Рыгор Бородулин - Здубавецьця (кнiга) (на белорусском языке)
- Мама, а мама. А ў клёцкi цвай воцкi й фiр лапачкi.
Нi грому, нi пагрому
Дзядзьку з суседняй Кавалеўшчыны выклiкалi ў суд, бо падазраваўся, што ўдзельнiчаў у пагроме. Сьледчы пытае:
- Ты быў на пагроме?
- Сонца было ў дзьве ляхi. Узяў я пiрага. Зьеў. Нi грому, нi пагрому была чыста ясная пагода.
Зноў задае тое ж пытаньне й чуе той жа адказ. Пакуль не стамiўся.
Выйшаў дзядзька з суда дый сам сабе сьмяецца:
- Ах, сьледчы-сучка. Хацеў мяне вывесьцi. Хрэн ты мяне выведзеш.
Мы з табой iшлi
Iшлi Янка з Янкелем i знайшлi торбачку. Янка, зразумела, ухапiў. Янкель стараецца давесьцi спадарожцу, што ён узяў знаходку.
- Яначка, кажы, як было. Мы з табой iшлi?
- Iшлi.
- Торбачку знайшлi?
- Знайшлi.
- Торбачка пок?
- Пок.
- Яначка хоп?
- Не.
I так да бясконцасьцi.
Я ж казаў...
У бедную хату госьць, як пажар. З апошняга выстранчыла, вымадзiла гаспадыня яечню. Малому хочацца есьцi. Мацi яму тлумачыць, што госьць пакiне, ня ўсё зьесьць. Госьць пачынае частавацца. Малы цераз каптур сочыць за кожным рухам. I калi госьць падчапiў апошнi кавалак сала, малы ня сьцярпеў i загукаў на ўсю хату:
- Я ж табе казаў, што ўсё зьесьць. I зьеў!
Гэта замест салодкага - малечая гаркота госьцю.
Рэпертуар
Старцы хадзiлi ад вёскi да вёскi. Сьпявалi такiмi галасамi й гэтак жаласна-набожна, што словаў i ня разабраць было. Аднак нехта ўсё-ткi расчуў тэкст сьпеваў. А быў ён дужа ўжо няхiтры:
Ой, ня так жа мы селi, як летась сядзелi,
Ой, ня так жа нам далi, як летась давалi...
Сучасныя эстраднiкi падчас нагадваюць сваiм рэпертуарам памянёных старцаў.
У космас
Вушацкi Пяцюша тым i жыў, што чысьцiў сральнi. На досьвiтку касьмiчнае эры цi пад паўдзён яе вядомы сваiмi жартамi ягоны цёзка Трафiмаў з сур'ёзным выглядам параiў Пяцюшу кiнуць вядро й чарпак i падацца ў касманаўты. I плоцяць добра, i слава на ўвесь сьвет. Пяцюша адно запытаўся, а як гэта зрабiць. Жартаўнiк кажа, што запiсваюцца ў пасялковым савеце. Пяцюша й падаўся ў савет. Ды ў космас ня ўзьляцеў, а ў яму ад роспачы ледзь ня ўляцеў.
А нашто мне
Бабылка хадзiла па жэбрах. Хто кавалак даваў, хто хвост каўбасы, хто локаць суравога. Ды ў аднае хаце насыпалi ў торбу мукi. Жабрачка й галосiць:
- А нашто ж мне гэта мучанька, а нашто ж мне гэта горанька?
Бывае, што пададзенае горай за крадзенае.
Гонар даражэй
Вушацкiм рыбакам зь невялiкае арцелi прапанавалi разводзiць i лавiць люгашак. Самалёт мусiў адвозiць жывы далiкатэс аж у Францыю. У мокрым мосе. Сьвежанькiх. Цана была прапанавана добрая. Здавалася, што тыя, хто прапановы такое ня меў, пазелянеюць ад зайздрасьцi зеляней за люгашак. Ды рыбакi сказалi савецкае "не", як тым падпальшчыкам вайны. Яшчэ аракаў куды нi йшло. I дзяды й прадзеды былi рыбакамi, а не жабаловамi. Гонар даражэй.
Калi ўжо сышчыць?
Прыязджаю дамоў. А мама пытаецца ў мяне, калi ўжо Броўка сышчыць прэмiю. Перад Ленiнскай прэмiяй нашага земляка радыё амаль штодня, дакладней, шторанiцы давала перадачы, вядома ж, па-расейску, з нязьменнай рубрыкай: "На соискание Ленинской премии..." Бо кнiга вылучалася ў перакладзе на расейскую мову. А ў гутарковай мове сыскаць, значыць спагнаць нешта сваё, пазычанае цi ўкрадзенае некiм. I, вiдаць, перадачы радыё гэтак знадакучылi маме, што яна й запыталася ў мяне каламбурна.
