Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

Пара, зiма, табе складацца

I ўпроч з кудзеляй выбiрацца!

I вось у дзень адзiн прыўдалы

Загаманiлi перавалы.

I гоман, спеў i шум усюды,

Як бы ў цымбалiкi i ў дуды

Зайгралi тысячы музыкаў,

Бы iх на баль тут хто заклiкаў.

Iдзе вясна з цудоўнай лiрай;

На звон яе зляцеўся вырай,

I жыцце ўсюды вынiкае,

I пташка песню зачынае.

- Вясна павiнна быць раджайна:

Вада шумiць штось незвычайна,

Як гром далёкi - густа, глуха

I так прыятна нейк для вуха,

Мiхась, вярнуўшыся з абходу,

Адзначваў добрую прыгоду.

А Костусь дома не ўтрывае,

Паслухаць шум той выбягае;

I праўда: гук такi цiкавы...

Як мiлы гэтыя праявы!

Аб чым гудзе вада так важна,

Так мiлагучна, так працяжна?

Напэўна, гэтая вадзiца,

Мабыць, якая чараўнiца,

Калi наўперад многа знае

I пра раджайнасць нешта бае.

I нават тата даў ёй веры.

Праз дзень прыйшоў наказ з кватэры,

Якога бацька спадзяваўся,

Каб у Камлiшчы ён збiраўся,

Бо ўжо глушцы затакавалi,

А iх прад святам палявалi;

Але ўпярод, да палявання,

У змрок вячэрнi i ў свiтанне

Туды на подслухi хадзiлi,

Глушцоў шукалi i сачылi,

Пакуль паны не прыязджалi.

Два буданы ў бары стаялi:

Адзiн - салаш яловы просты,

Другi драўляны i з памостам;

I вось, як панства наязджала,

То тут яно i начавала.

Ляснiк у будцы сваёй гнуўся,

Хоць да агню ён больш гарнуўся;

Але i тут было нямiла:

Адзiн бок мёрз, другi смалiла.

Мiхал сабраўся, апрануўся

I ў лес павольна пацягнуўся:

Ў лясах снягi яшчэ ляжалi,

Ды ўжо з узгоркаў саступалi

I больш тулiлiся ў лагчынах

Ды па цянiстых раўчавiнах.

Зiма i тут збiрала клумкi.

Мiхал iшоў, з iм йшлi i думкi,

А з iмi вобразы ўставалi

I ў сэрцы водгук выклiкалi.

I часта хваля абурэння,

Глухi пратэст нездавалення

Яго ахвацiць i ўскалыша

I гневу знак ў душы напiша.

Панам пацеха i забава,

I ў iхнiм гусце гэта справа;

А ты, як Каiн, валачыся,

У будане па тыднях гнiся,

Ды часам пану не ўнаровiш

I "пся крэў", "дурня" часта зловiш,

З апошнiх слоў цябе аблае,

А то i горш яшчэ трапляе.

Была б свая зямля i хата!..

Ды будзь ты тры разы праклята

I служба панская i ласка

I доля вечная падпаска!

I многа розных дум устане,

Пакуль будан той з лесу гляне.

Мiж буданоў агонь палае,

Мiхала Пальчык там чакае;

З другога боку йдзе Гавака,

Стары аб'ездчык i служака.

Сядзiць Абрыцкi на калодзе

I грэе ногi, люльку курыць,

Зачаў гаворку, балагурыць

Аб рознай рознасцi, прыгодзе.

Чаго ён толькi не ўспамяне!

Каму ў душу ён не загляне!

I абгаворыць, пасмяецца;

Панам таксама дастаецца,

Бо пан Абрыцкi, сказаць смела,

Мiж iмi цёрся жыцце цэла;

Быў на Палессi, на Валынi

Дзе толькi доля не закiне!

Сядзеў з iм поруч Дземiдовiч,

З другога боку - Астахновiч,

Ўжо леснiкi немаладыя,

I хлопцы сталыя, такiя,

З якiмi можна выпiць чарку,

Таксама й ездзiць па iх карку,

Чаго Абрыцкi не цураўся.

