Джордж Оруэлл - Ферма (на белорусском языке)

Оруэлл Джордж

Ферма (на белорусском языке)

Джордж Оруэл

Ферма

Пераклаў Сяргей Шупа

Вершаваныя тэксты пераклаў Алег Мiнкiн

I

Мiстэр Джоўнз, гаспадар фермы Мэнар, зачынiў на ноч курнiкi, але ён быў такi п'яны, што забыўся пра куранячыя пралазы. Iдучы за кругам святла ад лiхтара, якое скокала з боку ў бок, ён прайшоў, хiстаючыся, праз двор, скiнуў боты каля тыльнага ўвахода, нацадзiў сабе апошнюю шклянку з бочкi ў каморы i падняўся ў спальню, дзе ўжо храпла мiсiс Джоўнз.

Як толькi святло ў спальнi згасла, ва ўсiх пабудовах на ферме пачалося варушэнне i розрух. Яшчэ ўдзень паўсюль разышлася чутка, што стары Маёр, дыпламаваны кныр сярэдняй белай пароды, прыснiў папярэдняе ночы дзiўны сон i хацеў бы пераказаць яго iншым жывёлам. Было дамоўлена, што яны ўсе збяруцца ў вялiкiм гумне, як толькi ўпэўняцца, што мiстэр Джоўнз заснуў i не здолее iм перашкодзiць. Старога Маёра (так яго заўсёды называлi, хоць на сельскагаспадарчай выставе ён выступаў пад iмем Уiлiнгдонскi Прыгажун) усе на ферме так глыбока паважалi, што кожны быў гатовы ахвяраваць гадзiнаю сну, каб пачуць, што ён меўся сказаць.

У адным канцы вялiкага гумна, дзе было нешта накшталт прыўзнятай пляцоўкi, пад лiхтаром, што звiсаў з бэлькi, ужо ляжаў Маёр, зручна ўладкаваўшыся на саламяным подсцiле. Яму было дванаццаць гадоў, i за апошнi час ён моцна растлусцеў, але гэта ўсё яшчэ быў самавiты вяпрук з мудрым i дабразычным аблiччам, нягледзячы на тое, што яму нiколi не падрэзвалi iклаў. Ужо даўно пачалi прыходзiць i iншыя жывёлiны, уладкоўваючыся, як каму зручней. Спачатку прыйшлi тры сабакi, Званочак, Джэсi i Пiнчар, пасля свiннi - яны разлеглiся на саломе перад самай пляцоўкай. Куры паселi на падаконнi, галубы заляцелi на кроквы, авечкi i каровы леглi за свiннямi i пачалi жваць жуйку. Двое цяглавых коней, Баксёр i Канюшынка, увайшлi разам, ступаючы вельмi павольна i асцярожна апускаючы свае вялiкiя кашлатыя капыты, каб не раздушыць якую малую жывёлiну, што схавалася ў саломе. Канюшынка была мажная кабыла-жарабятнiца сярэдняга веку, да якой пасля чацвёртага жарабення так ужо i не вярнулася яе колiшняя зграбнасць. Баксёр быў вялiзнаю жывёлiнаю, амаль васемнаццаць далоняў вышынёю, i дужы, як два звычайныя канi разам. Белая паласа ў яго на носе надавала яму крыху дурнаваты выгляд, дый сапраўды, вялiкiм розумам ён не вылучаўся, але ўсе навокал паважалi яго за цвёрды характар i неверагодную цягавiтасць. Пасля коней прыйшлi белая каза Мюрыэль i асёл Бэнджамiн. Бэнджамiн быў сама старою i сама сярдзiтаю жывёлiнай на ферме. Гаварыў ён рэдка, а калi i раскрываў рот, дык звычайна каб зрабiць якую цынiчную заўвагу - напрыклад, ён казаў, што Бог даў яму хвост, каб адганяць мух, але хай бы лепш не было нi хваста, нi мух. Сярод усiх жывёлаў на ферме ён быў адзiны, хто нiколi не смяяўся. Калi ў яго пыталiся чаму, ён адказваў, што не бачыць, з чаго смяяцца. Тым не меней, не прызнаючы таго адкрыта, ён быў вельмi прыязны да Баксёра; абодва яны звычайна бавiлi нядзелi разам на маленькiм выгане за садам, там пасвiлiся побач i нiколi не размаўлялi.

Абое коней ужо былi леглi, калi вывадак качанят, у якiх памерла мацi, увайшоў шнурочкам у гумно, ледзь чутна пiскаючы i азiраючыся на бакi, яны выглядалi сабе месца, дзе б на iх не наступiлi. Канюшынка паклала перад iмi пярэднюю нагу, абгарадзiўшы iх, нiбы сцяною, качаняты схавалiся за ёю, як у гняздзечку, i адразу заснулi. У апошнюю хвiлiну ўвайшла, строячы манерлiвыя мiны i жуючы кавалак цукру, дурненькая Молi, прыгожая белая кабылка, што вазiла рысорную двухколку мiстэра Джоўнза. Яна стала блiжэй да пераду i пачала трэсцi сваёй белай грывай, каб усе пабачылi чырвоныя стужачкi, што былi ў яе заплеценыя. Сама апошнi прыйшоў кот, агледзеўся, шукаючы, як звычайна, цяплейшага месца, i нарэшце ўцiснуўся памiж Баксёрам i Канюшынкай; там ён задаволена муркаў пад час усёй Маёравай прамовы, не чуючы нi слова з таго, што той казаў.

Цяпер ужо сабралiся ўсе жывёлы, апроч свойскага крумкача Масея, якi спаў на жэрдцы за тыльнымi дзвярмi. Пабачыўшы, што ўсе ўтульна размясцiлiся i ўважлiва чакаюць, Маёр пракашляўся i пачаў:

- Таварышы, вы ўжо чулi пра дзiўны сон, што я саснiў мiнулае ночы. Але пра сон я раскажу пазней. Спачатку я хацеў бы пагаварыць пра iншае. Я не думаю, таварышы, што буду яшчэ доўгiя месяцы заставацца з вамi, але пакуль я не памёр, я лiчу сваiм абавязкам перадаць вам усю мудрасць, якую я набыў за маё жыццё. А жыццё я пражыў доўгае i меў багата часу на роздум, пакуль ляжаў адзiн у сваiм хляве, а таму, думаю, я магу сказаць, што зразумеў сутнасць жыцця на гэтай зямлi, як нiякая iншая жывёлiна. Вось пра гэта я i хацеў бы з вамi пагаварыць.

Дык вось, таварышы, у чым жа сутнасць нашага жыцця? Давайце паглядзiм на яго: жыццё нашае ўбогае, цяжкае i кароткае. Мы нараджаемся, нам даюць есцi столькi, каб мы хоць крыху дыхалi, а тых з нас, хто на тое здольны, прымушаюць працаваць, выцiскаючы з нас усё да апошняе кроплi; а як толькi мы робiмся больш непатрэбныя, нас забiваюць з агiднай жорсткасцю. Нiводная жывёлiна ў Англii пасля таго, як ёй споўнiцца год, не ведае, што такое шчасце або вольны час. Нiводная жывёлiна ў Англii не з'яўляецца свабоднай. Жыццё жывёлы убогасць i рабства, гэта чыстая праўда.

Але, можа, гэткi ўжо прыродны парадак? Можа, таму, што зямля наша гэткая бедная, яна не можа даць магчымасцi жыць прыстойным жыццём тым, хто яе насяляе? Не, таварышы, тысячу разоў не! Глебы ў Англii ўрадлiвыя, клiмат добры, яна можа накармiць дасыта незраўнана большую колькасць жывёлаў, чым цяпер яе насяляе. Адна толькi гэтая наша ферма магла б забяспечыць тузiн коней, два дзесяткi кароў, сотнi авечак - i ўсе яны маглi б жыць з такiмi выгодамi i годнасцю, якiя сёння мы i ўявiць сабе не можам. Дык чаму ж мы i надалей гiбеем у гэткiх убогiх умовах? Таму што амаль увесь плён нашае працы крадуць у нас чалавечыя iстоты. I ў гэтым, таварышы, адказ на ўсе нашыя пытаннi. Яго можна абагульнiць у адным слове - Чалавек. Чалавек - наш адзiны сапраўдны вораг. Злiквiдаваць Чалавека - i карэнная прычына голаду i рабскае працы будзе знiшчана назаўсёды.

Чалавек - адзiная iстота, якая спажывае, нiчога не вырабляючы. Ён не дае малака, ён не нясе яек, ён занадта слабы, каб цягаць плуг, ён не ўмее бегаць так хутка, каб лавiць зайцоў, i, аднак, ён - гаспадар над усiмi жывёламi. Ён прымушае iх працаваць, а ўзамен дае iм убогi мiнiмум, каб толькi не даць iм памерцi з голаду, астатняе ж забiрае сабе. Нашай працаю ўрабляецца зямля, нашым гноем яна ўгнойваецца, i, аднак, нiводзiн з нас не валодае нiчым, апрача свае няшчаснае шкуры. Вось вы, каровы, што стаiце цяпер перада мною, колькi тысяч галонаў малака далi вы за апошнi год? А што сталася з гэтым малаком, якiм можна было выкармiць столькi здаровых цялят? Усё да апошняе кроплi знiкла ў глотках нашых ворагаў. А вы, куры, колькi яек знеслi вы за апошнi год i колькi з гэтых яек выседзелi куранят? Астатняе звезлi на рынак, каб зарабiць грошы для Джоўнза i яго людзей. Цi вось ты, Канюшынка, дзе тыя чацвёра жарабятаў, што ты нарадзiла, якiя маглi стацца табе радасцю i падмогай у старасцi? Усiх папрадавалi, як толькi iм спаўняўся год - нiводнага з iх ты болей нiколi не ўбачыш. За пакуты пад час родаў i за ўсю тваю працу ў полi што ты атрымала, апроч убогiх харчоў i бруднага стойла?