Винцесь Мудров - Гiсторыя аднаго злачынства (на белорусском языке)
Iван схамянуўся, кiнуўся ў той бок, куды паказала дзяўчына, i доўга гойсаў там у пошуках ката, аж пакуль дзяўчына не паклiкала яго радасным воклiчам:
- Вярнуўся!
- Ведаеце, ён у мяне ў кватэры жыў, - паведамiла спадарожнiца, калi Iван вылез з альховых нетраў, - вераб'ёў толькi праз акно бачыў, а тут... - ня скончыўшы фразы, дзяўчына змоўкла, прыслухалася i, кiўнуўшы ў бок Гатава, прамовiла: - Дзядзька Коля едзе.
Дзесьцi на вёсцы ажываў, глуха чхаючы маторам, матацыкл калгаснага брыгадзiра Баркоўскага.
"Абавязкова пра шапiк спытае, цi яшчэ пра якую халеру", - падумаў Iван i праз iмгненьне, не разьвiтаўшыся зь дзяўчынай, ужо бег па кустах, цьвелячы навакольле звонам разьбiтай бутэлькi.
Вось яна, хатняя ежа. Дзьве талеркi гарачай капусты агораў, а ўдосыць не наеўся. Адкiнуўшыся на прыслон кухоннага крэсла, Iван выцер далоньню тлустыя вусны, зiрнуў у столь.
- Гэта ж трэба. I трусы, i майку заплямiў. Паскудствам гэтам. I з парашком не адмыеш, - стоячы ля печы, мацi выцягвала з валiзы брудныя сынавы мэтлахi i кiдала ў выварку.
- Налi яшчэ, - папрасiў Iван, адчуўшы перамену ў матчыным настроi.
Мацi ўзяла талерку, вылiла з чыгунка рэшткi капусты.
- Схуднеў як. У западнiкаў. Адныя вочы блiскаюць, - выдыхнула мацi, усьпiраючы выварку на гарачую чарэнь.
Жыхароў Баранавiчаў Ларыса Пятроўна недалюблiвала i называла не iначай як "западнiкамi". I хаця самой ёй бываць у Заходняй Беларусi, а тым больш у Баранавiчах, не даводзiлася, пад уплывам аповедаў сваёй сястры Авадзiхi, якая езьдзiла па вайне ў Заходнюю мяняць шынялi на крупы, у яе склалася наконт "западнiкаў" пэўная думка.
- Лёшку Мандрыка з турмы выпусьцiлi, - прамовiла мацi, памешваючы палкай у выварцы. - Па амнiстыi. Страшны стаў - з нажом ходзiць.
Iван адклаў лыжку, рыпнуў крэслам, засяроджана паглядзеў на лiпучку, што вiсела пад стольлю. Лiпучка была чорная ад мух i вагалася ад гарачага паветра, якое струменiла ад печы.
- Ты ж глядзi, зь iм не вадзiся.
- З кiм? - не зразумеў Iван.
- "З кiм, з кiм..." Зь Лёшкам Мандрыкам, з п'янтосам гэтым, - мацi так iмпэтна крутнула палкай, што на чарэнь пралiлася вада i хата напоўнiлася злавесным сыканьнем.
- I Мандрычыха не адстае. Кожны дзень п'яная, - мацi выцерла рукi, падхапiла зь цьвiка цыратавы хвартух i, мармычучы яшчэ нешта пра Мандрычыху, пайшла даiць карову.
Iван даеў трэцюю талерку i зноў утаропiўся на лiпучку. Вось ужо цэлую гадзiну ён спрабаваў узнавiць у памяцi аблiчча бялявай дзяўчыны, зь якою ехаў у аўтобусе, але ўяўленьне не спрацоўвала.
- Маша! - прамовiў ён нарэшце, заплюшчыў вочы i замест мiлага дзявочага тварыка ўявiў перапэцканую крывёю фiзiяномiю Лёшкi Мандрыка.
- Эх, Маша, Маша, - ужо з адчаем у голасе прашаптаў Iван, устаў з-за стала i пасунуўся ў прысенак шараваць гуталiнам выхадныя "коры".
Да пачатку кiнасэансу заставалiся лiчаныя хвiлiны, а глядзельная заля была амаль пустая. Толькi на першых радах тырчэла некалькi хлапечых галоў ды колькi дзяўчынёшак сядзелi ля ўваходу, слухаючы бязглуздыя Мандрычышыны аповеды. Мандрычыха, як заўсёды, была на падпiтку. На ёй быў той самы пакамечаны пiльчак, на пiльчаку вiсела тая самая мэдалька, i вярзла яна ўсё тую ж самую нiсянецiцу.
- Таварышы! Не паверыце! Такi быльнiк! Такi быльнiк! Вышэй галавы! прамаўляла загадчыца клюбу, зьвяртаючыся да дзяўчынёшак. Летась Мандрычысе, як работнiку культуры, давялi плян - выбраць тры соткi палеглага льну. Выбрала яна яго цi не - невядома, але пра свае пакуты i пра быльнiк, якi рос з iльном, яна распавядала кожнаму стрэчнаму.
Адвёўшы вочы ад амбразуры, Iван ускудлацiў непаслухмяную чупрыну, iзноў зiрнуў у залю. Апрача яго ў кiнабудцы былi яшчэ трое: кiнамэханiк Лябёдка, якi спаў на перамотачным стале, i браты Бадуновы - Пецька i Юрка. Старэйшы, Пецька, наладжваў кiнапраектар, а маладзейшы, Юрка, той самы, што некалi ледзь не ўтапiўся ў сажалцы, перамотваў стужку.
- Дзе гэта ён? - запытаўся Iван, мяльком кiўнуўшы на Лябёдку.
- Карпачысе ячмень малацiлi. Траян на камбайне, а ён снапы кiдаў, растлумачыў Пецька, запраўляючы стужку ў праектар. - Траян п'яны з камбайну звалiўся...
- I жняярку пагнуў, - уставiў слова Юрка, але брат незадаволена махнуў на яго рукою:
- Круцi хутчэй! Яшчэ тры часткi перамотваць!
Юрка налёг на корбу, барабан загуў на высокай ноце, але нечакана гудзеньне абарвалася i стужка зь вясёлым шапаценьнем зазьмяiлася па падлозе: гэта кiнамэханiк Лябёдка закiнуў спрасоньня нагу на барабан i абарваў стужку.
- Колькi разоў казаць - адразу спыняй! - крыкнуў Пецька, а Iван, адарваўшыся ад амбразуры, параiў:
- Вы яго стрыножце, каб ня брыкаўся.
Заля мiж тым напаўнялася людам. Мандрычыха, адной рукой адрываючы ад пачка бiлеты, а другою трымаючы загаслую папяроску, вiталася з кожным i п'янаватым голасам прамаўляла:
- Таварышы! Такi быльнiк!
Iван пацёр намуляны аб цаглiны лоб, уздыхнуў i з горыччу падумаў: "Ня прыйдзе!" Ён зiрнуў на Пецьку Бадунова, i Пецька, па-свойму зразумеўшы такi позiрк, завёў кiнапраектар.
"Вiзыт савецкай партыйна-ўрадавай дэлегацыi ў Народную Рэспублiку Баўгарыю", - ударылi ў вочы зыркiя тытры, Iван заплюшчыў вочы, а калi зноў расплюшчыў i ўбачыў, як Брэжнеў цалуецца зь нейкiм лысым, гiдлiва скрывiўся i выйшаў з кiнабудкi.
Надвор'е было што трэба. Павяваў цёплы ветрык, у гародах натхнёна цвыркалi конiкi, а паветра поўнiлася духмяным пахам скошанай канюшыны. Надвор'е шаптала: пакiнь свае турботы, упадзi ў капу маладой саломы, закiнь за голаў рукi i глядзi, глядзi, не адрываючы вачэй, на сьветлую вохру захаду, на зыркую Мiлавiцу, на сярпок зялёнага маладзiка, каб праз шмат гадоў згадаць гэты вечар i дрыготкай рукою расьцерцi па шчацэ старэчую сьлязiну.