Слабы зрок
Унук паказвае бабулi сшытак:
- Цi добра я напiсаў?
- Дрэнна.
- Цяпер, бабуля, я сапраўды бачу, што ў цябе слабы зрок.
Злаўлю!
Троху прыдуркаваты бегаў па даваенным мястэчку й крычаў:
- Янкель, купi шчупака.
- Дзе ён?
- Злаўл-лю-лю!
Развагi
Муж, якi зьмянiў шмат жонак, бо памiралi, суцяшаў сябе:
- Бог узяў босую, а я ў чаравiчках вазьму.
Другi муж, у якога таксама часта мерлi жонкi, даводзiў у рыфму:
- Чым мне Бог сагразiў, што я поўну клець скрыняў навазiў?
Можна таўчы
Сыны пажанiлiся. Жывуць пры бацьку. Старэйшы брат нежанаты. Устае ды йдзе да стала сьнедаць. Жанацiкi яму:
- Чаму рукi ня мыў. Можа, трымаўся.
- Маiм яшчэ можна кашу таўчы, гэта ня вашыя...
Могуць на хаду
Мама казала:
- Што цяперашнiя за танцы. Труцца перадамi, як рыба ў нораст. На хаду могуць дзiця зробiць.
А цi ўмее
Суседка старая да мамы, гледзячы на сынавую:
- Дачка цi нявестка. Драбненькая, маладзенькая. А цi ўмеiць яна жаць?
Матырынцы
Матырынцы трывала ўвайшлi ў показку: "Цалуй тата маме ў сраку, - матырынцы рог укралi". Што гэта быў за рог - у показцы ня тлумачыцца. Але па ёй можна пазнаць, цi карэнны вушацкi чалавек, цi наезджы. Неяк ехалi з "Прарыву" з Васiлём Быкавым. Па дарозе вёска Вугрынкi. Васiль меркаваў, што маглi быць першапачаткова Бугрынкi. Прагаласавалi дзяўчаткi. Узялi iх у аўтобусiк наш. Пытаюся, што зрабiлi матырынцы? Толькi адна сарамяжлiва заўсьмiхалася.
Пра матырынцаў ёсьць яшчэ вушацкае паданьне, як яны архiрэя прымалi. Вырашылi пабудаваць туалет, ды ня абы-якi. Калi высокi госьць зробiць усё, што трэба, прылада накшталт сучаснай шчоткi для мыцьця падлогi з наматанай мяккай анучкай павiнна адпаведнае месца выцерцi. I ўсё адбылося, як задумана было. Але ўжо так упадабаў архiрэй абслугоўваньне, што нагнуўся паглядзець, як жа гэта ўсё робiцца. Чалавек, якi стаяў недзе ўнiзе ў яме цi збоку, вырашыў, што нячыста выцер, i правёў гэтым, так бы мовiць, квачом архiрэю па губах. I да сёньня нiводзiн архiрэй ня прыязджаў болей да матырынцаў, якiя рог укралi. Праўда, ёсьць яшчэ прыгавор: прасiце, матырынцы, прыеду сьвянцiць. Нiбыта гэта сказаў усё ж на разьвiтаньне ўгневаны архiрэй.
Разьвiталася
Прыйшла маладзiца на споведзь. А бацюшка яе й пытае:
- Цi ласкава ж ты разьвiталася-папрашчалася з мужам сваiм?
Маладзiца адказвае, што ня было часу калi разьвiтвацца. Бацюшка раiць пайсьцi i па-добраму разьвiтацца з мужам, каб Бог усе грахi дараваў. Бо чалавеку ў злосьцi ў царкве грахi ня адпушчаюцца.
Пабегла маладзiца раз, нешта буркнуўшы свайму мужыку, пабегла другi, пабегла й трэцi. Усё вяртаў яе бацюшка, кажучы, каб палюбоўна разьвiталася. Прыбегла апошнi раз пад вакно й пракрычала хуткамоўкай:
- Прашчай, пранцавей, каб цябе балесь забiла! Час сьцёрла, лапцi зьдзёрла i ў споведзi ня была!..
Дай Божа!
