Грэм Грин - Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)
Корал Маскер паклала яго галаву зручней, але ён iзноў варушыў ёю i варочаўся, бесперапынна нешта мармытаў, слёзы лiлiся па яго шчоках i цяклi па вусах. Яна ўжо не спрабавала дапамагчы яму, сiлячыся знайсцi ў мiнулым прытулак ад свайго страху. I цяпер, калi б iх думкi атрымалi нейкiя матэрыяльныя абрысы, пуня напоўнiлася б дзiвоснай мешанiнай: пад каляровымi асветленымi лiтарамi, якiя складалi шыльду "Тут выступае Малышка", святар, перакiнуўшы расу цераз руку, шмыгнуў з кавалачкам крэйды да класнай дошкi; група дзяцей ганялася за нейкiм вучнем, яны здзекавалiся з яго, выбягалi з дзвярэй на кафедру i зноў на калiдор, насiлiся ўверх i ўнiз па лесвiцы, якая вяла ў кантору агента па найме. У шкляной будцы на змрочным беразе мора жанчына лаялася з суседам, а ў гэты час бiў звон, склiкаючы людзей на малiтву ў каплiцу.
- Wasser*, - прашаптаў доктар Цынер.
* Вады (ням.).
- Чаго вы хочаце? - Яна схiлiлася над iм, углядаючыся ў яго твар. Паклiкаць каго-небудзь?
Ён яе не чуў.
- Хочаце пiць?
Ён не зважаў на яе i ўвесь час паўтараў: "Wasser". Яна ведала, што ён трызнiць, але нервы яе былi вельмi напружаныя, i яна злавалася, што ён не можа адказаць ёй.
- Ну, добра, тады ляжыце тут. Я зрабiла ўсё, што было мне пад сiлу, - у гэтым я ўпэўнена.
Яна адпаўзла ад яго як мага далей i паспрабавала заснуць, але сцены пунi дрыжалi, i гэта не давала ёй спаць. Енкi ветру ўзмацнiлi яе адзiноту, i яна падпаўзла назад да доктара Цынера, каб знайсцi спакой каля жывой iстоты.
- Wasser, - шаптаў ён iзноў.
Яна кранула рукой яго твар i здзiвiлася, якая гарачая i сухая была ў яго скура. "Напэўна, яму хочацца пiць", - падумала яна i з хвiлiнку разважала, дзе ўзяць вады, пакуль не ўцямiла, што вада падала з неба вакол яе i грувасцiлася сумётамi каля сцен пунi. У яе ўзнiкла няяснае сумненне: цi можна даваць ваду хворым з высокай тэмпературай? Але калi яна згадала, якая сухая ў яго скура, лiтасць пераважыла сумненнi.
Хоць вакол Корал паўсюль была вада, хутка дастаць яе аказалася нялёгкай справай. Ёй давялося спалiць два скруты i, пакуль яны гарэлi, вылезцi з нары. Яна адважна адчынiла дзверы. Цяпер яна ўжо амаль жадала, каб iх знайшлi. Але ноч была цёмная, i наўкол нiкога не было вiдно. Яна зачэрпнула жменяю снегу, вярнулася ў пуню i зачынiла дзверы. Калi яна iх зачыняла, скразняк задзьмуў яе паходню.
Яна паклiкала доктара Цынера, але той не азваўся. I яна жахнулася думкi, што ён, пэўна, ужо нежывы. Засланяючы рукою твар, яна рушыла наперад, але натыкнулася на сцяну. Яна крыху пастаяла, але тут жа ўзрадавался, пачуўшы нейкi рух, i пайшла ў той бок, але зноў натыкнулася на сцяну. Усё болей жахаючыся, яна падумала: "Напэўна, гэта варушыцца пацук". Снег у яе руцэ пачаў ужо раставаць. Яна зноў паклiкала доктара, i на гэты раз той азваўся шэптам. Яна адхiлiлася - ён аказаўся зусiм блiзка ад яе - i, выцягнуўшы руку, адразу намацала барыкаду з мяхоў. Яна засмяялася, але тут жа загадала сабе: "Не ўпадай у iстэрыку. Усё зараз залежыць ад цябе" - i паспрабавала супакоiцца, запэўнiваючы сябе, што ўпершыню ёй даручана выконваць галоўную ролю, якая па плячы толькi зорцы, аднак у цемры i без апладысментаў iграць было цяжка.
