзе-ж, - кажа, - пане гаспадару, твой сын трэйцi - дурны?
- А Бог яго сьвяты ведае.
Тады дурны бацьку да ног:
- А то-ж я, - кажа, - твой сын найменшы, я славу даказаў, я птаха з-за мора з заклятага двара дастаў. Я, - кажа, - братаў з вастрогу выкупiў - i давай расказваць усю сваю прыгоду, што меў ад тае пары, калi выйшаў з бацькаўскае хаты. Слухаў яго бацька, а пасьля загадаў узяць зялезныя бораны ды й парасьцягваць разумных сынкоў, а з тым дурным мо' i цяпер яшчэ жыве i цешыцца.
КАРАЛЕВIЧ, ЧАРАЎНIК I ЯГОНАЯ ДАЧКА
У ваднаго караля быў маленькi сын, i хтосьцi яму сказаў, што ён зьгiне. Калi хлапец гэты падрос, то адзiн раз стаў прасiцца, каб яму дазволiлi пайсьцi на паляваньне. Кароль доўга яго ня пушчаў, але потым даў яму людзей, войска ды кажа:
- Ну, iдзi, сынку, пазабаўляйся. - А тым людзям загадаў, каб яго пiльнавалi.
Хадзiлi яны доўгi час па лесе, аж пад вечар убачыў той хлапец вельмi пекную птушку ды й пачаў за ёю ганяцца: ганяўся, ганяўся i заблудзiў. Ходзiць ён, ходзiць, аж узыйшоў на такi мост, што, калi iдзеш у вадзiн бок, мост топiцца ў ваду, калi iдзеш у другi, то таксама. Няма яму дзе дзецца. Нарэшце, падыходзiць да яго якiйсьцi чалавек ды й кажа:
- Я цябе даўно чакаю, хадзi за мною, я цябе вывяду на бераг. - Вывеў яго i кажа:
- Ну, цяпер хадзi за мною, я цябе завяду да хаты.
Завёў яго да свае хаты, загадаў даць пiць, есьць i кажа:
- Ляж спаць, а заўтра я табе дам працу: калi ты яе зробiш, то будзе добра, а калi ня зробiш, то будзе табе сьмерць.
Назаўтра яго збудзiў той чалавек, загадаў жонцы даць яму есьцi, а затым павёў на працу. Прыйшлi яны да лесу, а там ляжыць агромнiсты камень, вось той чалавек яму й кажа:
- Як ты зробiш за дзень у гэтым каменi дванаццаць пакояў, зусiм такiх, як трэба, толькi ключы аддаць, то добра, а калi не, то сьмерць цябе чакае.
I даў яму малаток ды долата, а сам пайшоў да дому.
Той хлапец падзюбаў, падзюбаў, бачыць, што нiчога ня зробiць, сеў ды й плача. Аж прыносiць яму таго чараўнiка дачка палудзень i кажа:
- Чаго ты плачаш?
- Ай, - кажа - плачу: казаў мне твой татуля зрабiць дванаццаць пакояў у каменi, а я - кажа, - ня дам i жаднае рады.
- Цiха, - кажа, - ня плач, сядзь i еш, я табе дапамагу.
А калi хлапец пасiлкаваўся, яна яму кажа:
- Ляж цяпер, сваё гора засьнi.
Лёг хлапец i зараз-жа заснуў, а яна клiкнула нячыстых духаў; як бачыш зрабiлi яны дванаццаць пакояў у каменi. Тады яна яго будзiць:
- Устань, - кажа - бо я адыходжу; на табе ключ; калi прыдзе мой татка-чараўнiк i запытае цябе, цi добра зрабiў, то скажы: усё добра, толькi адно вакенца крывое, бо калi скажаш, што ўсё добра, то будзе з табою кепска. А ключы ня йначай як яму ў рукi дай, бо калi дзе паложыш, то ён папсуе табе працу.
Пад вечар iдзе той чараўнiк да каралевiча i пытае:
- А, што, добра зрабiў?
- Добра, - кажа каралевiч, - толькi адно вакенца ў сенцах крыва стаiць.
Тады чараўнiк кажа:
- Ну, хлопча, добры зь цябе майстар, iдзi да хаты.
Ён зноў загадаў даць яму пiць, есьць i кажа:
