Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак (на белорусском языке)
Гэтыя катэгарычныя патрабаваннi Абцэнупра былi не толькi ўстурбованасцю за лёс касманаўтаў, але i вынiкам выключна складанай сiтуацыi, спрэчак двух бакоў, якiя пагражалi поўным разрывам супрацоўнiцтва, больш таго - яўнай канфрантацыяй. Тое, што нядаўна зблiжала ў iнтарэсах iнтэграванай навукова-тэхнiчнай моцы галоўных дзяржаў, - праграма "Дэмiвург" сама па сабе адышла на другi план i адразу страцiла сваё былое значэнне перад наяўнасцю суперпраблемы. Сябры камiсiй добра разумелi: небывалае адкрыццё ставiць пад сумненне асновы сусветнага супольнiцтва, патрабуе перагледжання ўсiх правiл чалавечага iснавання.
I яшчэ, як заўсёды ў крызiсныя моманты гiсторыi, праявiлiся з усёй сiлай карэнныя супярэчнасцi дзвюх розных грамадска-палiтычных сiстэм на Зямлi.
Абмеркаванне перарасло ў зацятыя спрэчкi. Рознасць поглядаў, рознасць падыходаў зацягвалi вузел. Нарастала непаразуменне, якое магло б вылiцца ў сусветную вайну. Таму кожны бок iмкнуўся ўстрымацца. Але было i тое, што аб'ядноўвала - пагроза выбуху людской эмацыянальнасцi, калi вестка пра пазаземную цывiлiзацыю стане фактам для ўсiх... Нiхто не мог паручыцца за вынiк.
I розум перамог, бакi прыйшлi да кампрамiсу - вымушанаму, на строга сбалансаванай аснове. У сувязi з гэтым на арбiтальную станцыю "Парытэт" перадалi кодавую радыёграму Абцэнупра наступнага зместу:
"Касманаўтам-кантралёрам 1-2, 2-1. Вам належыць неадкладна ўключыцца ў радыёкантакт з дапамогай бартавых сiстэм "Парытэта" з парытэт-касманаўтамi 1-2, 2-1, што знаходзяцца ў пазасонечнай Галактыцы, у так званай сiстэме свяцiла Дзяржацель на планеце Лясныя Грудзi. Неабходна тэрмiнова паведамiць iм, што на аснове заключэнняў двухбаковых камiсiй, якiя вывучалi iнфармацыю пра пазаземную цывiлiзацыю, адкрытую парытэт-касманаўтамi, Абцэнупр прымае рашэнне, што не падлягае перагляду:
а) не дапускаць вяртання былых парытэт-касманаўтаў 1-2 i 2-1 на арбiтальную станцыю "Парытэт" i тым самым на Зямлю як асоб, што непажаданыя для зямной цывiлiзацыi;
б) аб'явiць насельнiкам планеты, што завецца Ляснымi Грудзьмi, пра нашу адмову ўступаць з iмi ў любыя вiды кантактаў як несумяшчальныя з гiстарычным вопытам, надзённымi iнтарэсамi i асаблiвасцямi сённяшняга развiцця чалавечага грамадства на Зямлi;
в) папярэдзiць былых парытэт-касманаўтаў 1-2 i 2-1, а таксама iншапланецян, што знаходзяцца з iмi ў кантакце, каб яны не рабiлi спробы наладзiць сувязь з зямлянамi, нi тым больш выходзiць у каляземныя сферы, як гэта мела месца ў выпадку наведвання iншапланецянамi арбiтальнай станцыi "Парытэт" на арбiце "Трамплiн";
г) у месцах iзаляцыi каляземнай касмiчнай прасторы ад магчымага ўварвання лятальных апаратаў мiжпланетнага паходжання Абцэнупр "аб'яўляе ўстанаўленне ў тэрмiновым парадку Надзвычайнага транскасмiчнага рэжыму пад назвай аперацыя "Абруч", запраграмаваўшы серыю баявых ракет-робатаў, што баражыруюць па зададзеных арбiтах i разлiчаны таксама на знiшчэнне ядзерна-лазерным промнем любых прадметаў, якiя наблiзяцца ў космасе да зямнога шара;
д) давесцi да ведама былых парытэт-касманаўтаў, якiя самавольна наладзiлi кантакт з iншапланетнымi iстотамi, што ў мэтах бяспекi, захавання цяперашняй стабiльнасцi геапалiтычнай структуры зямлян выключаецца любая магчымасць сувязi з iмi. А пасля будуць прыняты ўсе меры да найстражэйшага засякрэчвання падзеi, што мела месца. З гэтай мэтай арбiта станцыi "Парытэт" будзе неадкладна зменена, а каналы радыёсувязi станцыi нанова забяспечаны кодам;
е) яшчэ раз папярэдзiць iншапланецян пра небяспеку наблiжэння да зонаў "Абруча" вакол зямнога шара.