Пакуль Корал шукала нару сярод мяхоў, большая частка снегу растала цi высыпалася, але яна прыцiснула рэшту да вуснаў доктара. Вiдаць, яму ад гэтага палегчала. Ён ляжаў цiха i вельмi спакойна, пакуль снег на яго губах раставаў i прасочваўся праз зубы ў рот.
Яна запалiла папяровы скрут, каб паглядзець на яго твар, i здзiвiлася, якi ў яго свядомы погляд. Яна пачала з iм размаўляць, але ён быў засяроджаны на сваiх думках i нiчога ёй не адказаў.
Цынер сур'ёзна абдумваў сваё становiшча, сэнс другой няўдачы. Ён ведаў, што памiрае: да яго вярнулася памяць ад дотыку халоднага снегу да языка, i пасля хвiлiннай разгубленасцi ён успомнiў усё. Па тым, дзе балiць, ён вызначыў месца, куды трапiла куля, зразумеў, што ў яго лiхаманка i што ўнутры смяротная крывацеча. На iмгненне ён падумаў, што яго абавязак змахнуць снег з вуснаў, але потым уцямiў: няма болей нiякiх абавязкаў, апроч як перад самiм сабой.
Калi дзяўчына запалiла скрут, ён падумаў: "Грунлiху пашчасцiла ўцячы". Яго цешыла думка, як цяжка будзе ўцекачу-хрысцiянiну вымалiць у бога дараванне за яго, доктара, смерць. Ён усмiхнуўся. Але потым яго хрысцiянскае выхаванне ўзяло верх над iронiяй, i ён пачаў прыгадваць падзеi апошнiх некалькiх дзён, спрабуючы вызначыць, дзе ён зрабiў памылку i чаму iншым пашанцавала. Ён бачыў, як экспрэс, у якiм яны ехалi, iмчыць, нiбы ракета, якая рассякае цёмнае неба. На iм, Цынеры, выпрабоўвалi розныя хiтрыкi, на якiя толькi былi здатныя, спрабуючы i тое i другое, балансуючы то ў адным, то ў другiм кiрунку. Тут трэба было мець адметны нюх. Быць вельмi гнуткiм, да ўсяго прыстасоўвацца. Снег на вуснах зусiм растаў i ўжо не даваў палёгкi. Перш чым скрут дагарэў да канца, вочы ў яго памутнелi, i вялiкая пуня з грудай мяхоў апусцiлася ў цемрадзь. Ён не ўсведамляў, што знаходзiцца ў пунi. Яму здавалася, нiбыта яго кiнулi, i пуня знiкла з яго вачэй. Галава ў яго памутнела, i ён пачаў iмклiва падаць у бясконцасць, задыхаючыся, у пустэчу, якую прадзiмалi скразнякi, бо яму не пад сiлу ўтрымаць раўнавагу пад нагамi ў яго быў то карабель, то камета, то зямны шар цi ўсяго толькi экспрэс з Остэндэ ў Стамбул. Яго бацька i мацi схiлiлi над iм маршчынiстыя, худыя твары, яны неслiся разам з iм у нябёсы, паўз зоркi, якiя iмклiва праносiлiся мiма, i бацькi гаварылi, якiя яны шчаслiвыя i поўныя ўдзячнасцi, - ён жа зрабiў усё магчымае i застаўся верны сваёй справе. Ён задыхаўся i не мог нiчога сказаць у адказ, яго цягнула ўнiз зямная вага, i ён пакутаваў ад нясцерпнага болю. Ён хацеў сказаць iм, што вернасць яго была праклёнам, што яму неадкладна трэба змянiць свой шлях. Але пакуль ён падаў i падаў у страшэнных пакутах, яму давялося выслухваць iх няшчырыя спачуваннi.
