Неизвестен Автор - Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
- Ну, браты, здаецца, нам пашанцавала, - кажа старэйшы брат. - Пайду я першы ў Вахрамеева царства, паспрабую шчасьця. А вы мяне тут чакайце. Калi праз тры днi не вярнуся, - iдзеце мне на дапамогу.
Малодшыя браты згадзiлiся. Селi яны пад елкай, агонь расклалi, а старэйшы брат падаўся па вузкай сьцежцы ў лес.
Iдзе ён, а лес кругом гусьцейшым робiцца, усё цямнейшьм. I раптам выбягае на сьцежку вялiзны леў.
Схапiў старэйшы брат свой самастрэл, прыцэлiўся, а леў i кажа яму:
- Не забiвай мяне, паляўнiчы! Я дам табе за гэта сваё маладое дзiцянё. Прыйдзе час - яно табе ў бядзе дапаможа.
I выходзiць на сьцежку маленькае львянё. Зьдзiвiўся паляўнiчы.
- Добра, - кажа - ня буду цябе бiць.
I пайшоў далей, а львянё ўсьлед за iм пабегла. Прайшоў старэйшы брат крыху i бачыць - выходзiць на сьцежку вялiкi мядзьведзь.
Прыцэлiўся паляўнiчы, а мядзьведзь i кажа яму чалавечым голасам:
- Не забiвай мяне, чалавеча! Вазьмi лепш з сабою маё дзiцянё. Прыйдзе час - яно табе ў бядзе дапаможа.
I выходзiць з хмызьняку маленькi калматы мядзьведзiк.
Згадзiўся паляўнiчы й далей пайшоў, а мядзьведзiк зь львянём сьледам за iм бягуць.
Прайшоў крыху, а перад iм на сьцежцы вялiзны воўк стаiць. Зубы шчэрыць, вочы агеньчыкамi гараць.
"Ну, гэтага то ўжо застрэлю", - думае паляўнiчы.
А воўк просiцца ў яго:
- Пашкадуй мяне, паляўнiчы! Вазьмi лепш з сабою маё дзiцянё. Яно табе будзе час - у бядзе дапаможа.
I дае ён паляўнiчаму маленькага ваўка.
Iдзе паляўнiчы далей, а за iм трое зьверанят бягуць.
Настраляў паляўнiчы рознай дзiчыны, увечары адпачыць пад хвойкаю сеў. Расклаў агонь, пачаў дзiчыну смажыць.
"Павячэраю, - думае, - тады да братоў вярнуся i рэшту дзiчыны iм занясу".
Раптам зашумелi дрэвы, захiсталi вяршынямi. Сьвiст i грукат па лесе пайшоў.
Глядзiць паляўнiчы - ляцiць празь лес мiж дрэў Баба-Яга. Валасы матляюцца, спаднiца надзiмаецца, сама ў ступе сядзiць, памялом паганяе. Прыляцела й апусьцiлася недалёка каля агню.
- Фу! фу! - кажа. - Нешта вельмi-ж тут смажаным мясам пахне.
А паляўнiчы адрэзаў кавалак мяса ды й падае ёй.
- На, - кажа, - бабка, зьеш.
- Не, хлопча, - адказвае Баба-Яга. - Я да цябе падыйсьцi баюся. Бачыш ты, якiя каля цябе страшныя зьвяры сядзяць. Дай ты мне па пяць валаскоў iз сваей галавы ды з галоў тваiх зьвяроў, - тады я да цябе блiжэй падыйду.
Засьмяяўся паляўнiчы, даў ей пучок валаскоў, а Баба-Яга ўзяла валаскi i дзьмухнула на iх. I ператварыўся раптам старэйшы брат у вялiкi асмалены пень, а зьвяры - у пянькi крыху меншыя.
Баба-Яга тымчасам зарагатала, села ў ступу i назад паляцела.
Вось сядзяць малодшыя браты каля агню, чакаюць старэйшага. Тры днi мiнаюць - не варочаецца старэйшы брат.
- Трэба да яго на дапамогу йсьцi. Вiдаць, нешта нядобрае зь iм здарылася, - кажуць браты.
I пайшоў сярэднi брат старэйшага шукаць.
I здарылася зь iм усё тое-ж, што i iз старэйшым.