Абцэнупр. Борт авiяносца "Канвенцыя".
Прымаючы гэтыя засцерагальныя меры, Абцэнупр вымушаны быў замарозiць на няпэўны час усю праграму "Дэмiвург" па асваеннi планеты Iкс. Арбiтальную станцыю "Парытэт" належала перавесцi на другiя параметры кручэння i выкарыстоўваць яе для бягучых касмiчных назiранняў. Кааператыўны навукова-даследчы авiяносец "Канвенцыя" было вырашана перадаць на захаванне нейтральнай Фiнляндыi. Пасля запуску ў дальнi космас сiстэмы "Абруч" усiм парытэтным службам, усiм навуковым i адмiнiстрацыйным работнiкам, усёй абслузе належала расфармiравацца, даўшы подпiс не раскрываць да самай смерцi прычыны прыпынення дзейнасцi Абцэнупра.
Для шырокай грамадскасцi мелася на ўвазе аб'явiць, што работы па праграме "Дэмiвург" перапыняюцца на няпэўны час у сувязi з неабходнасцю капiтальных вышукаў i карэкцый на планеце Iкс.
Усё было дакладна прадумана. I ўсяму гэтаму належала здзейснiцца адразу ж пасля экстраннага вываду "Абруча" вакол зямнога шара.
Перад тым, непасрэдна пасля заканчэння пасяджэнняў камiсiй, усе дакументы, усе шыфроўкi, уся iнфармацыя былых парытэт-касманаўтаў, усе пратаколы, усе плёнкi i паперы, якiя мелi хоць якiя адносiны да гэтай вартай жалю гiсторыi, былi знiшчаны.
Над Цiхiм акiянам апускаўся вечар. Надвор'е стаяла адносна роўнае, але адчувалася, акiян пачынаў непакоiцца. Чутно было ракаценне, чуцён быў зласлiвы пошум хваль.
Служба авiякрыла на авiяносцы чакала сябраў асобаўпаўнаважаных камiсiй. I вось яны выйшлi, развiталiся. Адны пайшлi на пасадку да аднаго самалёта, другiя - да другога.
Узлёт прайшоў удала, нягледзячы на гайданку. Адзiн з лайнераў узяў курс на Сан-Францыска, другi ў супроцьлеглы бок - на Ўладзiвасток.
Прадзьмутая высокiмi i нiзкiмi вятрамi, плыла Зямля па адвечных кругах сваiх. Плыла Зямля... Маленькая пясчынка ў невымернай бясконцасцi Сусвету. Такiх пясчынак там было вялiкае мноства. Але толькi на ёй, на планеце Зямля, жылi людзi. Жылi як маглi i як умелi i калi-нiкалi, цiкаўныя, рабiлi спробу дазнацца, цi няма яшчэ дзе падобных да iх iстот. Спрачалiся, вынаходзiлi гiпотэзы, высаджвалiся на Месяц, засылалi аўтаматычныя ладункi на другiя нябесныя целы, але кожны раз пераконвалiся з горыччу, што нiдзе поблiз Сонечнай сiстэмы няма нiчога падобнага да iх, як i наогул нiякага жыцця. Потым яны пра гэта забывалiся, не да таго было, не гэтак проста было iм жыць i разумецца, дый хлеб надзённы здабываць было нялёгка... I плыла Зямля сама на сабе...