У пунi нельга было вызначыць, як цёмна было ўжо знадворку. Калi Корал чыркнула запалкай i паглядзела на гадзiннiк, яе засмуцiла, як марудна цягнецца час. Запалак засталося мала, i яна не адважылася запалiць другую. Яна разважала, цi не лепей было б выйсцi з пунi i здацца ў палон, бо ў яе цяпер ужо не было нiякай надзеi зноў убачыць Майета. Вярнуўшыся сюды, ён зрабiў болей, чым можна было ад яго чакаць. Наўрад цi ён вернецца сюды другi раз. Але яе палохаў знешнi свет, яна баялася не салдат - яе страшылi агенты па найме, доўгiя лесвiцы, кватэрная гаспадыня. Яна баялася вяртацца да ранейшага жыцця. Пакуль яна ляжала тут, побач з доктарам Цынерам, у ёй захоўвалася штосьцi ад Майета - памяць, якая iх аб'ядноўвала.
"Вядома, я магу напiсаць яму, - казала яна сабе, - але, пэўна, пройдуць месяцы, перш чым ён вернецца ў Лондан". Ёй цяжка было дапусцiць, што ён захавае ранейшыя пачуццi i жаданнi, раз яе няма побач з iм. Яна гэтаксама ведала, што можа дамагчыся iх сустрэчы, калi ён вернецца ў Лондан. Ён зразумее, што абавязаны, прынамсi, запрасiць яе на снеданне. "Але ж я не дамагаюся яго грошай", - гэтыя словы яна прашаптала ўголас у цёмнай пунi, лежачы побач з памiраючым. Адзiнота, усведамленне таго, што па нейкай прычыне - адзiн бог ведае чаму - яна пакахала Майета, на нейкае iмгненне выклiкала ў яе пачуццё пратэсту: "А чаму i не? Чаму б мне не напiсаць яму? Можа, гэта яму будзе прыемна? Можа, я ўсё яшчэ падабаюся яму? А калi не, дык чаму мне не пазмагацца за яго? Я стамiлася быць узорнай, паводзiць сябе занадта правiльна". Яе думкi былi вельмi блiзкiя да думак доктара Цынера, калi яна пераконвала сябе, што ўсё гэта марныя спадзяваннi.
Але Корал вельмi добра ведала, што такi ўжо ў яе характар, такой ужо, вiдаць, яна нарадзiлася i павiнна прымiрыцца з гэтым. Яна паводзiла сябе недарэчна i ў iншым: няўмольная там, дзе трэба быць мяккай, уступчывая, калi трэба быць цвёрдай. Нават цяпер яна не магла думаць з зайздрасцю i захапленнем пра тое, як гэта Грунлiху ўдалося збегчы адгэтуль на машыне ў цемры, седзячы побач з Майетам. Яе думкi з упартай настойлiвасцю вярталiся да Майета, такога, якiм яна бачыла яго апошнi раз, калi той сядзеў у вагоне-рэстаране, пагладжваючы пальцамi залаты партабак. Аднак яна нi на хвiлiну не забывалася, што ў Майета няма тых вартасцей, якiя апраўдалi б яе адданасць. Такая ўжо яна была ад прыроды, а ён праявiў да яе дабрыню. У яе мiльганула думка, што i доктар Цынер быў такi самы, як яна, надта даверлiвы з людзьмi. А да яго, пэўна ж, паставiлiся зусiм iначай, калi б ён быў хiтрэйшы. Скрозь цемру яна чула яго цяжкое дыханне i зноў думала без горычы i асуджэння: "Такога нельга дараваць".
Перад фарамi раптам вынырнула развiлка дарог. Шафёр павагаўся крыху болей, чым трэба, i павярнуў руль так рэзка, што машыну занесла юзам на двух колах. Ёзеф Грунлiх пераляцеў з аднаго канца сядзення на другi, вохнуўшы ад страху. Ён не адважваўся расплюшчыць вочы да таго часу, пакуль усе чатыры колы не дакранулiся да зямлi. Яны збочылi з галоўнай шашы, i машына заскакала па калдобiнах палявой дарогi. У асляпляльнам святле фар дрэвы з маладымi пупышкамi лiстоты здавалiся выразанымi з кардону. Майет, нахiлiўшыся назад з пярэдняга сядзення, растлумачыў:
- Ён хоча ад'ехаць далей ад Субоцiцы i перасячы чыгунку на пераходзе для жывёлы. Так што трымайцеся мацней.