Застаўся ля каменя адзiн малодшы брат. Тры днi чакаў ён старэйшых. Потым ня вытрымаў - пайшоў iх шукаць.
Iдзе ён па сьцежцы, а дрэвы перад iм гольле апускаюць, дарогу загароджваюць. Шэпча яму лiсьце:
- Ня йдзi далей, бяда будзе!
- Не баюся нiчога, - адказвае малодшы брат, - вiдаць, з братамi маiмi й запраўды тут бяда здарылася. Хто-ж выратуе iх, калi ня я?
Iдзе малодшы брат па сьцежцы. Адзiн за адным яму па дарозе зьвяры трапляюцца, дзяцей сваiх яму аддаюць. А дрэвы шумяць жаласна, галiнкi скрыпяць журботна:
- Вярнiся, паляўнiчы, чакае цябе сьмерць лютая!
Сьмяецца паляўнiчы й далей iдзе.
Прыходзiць ён на палянку. Сеў, агонь расклаў. Глядзiць - побач два вогнiшчы патушаных, а вакол пнi асмаленыя стаяць.
"Цi ня тут толькi мае браты сядзелi?" - думае паляўнiчы.
I раптам чуе - шум, сьвiст, дрэвы гнуцца, кусты да зямлi сьхiляюцца, ляцiць Баба-Яга ў ступе, валасы матляюцца, спаднiца надзiмаецца, сама памялом сьлед замятае.
Прыляцела Баба-Яга, апусьцiлася на палянку.
- Добры дзень, хлапчына!
- Добры дзень, бабка, - адказвае паляўнiчы.
- Што гэта ў цябе так смачна смажаным пахне?
- Вазьмi, бабка, паеш, - кажа паляўнiчы i падае ёй кавалак мяса.
А Баба-Яга адказвае:
- Не, сынок, баюся я тваiх зьвяроў. Дай ты мне пяць валаскоў iз сваей галавы ды па пяць валаскоў iзь зьверанят, - тады падыйду.
- О, не, бабка, не на таго натрапiла, - адказвае паляўнiчы. - А ну, зьвераняткi мае, дапамажыце мне з бабкай паквiтавацца.
Кiнулiся зьвераняты на Бабу-Ягу.
Львянё яе за горла хапае, ваўчанё - за ногi, мядзьведзянё лапамi камечыць.
Напужалася Баба-Яга, запiшчэла, закрычала, загаласiла. А паляўнiчы й кажа:
- Цяпер я ведаю, што з маiмi братамi здарылася. Гэта твая работа. Кажы, што ты зь iмi зрабiла, а не, дык мае вартаўнiкi цябе жывую зьядуць.
Бачыць Баба-Яга, што няма рады ёй. Дзьмухнула яна на пнi - ажылi старэйшыя браты, ажылi й iхныя зьвяры.
Накiнулiся трое львянят, трое ваўчанят i трое мядзьведзянят на Бабу-Ягу i разарвалi яе на кавалкi.
Пачалi з таго часу браты сьмела ў пушчу на паляваньне хадзiць. Шмат дзiчыны ў ёй стралялi, шмат зьвяроў лавiлi, i добра жыць сталi.
СТРАЛЕЦ I РЫБАК
Былi ў бацькi два сыны. Вырасьлi яны, як дубы, а бацьку ўсё няма палёгкi.
Большы, праўда старанны быў хлопец, ды вось бяда: змалку ўсё розныя пасткi майстраваў, а як падрос, дык дастаў сабе стрэльбу i не разлучаўся зь ёю. Людзi на работу iдуць, а ён стрэльбу на плячо ды шмыг у лес цi на балота. Цягаецца там увесь дзень, дахаты-ж з пустымi рукамi iдзе, галодны, як воўк. Топча лапцi, а прыбытку нiякага. Калi-ж часам i ўпалюе якое зайчанё, дык хутчэй нясе пану, каб той даў пораху.
Перш сварыўся на яго бацька, потым бачыць - нiчога не парадзiш, калi ў сына такая ахвота.
А меншы сын такi гультай удаўся, хоць ты яго з хаты ганi. Дзень i ноч сядзiць з вудаю на рэчцы, за гаспадарку-ж анi не бярэцца. Наловiць жменю пяшкуроў цi яршоў, - якая ад iх карысьць? Хiба што кату паласавацца.
