Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)
Хлявец, гуменца - ўсё там нова,
I ўсё дакладная будова!
Пры доме сад, хоць невялiчкi,
Ды добры сад, нiводнай дзiчкi;
I тут навокал тваё поле,
Раздолле тут табе i воля!
Працуй, чуць з хаты толькi выйшлi.
Але ўсё гэта - толькi мыслi,
Эх, гэта толькi мары-кралi!
О, каб яны ды праўдай сталi!
У лесе глуха, цесна стала,
I смуткам цiсне лес Мiхала,
I нейк маркотна ў гэтым боры,
Душа iмкнецца на прасторы,
I вочы просяць свету, волi.
Мiхал iдзе туды, на поле,
Дзе Нёман, выгнуўшыся дужкай,
Абводзiць лес прыгожай стужкай;
Але цяпер марозам скован
I ад людскiх вачэй захован,
I толькi жолаб, нiзка ўгнуты,
Ды лёд, ад снегу ветрам здзьмуты,
Яго дарогу вызначалi.
I цiха ўсё вакол. Маўчалi
Пад белай посцiлкаю далi.
Там, угары, дальш з-па-над Нёмна
Сяло глядзела зсiня-цёмна;
Над iм стаяў дым белаваты.
Панура ў снезе нiклi хаты.
Мiхал на горцы прыпынiўся,
Стаiць, бы сон яму тут снiўся,
I тут усе тыя мясцiнкi
Яго наводзяць на ўспамiнкi.
Вот тут калiсь - даўно было то
Дзяўчына з iх сяла, Дарота,
Купалася раз i ўтанула,
I смерць яе тут агарнула.
I гэта тут было здарэнне,
Калi на бераг, на каменне,
Гады два-тры назад, вясною,
Яхiма вынесла вадою,
Якога тыдняў тры шукалi,
Ды не найшлi й шукаць не сталi.
Таксама тут i здань здалася
Аб ёй i гутарка вялася,
Што быццам нехта на вадзе,
Яшчэ нябачаны нiдзе,
Сядзеў i з люлькi зацягаўся
Ды раптам згiнуў, бы распаўся...
Таемны вы, зямлi скрыжалi!
Чаго ў сябе вы не ўпiсалi!
Мiхал раптоўна садрыгнуўся,
Зiрнуў за Нёман i прыгнуўся,
З-за хвойкi хцiва выглядае
I дубальтоўку з плеч знiмае,
Увесь хвалюецца, дрыжыць:
Ваўчуга з сёл сюды бяжыць
I проста валiць на Мiхала!
Аж сэрца ў радасцi ўзыграла:
"Пастой жа, брат, пастой, ваўчуга!
Ужо ж спаткаю, валацуга!"
А воўк iмчыцца, снег здзiрае,
I толькi хвост яго мiльгае,
Вiдаць, далi яму дзесь жаху.
"Ну, брат Мiхась, не дай жа маху!"
Ён брамкi ў стрэльбе адчыняе,
Прыклад падносiць да пляча;
"Не так дасi ты стракача!"
Мiхал пацiху разважае.
А воўк ляцiць. Вось ён на Нёмне...
Вось ён за горкай... не вiдаць
Ён будзе тут хвiлiн праз пяць...
"Трымайся ж, браце, цэлься, помнi!"
Мiхал замёр, не моргне вока:
Развязка скора, недалёка
Вось-вось пакажацца звяруга!..
Ды доўга гэта штось натуга
Няма, а быць ужо пара.
Цьфу ты! Што ж гэта за мара?
Ўстае Мiхал, глядзiць вакола,
Як бы што страцiў, невясёла,
А рукi ўсё яшчэ дрыжаць.
Ну, хоць бы, гада, напужаць!
I дзе ён дзеўся? дзе, пракляты?
Мiхала рух бярэ заўзяты,
Не возьме тропу ён нiяк,
Бяжыць управа наўскасяк:
А можа, там яго спаткае,
А не, дык снег хоць запытае.
Але й туды прабег дарма:
Там i слядоў яго няма.