Па службе выйдзе папушчэнне

Цi так няважнае здарэнне,

Абрыцкi пэўна ўжо падкусiць,

Данесцi пану аб тым мусiць

Ды ад сябе яшчэ прыбавiць,

Каб чалавека абясславiць;

Дык на яго не мелi вока

I з iм трымалiся далёка,

Хоць гэта ў вочы не казалi.

Ды леснiкi здарэнне зналi,

Калi Абрыцкi абмахнуўся

I пад Пшавару падвярнуўся.

Пшавара быў ляснiк сярдзiты,

Апроч таго, не лыкам шыты:

Шырок, плячыст, як дуб стары,

I з iм да трох не гавары!

I дужы быў ён не па меры.

Ён быў з Абрыцкiм на кватэры,

I вось якi быў тут учынак:

Пшавараў конь каля драбiнак

Стаяў i хрумстаў сабе сена,

Сянцо мурожнае, бы пена.

Вярхом Абрыцкi прыязджае,

Сюды свайго каня стаўляе,

Пшавара гэта зауважыў.

- О, каб яго пярун распляжыў!

Якi то гад, якi вужака,

Якi то кручаны сабака

Пусцiў каня да майго воза?

- Якая страшная пагроза

I што за тон такi мужыцкi?

Азваўся з гонарам Абрыцкi.

Ну, я пусцiў, то што тут будзе?

Табе што з гэтага прыбудзе?

Ўскiпеў Пшавара ў момант вока;

Дуга была тут недалёка

Ляжала тут жа пад рукою

I за Абрыцкiм ён з дугою!

Абрыцкi прэ ва ўсе лапаткi,

Бяжыць, як можа, без аглядкi,

Але Пшавара даганяе,

У ход дугу сваю пускае.

Абрыцкi - некуды дзявацца

Спынiўся, кiнуўся кусацца!

Пшавара й гэты бой прыймае:

Схапiў Абрыцкага, трымае,

Зубамi сам дае ён здачы

I нават гыркнуў па-сабачы:

- Калi кусацца, дык кусацца!

Было з чаго тут пасмяяцца!..

Тут сам падлоўчы паказаўся,

Ад смеху ён чуць не качаўся.

На ўсiх пазiцыях пабiты,

Абрыцкi збавiў тон сярдзiты

I просiць грознага Пшавару:

- Пусцi, братко, панёс я кару!

Мiхал з усiмi завiтаўся,

Таму, другому засмяяўся,

Iх жарты жартам адбiвае

I стражнiкаў развесяляе.

- А што, Мiхале, мiлы браце,

Абрыцкi кажа, - пэўна ў хаце

Было б, тэж, лепш, як у будане?

- Няхай тут iх зямля апране:

Паноў, глушцоў i iнша лiха,

Тады б на свеце было цiха,

Сказаў Мiхал нiбы гняўлiва.

Ось возьмем стрэльбы, пойдзем жыва,

Ды хоць у смак папастраляем

I ўсiх глушцоў паразганяем!

- А ты забыўся, - тэж, каханы,

Выпадак быў неспадзяваны,

Як наш Вярыга свержаноўскi

Вёў на глушца па-стражнiкоўску

Якраз ляснiчага самога:

Тры крокi скокне ён, нябога,

Ды спынiцца i спынiць пана;

Глушца ж таго i нечувана.

I вось да хвоi даскакалi,

Але глушца там не засталi.

Стаяць Вярыга i ляснiчы.

- А дзе ж глушэц, пан паляўнiчы?

- Вось тут спяваў, панок, учора,

Ды перастаў на маё гора.

Вярыга вочы апускае,

Ляснiчы воўкам пазiрае

I плясь у морду нечакана!

Вось як Вярыга падвёў пана!

- Ну, што ж? натрапiў на такога;

А каб наскочыў на другога,

Сказаць, хоць бы i на Пшавару:

Задаў бы ён там пану жару!