Пачаў i на яго бацька сварыцца, што толькi час марна трацiць. Але меншы сын ня слухае бацькi, бо вядома, ахвота горш няволi.
А каб апраўдацца перад бацькам, што з пустымi рукамi прыходзяць, выдумляюць сыны розныя прычыны.
Стралец расказвае:
- Сяньня з самага ранку натрапiў я на чараду коз. Была там каза з казьлянятамi ды стары казёл барадаты. Але толькi я злажыўся, каб выстралiць, ажно ў казла, лiха на яго, у ноздрах восы заказыталi. Ён як чмыхнуў, дык цэлы рой восаў выляцеў з ноздраў. Давай тыя восы казу з казьлянятамi кусаць... Ну, яны i пасмалiлi, як шалёныя, у гушчар. Я за iмi. Выскачыў на палянку, а там стаiць на заднiх лапах вялiзны, як вол, мядзьведзь. Бурчыць сярдзiта ды абараняецца пярэднiмi лапамi ад чмялёў. Ну, думаю, гэта, вiдаць, толькi што выйшаў зь яго чмялiны рой. У такi час мядзьведзь вельмi злосны. Пабаяўся я страляць у яго, а хутчэй скокнуў на елку. Дык вось i сядзеў там, на елцы, увесь дзень, пакуль мядзьведзь ня сышоў...
Рыбак расказвае:
- Сяджу гэта я на беразе, цiкую за паплаўком. Раптам нейкi шчупачышча цоп за кручок - i на дно! Я за вудзiльна цягну, ажно жылы ў мяне трашчаць. Давалок да берагу, а шчупак вiль хвастом i будзь здароў... Бадай цябе! Закiнуў другi раз вуду. Зноў той шчупачышча папаўся. Падцягнуў яго да берагу, хацеў рукамi ўхапiць, ды ня ўстрымаўся i - шабулдых у ваду!.. Насiлу жывы выкарабкаўся.
Слухае бацька сыноў ды толькi галавою круцiць:
- Праўду бо людзi кажуць, што ў стральца дым густы, ды абед пусты, а рыбак як намочыцца, дык i рыбы яму не захочыцца.
Думаў, думаў бацька, як яму сыноў адвучыць ад благой прывычкi, але нiчога ня можа прыдумаць. Аднойчы зайшоў да яго стары жабрак i папрасiўся нанач.
Разгаварыўся бацька з жабраком, на сыноў паскардзiўся.
- Выгадаваў, - кажа, - дзяцей, а падмогi на старасьць нiякай. Бо, вядома, стралец страляе, а гаспадарка гуляе...
Выслухаў жабрак бацькаву скаргу i параiў, што яму зрабiць, каб прывучыць сыноў да гаспадаркi.
Назаўтра бацька кажа сыном:
- Вось што, сынкi, ёсьць у мяне адна далёкая радня. Пайду я да яе. А вы сабе жывiце, як хочаце.
Сабраўся i пайшоў.
Засталiся сыны гаспадарамi.
Доўга яны гаспадарылi цi нядоўга, але хутка дажылiся так, што няма чаго, як кажуць, i ў рот палажыць. Пачалi браты спрачацца, хто вiнаваты. Спрачалiся, а праўды так i не знайшлi.
Толькi вось празь некаторы час зноў зайшоў да iх той стары жабрак.
Ну, вядома, трэба пакармiць падарожнага чалавека. А ў братоў анi кавалка хлеба.
Стралец дакарае брата:
- Няхай-бы ты хоць якую людзкую рыбiну злавiў, каб было чым чужога чалавека прыняць.
Рыбак адказвае стральцу:
- Няхай-бы ты хоць якое казьлянё падстрэлiў...
Паслухаў iх жабрак i кажа:
- Дзякую вам, хлопчыкi, за клопат. Ёсьць у мяне хлеб, што добрыя людзi далi.
Дастаў ён з торбы хлеб, сала i пачаў частаваць стральца i рыбака. Сорамна iм прымаць пачостку ад жабрака, ды голад ня цётка.
Накiнулiся браты на жабракову торбу i як бачыш усю апрасталi.
- Чаму вы такiя бедныя? - пытаецца ў iх жабрак. - Хiба ў вас няшчасьце якое цi што?
Браты цяжка ўздыхнулi:
- Зусiм прапала наша гаспадарка...