Бяжыць назад - няма! - прапала!..
Аж нейкi пот праняў Мiхала.
Мiхал на Нёман тут рвануўся
I, як зiрнуў, аж здрыгануўся,
I ўсё ў iм раптам задрыжала,
Аж нават шапка чуць не спала,
Калi прычын Мiхал дазнаўся:
У стрыжаню воўк шалпатаўся!
Мiхала згледзеў - лясь зубамi!
I злосна блiскае вачамi.
Мiхал хватае дубальтоўку
I хоча выстралiць у воўка.
А потым стрэльбу апускае
I воўка зблiзку разглядае.
А ён - вось тут, бяры рукамi,
Завiс на лапах, як у яме;
Стрыжэнь глыбокi, лёд пакаты,
А бедны воўк, вадой падцяты,
Скрабе па лёдзе кiпцюрамi
I носам рые, як зубамi,
I ўвесь пружынiцца i рвецца,
Але нiчога не ўдаецца,
I ўсё слабее ў воўка сiла.
Ды страшна смерць, усiм жыць мiла!
Ён рэшту сiл iзноў збiрае,
Мацней на лапы налягае,
Ды iх няма за што зацяць,
Яны слабеюць, слiзгацяць
I толькi скробаюць па лёдзе,
Перабiраюць край стрыжэню,
Няма надзеi нават ценю
У той яго бядзе-прыгодзе,
Няма, ваўчок, табе збавення!
Дарэмны ўсе твае iмкненнi!
I ненадоўга сiлы стане
Вясцi з вадою тут змаганне.
Слабее воўк i абмярзае,
А плынь усё больш падбiрае,
I, барукаючысь з вадою,
Ён павярнуўся галавою
I ўскiнуў погляд на Мiхала.
Вачамi злосна ўжо не косiць,
Глядзiць, як бы ратунку просiць...
Цьфу ты! аж шкода яго стала
Так вочы жаласна глядзяць,
Ну, вось, дальбог, шкада страляць!
Яшчэ раз бедны воўк рвануўся,
На спiну раптам павярнуўся,
Завыў жалобна i каротка
I - шуг пад лёд той, як калодка!
I знiкла ўсё: жыццё, змаганне
I прагавiтасць палявання.
Мiхал стаiць i разважае,
А потым голаву ўскiдае,
Як бы ён хоча запытаць,
Хоць тут нiкога не вiдаць:
"Ну, што ты скажаш, брат, на гэта?"
ХVIII. ЗIМА Ў ПАРЭЧЧЫ
О добры час дзянькоў прыгожых!
Ты знiк у хвалях часоў божых
I толькi ў думках i ўспамiнах
Жывеш-гарыш у днях дзяцiных.
Далёка я ад межаў родных
I дзён галодных i халодных
Пражыў нямала. Я гадаю,
Я родны край успамiнаю,
Я iм жыву, я ў iм душою
I сэрцам кожнаю парою,
Як той нявольнiк прагне волi,
Так прагну я ступiць на ролi
Сваiх палеткаў, нiў благенькiх,
Дарог i сцежачак крывенькiх,
Што гожа ўюцца спомеж жыта
Або срэдзь лесу самавiта.
I ўстануць з'явы, як жывыя,
Малюнкi сэрцу дарагiя,
I моцна душу парываюць.
"Iдзi да нас! iдзi", - гукаюць.
Благаславёны час той будзе,
Калi я ў родным сваiм людзе
Куточак бацькаў прывiтаю
I радасць жыцця там пазнаю.
О родны край! О край пакуты,
Нягодай цяжкаю прыгнуты!
Калi ж ты збудзеш тое гора,
Што i цяпер там, як i ўчора,
Як i даўней, цябе знiшчае
I горкiм смуткам авявае?
I ў час вялiкi разбурэння
Не сцерпiць нават i каменне
Тваiх палёў, глухiх абшараў,
Дзе след вайны агнём пажараў
Пранёсся дзiка i няшчадна,
Каб не заплакаць з таго здзеку,
Што чалавек - звер чалавеку
Так злосна чынiць, неўспагадна!..