Гавака важна адазваўся;

Абрыцкi толькi аблiзаўся,

А леснiкi зарагаталi

I тым Гаваку падтрымалi.

- Ну, што, панове ягамосцi:

А цi не час ужо i ў госцi?

Абрыцкi погляд ускiдае

I шчыльна люльку накладае.

- Што ж! трэба рушыцца - цямнее:

Якраз злятаюцца, зладзеi!..

Эх, брат, наняўся - як прадаўся!..

Сказаў Мiхал i сам падняўся;

За iм другiя паўставалi

I ў цёмны лес павандравалi.

I разышлiся ва ўсе бокi

Сачыць глушцоў, шукаць iх токi.

Мiхал з дарогi зварачае

I далей, глыбей забiрае.

Вось ён разважлiва спынiўся,

Прыслухаўся i прытаiўся;

Яшчэ павольненька праходзiць,

Дазорчым вокам лес абводзiць.

Стаяць вакол маўклiва хвоi,

Бы служкi ў панскiм дзесь пакоi;

I дрэмлюць чорныя ялiны,

I моўкне ў лесе спеў птушыны,

I толькi дрозд высвiстваў штучна,

Як на кларнеце, мiлагучна;

Ды змоўк i ён, i ўсё знямела.

У небе зорачка нясмела

Над гэтым лесам цемранiстым

Зiрнула вокам прамянiстым.

А лес маўчыць, глухi, таемны.

Мiхал - сам слых, але дарэмны

Вышэй чуллiвых натужэннi:

Нiдзе нi зыку-шарасцення,

I толькi шум, бы кiм насланы,

Бы тыя гулкiя арганы,

Ўвушшу стаiць, грымiць i звонiць

I штось няўцямнае гамонiць.

"Чусь-сю! Чуг-гi!" - дзесь зык падаўся,

Мiхал як бы чаго спужаўся,

I сэрца ў iм мацней забiлась,

I радасць нейкая з'явiлась.

Глушэц чым далей, то ўсё болей

Дзесь на суку за тоўстай хвояй

Рассеўся важна i балбоча,

А як спявае - плюшчыць вочы,

Тады нiчога ён не чуе;

Але не цягам ён такуе,

А робiць часта перарывы,

Тады ўжо чутак ён надзiва,

Тады замры i стой зацяты;

Пачне спяваць - хоць бi з гарматы.

Мiхал стаiць, штось разважае,

Вiдаць, ён месца прымячае,

А кашаль, падла, так i душыць.

Мiхал наш з токаў хоча зрушыць,

Iсцi ў будан той, ды ўнiкае:

Другi глушэц ток зачынае.

Перачакаўшы з паўгадзiны,

Мiхал павольненька, як можна,

Пакiнуў токi; асцярожна

Выходзiць зноў на пуцявiны.

Цяпер на збор i ён шыбуе,

Чагось вясёлы, ног не чуе;

А леснiкi ўжо ўсе у зборы.

Iдзе гаворка сярод бору,

I смех i жарты, нават кпiны.

Агонь бадай да палавiны

Высокiх хвояў дасягае.

Абрыцкi рапарты прымае,

Хто чуў глушца, якiя токi,

Адлегласць мерае на крокi,

А Дземiдовiч люльку смалiць,

Нiяк глушцоў сваiх не хвалiць.

- Няма нiдзе, папрападалi,

А мо за зiму паздыхалi,

Гаворыць ён, рукой махае.

Яму Мiхал напамiнае,

Як летась ён усiм надзiва

Упаляваў зайца шчаслiва,

Калi той здуру памылiўся

I сам у яму завалiўся.

I ўсе смяялiсь, рагаталi

I з тога зайца жартавалi.

- А што ж тут вельмi выпiрацца?

I з-за чаго ўжо так старацца?

Брашы ўсю ноч хоць, як сабака,

Адна i ласка i падзяка.

Мiхал занадта ўжо служака,

А медалёў не начапiлi,

За глупства ў лыжцы б утапiлi.

- Ты праўду кажаш, пан Амброжа,