Але Iван ня ўпаў у капу. Ды i куды было падаць, калi адзiная капешка, што стаяла наўзбоч Карпачысiнага агароду, была занятая камбайнэрам Траянам. Раскiнуўшы рукi, Траян скаланаў навакольле магутным храпам, i навакольныя конiкi трашчалi напаўсiлы, а то й зусiм замiралi, калi камбайнэр чухаў нос i ўсчынаў храпцi ўжо на зусiм жудлiвых абэртонах. "Ну i храпе", - падумаў Iван, пералез цераз тын i, прайшоўшыся па жорсткiм iржышчы, выйшаў на гатаўскую дарогу. Ён i сам ня мог уцямiць, што яго прывяло сюды, на гэтую затканую туманом праселiцу, i толькi прыслухаўшыся да бiцьця ўласнага сэрца, якое трапятала ў прадчуваньнi сустрэчы зь дзяўчынай, зразумеў, што гэта яно, сэрца, не давала нагам спакою.
- Сьпiць з дарогi, - прамовiў ён уголас, згадаўшы, што Люську Халiмонаву прывёз на матацыкле Сашка Собалеў, а другая гатаўка, Манька Цыкiна, прыехала ў клюб на вэласыпедзе.
Пасьмiхнуўшыся сваiм думкам, Iван пастаяў з паўгадзiны, паўздыхаў, прагна ўглядаючыся ў канец дарогi, дый пацёгся назад у клюб, апусьцiўшы голаў i з дакорам мармычучы сабе пад нос iмя ленiнградзкай прыгажунi.
Ён iшоў па Карпачышыным агародзе, калi суладзьдзе вечаровых зыкаў парушыў гучны строкат. Намагаючыся ўгледзець, хто гэта там едзе па прасёлку, Iван узьлез на сьцiрту саломы, потым, наступiўшы на соннага Траяна, пабег да камбайну i ўжо адтуль, зь верхавiны сьлiзкага ад вечаровай расы бункера, убачыў, як матацыкл скацiўся з гары, як падкацiў да клюбу, i ў кволым сьвятле адзiнага на ўсю вёску вулiчнага лiхтара, угледзеў знаёмую постаць.
... Пецька Бадуноў устаўляў у кiнапраектар чацьвертую частку, калi дарэшты закаханы Iван уляцеў у кiнабудку.
- Як назва? - запытаўся ён задыханым голасам, i Пецька, не адрываючы вачэй ад стужкi, адказаў:
- "Анёл у цюбецейцы".
У промнi праектара плыў тытунёвы туман, а на экране тузiн усходнiх кабет бегалi адна за адной пад музыку папулярнай песьнi "Ты куда, Одиссей?"
- Таварышы! Пакiньце палiць! - крыкнула зь першых радоў Мандрычыха, i новая порцыя дыму турбулентна замiтусiлася ў промнi.
Адчуваньне таго, што Маша недзе тут, у залi, прыемным сьвербам адбiвалася пад сэрцам. Iван пачухаў грудзiну, зiрнуў на Юрку, якi па-ранейшаму круцiў корбу, рашуча падышоў да стала. Рукi Iванавы прагнулi работы. Ён адцiснуў Юрку ўбок, паклаў руку на корбу i, пераможна крэкнуўшы, з шалёным натхненьнем стаў перамотваць стужку.
З адчыненых дзьвярэй вырываўся на начны прастор голас Валерыя Абадзiнскага. Песьня, якую сьпяваў Валеры, называлася "Что-то случилось". Пасярэдзiне залi кружылiся пары: бiблiятэкарка Забаронька з настаўнiцай Кнiповiч ды дзьве малалеткi з Зарэчанскай вулiцы. Астатнiя дзяўчаты сядзелi ўздоўж сьцен, зачаравана глядзелi на модныя туфлi настаўнiцы i, таемна блiскаючы бялкамi вачэй, аб нечым горача шапталiся. Юрка Бадуноў быў адзiным хлопцам, якi сядзеў у залi. Кружэлкi з запiсамi Абадзiнскага зайгралi настолькi, што сьпявак у двух месцах пачынаў заiкацца, i Юрка, седзячы ля радыёлы, мусiў няўлоўным рухам перасоўваць iголку.
Хлопцы гуртавалiся на ганку. Усе яны - ад малога Толiка Манькiна да боўдзiлы Васькi Бохана - зацята палiлi папяросы, жартам валтузiлiся i казелiлi вочы на дзевак, што сядзелi з залi. Васька Бохан, двухмэтровы дурыла, якi прыйшоў на танцы ў пацёхканым камбiнэзоне, стаяў у дзьвярной пройме i не выпускаў дзяўчат з клюбу нават па пiльнай патрэбе.