Да сьвятара прыйшла дзеўка-перастарак. Як у нас казалi, яна на высадкi засталася. I дапытваецца ўсё ў айца, цi выйдзе замуж. Ён глядзiць на несхлямяжую дый прагаворвае:
- Дай Божа, дай Божа, ды ня ведаю...
Талкуёчак
У Вушачы, дакладней у "Пралетарыi", ў адной сям'i была мянушка Талкуй. Нiхто ня ведаў сапраўднага прозьвiшча гаротнiкаў. Адзiн з Талкуёў цёпла прыжанiўся ў суседняй вёсцы. Зажыўся. I ў базарны дзень прывёз у Вушачу прадаць баранiну. Кожны хацеў ласейшы кавалак. Каб з ныркай капусту варыць, марыць шмат ня магло, але ня хацелася ж нiкому i голых касьцей. I пачалi паддобрывацца цi, як у нас кажуць, падхлеблiвацца:
- Таварыш Талкуёў. Даражэнькi Талкуёчак...
А ён толькi болей халяруе.
Цясютка
Вушача была партызанскай сталiцай. У Леплi стаяў нямецкi гарнiзон. Адпаведна й частка вушацкiх палiцэйскiх там была. Пасьля вайны былыя вушацкiя партызаны панадзiлiся ў Лепля па кароў. Прызнавалi сваiх. Часам i чужую карову за сваю прызнавалi. У Вушачы жыў Сiмкiн. I ён вырашыў "прызнаць" карову. I прызнаў. Але гаспадынi ня надта каб хацелася аддаваць сваю кароўку ў чужыя рукi. Справа дайшла да суда. У Сiмкiна й пытаюцца:
- Чым вы можаце давесьцi, што карова вашая?
- Я ёй кажу: цясютка, а яна мне ў адказ: мммууу...
Туды й чапляй
У Вушачы было дзьве мацi-гераiнi. Абедзьве былi вясёлыя й вострыя на язык. Iх так i звалi - гераiнi. Аднае зь iх трэба было ўручыць адпаведны ордэн. Даручылi намесьнiку старшынi райвыканкама, крыху сарамлiваму не па пасадзе. Вiншуе гераiню i чапляе ордэн. Яна:
- Куды ты мне чапляеш?
- Ну, вядома, на грудзi.
- Чым заслужыла, туды й чапляй!
Вiдаць, i ты...
Ажанiўся бедны з яшчэ бяднейшай. Зжылiся, як кажуць, на самоў хвост. Прыйшла вясна. Iдзе жанацiк, а яго ветрам у бакi водзiць. На траву выйшаў бычок. Схудалы. Скура ды косьцi. Глядзеў-глядзеў на яго жанацiк дый кажа:
- Вiдаць, i ты, бычок, жанаты...
А ты лыжачкай
Завiтаў у хату салдат. Маладзiца засмажыла служываму яечню ў калена, як кажуць вушацкiя. Паставiла на стол. Пасадзiла разам з салдатам i сынка. Сама завiхаецца каля печы (так i рупiць ужыць гэтую класiчную фразу з нашае побытнае прозы). Ледзь малы памкнецца да патэльнi, госьць коле ягоную руку вiдэльцам.
Малы крыўдзiцца:
- Мама, мама, а салдат вiдэльцам.
- А ты, сынок, лыжачкай...
Нi кашкi, нi малачка
Зайшоўся салдат да маладзiцы пераначаваць. Здарожыўся. Сядзiць. А насупроць яго гаспадыня ў адной спаднiцы бяз нiчога сподняга i ў вясёлай паставе. Гаспадыня й пытаецца ў падарожнага, што яму даць, цi кашкi, цi малачка. Салдат адказвае:
- Нi кашкi, нi малачка, толькi сядзi, бабка, як сядзела...
Як сонца падымецца
На iльнозавадскiм пасёлку жыў Пiлiп. Скрыпач. Ахвотнiк да маладзiц. Суседская дачка была як дзьве кроплi вады падобная да ягонай. Жонка была западлiвая. Казалi, што калi песьцiла ў ложку Пiлiпа, на сэрца клала мокрую анучку, - каб сэрца ў жонкi ня стала, а хлапчукi, падобныя да Пiлiпа, нараджалiся ў маладзiчак. Ды гады пачалi браць сваё. I пайшоў Пiлiп у Вушачу расстарацца вады ад немачы. Знахарка, якая лiчылася такой, была вясёлая на язык. I параiла. На ўсход сонца стаць, спусьцiўшы порткi. Як сонца пачне падымацца, i ўсё астатняе таксама...