О край мой мiлы! Ўсёй душою
Хачу злучыцца я з табою,
Ў тваiх палях пазычыць сiлу,
Ў тваёй зямлi сысцi ў магiлу...
Дзяцiны час!.. Я памятаю
Зiмы прыход у нашым краю.
Стаiць над лесам шум маркотны;
Па небе хмары, як палотны,
Паўночны вецер рассцiлае,
I бель над далямi звiсае,
I цiха стане на падворку,
I лес жалобную гаворку,
Свой гоман восенi канчае
I моўчкi зiму сустракае.
А сетка белая гусцее
I блiжай, блiжай снегам сее.
I вось над хатай, над гуменцам
Сняжынкi жвавыя гуляюць,
Садок i дворык засцiлаюць
Бялюткiм, чыстым палаценцам.
I тут у хаце не ўтрываеш:
Кажух на плечы накiдаеш,
Бяжыш на двор, як той шалёны,
Крычыш, гукаеш здавалёны,
Зямлi не чуеш пад сабою
I ловiш белы пух рукою.
Ўгару зiрнеш - як рой пчалiны,
Снуюцца цiхiя пушыны,
Ўгары знячэўку штурхануцца,
Глядзiш - i ў пары пабяруцца.
- О-го-го, брат! - дзядзька кажа.
Цяпер зiма напэўна ляжа!
За санкi, Костусь, трэба брацца,
Эх, будзеш мець дзе разгуляцца!
I Костусь рады i давольны:
Цяпер гулянак свет раздольны,
Адкрыты новыя пуцiны
У круг забаў яго дзяцiны,
I ён ад радасцi трасецца
Ды ў мяккiм снезе скачанецца.
А снег станоўка i заложна
Так i шуфлюе. Лес набожна
Стаiць, маўчыць i ўсё святлее,
Як бы, здаецца, весялее.
Назаўтра ўстанеш - свет змянёны,
У новых хутрах вербы, клёны,
I ўсюды чыста, бель такая,
Што проста вочы адбiрае.
Ў парканах шулы, як салдаты,
Стаяць у струнку, зухаваты,
Башлык высокi, шапкi новы,
"Ура!" гукнуць табе гатовы.
Iдзе з лапатай дзядзька з хаты
I адграбае снег заўзята.
Ў гумно i ў хлеў праводзiць сцежкi,
Не хоча мець удзень замешкi,
Бо ўдзень на рэчку i на тонi
Схадзiць рыхтуецца Антонi.
Мы знаем, ён - рыбак з уроды,
I ўсякiх рыб ён знае ходы,
Калi якая нерастуе,
Што ёй пад густ, чаго бракуе;
I нораў кожнай рыбы знае,
Аб iх трактат ён прачытае,
Ды так, што люба i паслухаць,
Дзiвiцца больш ды лоб чухаць.
I гэта ўсё не з кнiг набрана,
Не з слоў вучонага паўпана,
Якiх цяпер усюды досыць;
Ўсё гэта ўласны розум зносiць,
Свая мазолiлась галоўка,
А не чыя там калатоўка.
Бярэ Мiхал свае прылады,
Якiя стрэльбе датыкаюць;
Цяпер зайцы ў лясах гуляюць,
Iх упалюеш без прынады,
Тым болей што ганчак харошы
Ёсць сэнс прайсцiся па парошы.
I чуць што толечкi разднела,
У маткi снеданне паспела,
Але яе ўсе падганяюць,
Барзджэй рассыпацца жадаюць,
Каму куды i ў чым хто здольны
Дзянёк прыдасца часам вольны.
- Пакiнь, Мiхась, ты сучку дома,
Мо дзе забiўся тхор мiж лома:
Ў карчах на рэчцы следу многа,
Iх там пярэсмыкi, дарога.
I да тхароў быў дзядзька падак,
А тхор цяпер дабёр i гладак:
У Свержнi Iцка з Моўшам проста
Да шкуркi ўлiпнуць, як кароста.
А Такса талент такi мела,
Што за тхарамi чуць не млела.