Увесь той студзень быў надта марозны i мглiсты. I адкуль столькi халадэчы наганяла ў саразекi! Цягнiкi як толькi трывалi: змярзалiся буксы, вагоны, здавалася, наскрозь працiнаў сiберны вецер. Чорныя нафтаналiўныя цыстэрны стаялi на станцыi спрэс белыя ад снегу i шэранi. I скрануцца з месца цягнiкам было не так i проста.
А тут яшчэ i заносы пачалiся на пуцях. Адно другога не лепей. Вятры раз'ятралiся. У саразеках была iм вольная воля, не сцямiш, з якога боку шугане пурга. I здавалася баранлiнцам, што вецер назнарок стараўся намесцi гурбы на чыгунцы. Нiбы стараўся нарабiць баранлiнцам шкоды.
У Едыгея з Казангапам не разгiналiся спiны. Выручалi вярблюджыя валакушы. Увесь цяжкi верхнi слой заносу вывозiлi на абочыну дарогi валакушай, астатняе дараблялi ўручную. Едыгей не шкадаваў Каранара, запрэг яго на пару з другiм вярблюдам i пасабляў iм бiчом цягаць тыя цяжкiя валакушы. Другiх прыстасаванняў тады не было. Нехта чутку пусцiў, што выйшлi ўжо з заводаў спецыяльныя снегаачышчальнiкi, што самаходзь, як лакаматывы, бегаюць па пуцях i адграбаюць ад iх снег. Абяцалi такiя машыны i сюды нiбыта, але абяцанка наогул на тое, каб чакаць ды чакаць.
I летам няшчадна пякло i сушыла, i мароз не горш прыпякаў - не дыхнуць, здавалася, паветра парве лёгкiя. I ўсё адно цягнiкi iшлi, i справа не стаяла на месцы. Едыгей аброс шчэццю, у якой пракiдвалася сiвiзна, вочы рэзала ад недасыпу, твар счарнеў, бы той саган. З паўкажушка не вылазiў, а поверх яшчэ i плашч брызентавы насiў з капюшонам. На нагах валёнкi. Але якi занятак не меў бы Едыгей, як бы цяжка яму нi даводзiлася, думка пра Абуталiпа Кутыбаева не давала яму жыць. Балюча азвалася тая ягоная гiсторыя ў Едыгеi. Часта думалi-бедавалi яны з Казангапам, - чым жа ўсё гэта скончыцца. Казангап маўчаў, хмурнеў, думаючы пра нешта сваё. А аднойчы сказаў:
- Даўней казалi: "Хан не бог. Цi ж ён ведае, што робяць тыя, хто пры iм? А тыя, што пры iм, цi ведаюць пра тых, хто на базарах рабуе". Так было i так будзе вечна.
- Глянь, прарок знайшоўся, - неўзлюбiў Едыгей. - Дзе тыя ханы цяпер? А мы з табой?
- Мы?.. - зацiкавiўся Казангап.
- Ат! - раздражнёна мармытнуў Едыгей.
I хадзiў як не ў сабе, не падымаючы вачэй. А тут яшчэ захварэў большанькi Кутыбаевых - Давул. Качаецца ў гарачцы, трызнiць, кашляе, горла сцiснула, не можа нiчога пракаўтнуць. Зарыпа сказала, што ў яго ангiна, i пачала лячыць яго ўсялякiмi таблеткамi. Але быць пры дзецях неадлучна яна не магла: рабiла стрэлачнiцай, жыць трэба было. I ўдзень, i ўночы выходзiла на дзяжурства. Давялося Укубале браць на сябе чужыя клопаты. Сваiх дзяцей двое, чужых двое, з чатырма ўпраўлялася, ведаючы, як цяжка Абуталiпавай сям'i. I Едыгей стараўся памагаў. Уранку прыносiў вугаль да iх у барак i распальваў у печы. Засыпаў адразу болей вядра, каб цэлы дзень цяпло трымалася. Ваду з цыстэрны таксама прыносiў, дровы калоў. Цяжэй было другое: немагчыма, невыносна было глядзець у вочы Абуталiпавым малым i адказваць на iхнiя пытаннi. Старэйшы ляжаў хворы, быў ён характарам рахманы, а вось малодшы... Жвавы, уражлiвы - з iм было цяжэй. Кожнай ранiцы Едыгей тапiў печ i баяўся, што разбудзiць Эрмека, якi тут жа спытае:
