Лидия Адамович - Кветкi самотнай князёўны (на белорусском языке)
- Прывал! - злiтаваўся Анатоль i кiнуў на траву свой заплечнiк. Паўгадзiны!
Мiкола расчаравана ўздыхнуў.
- Пайшлi паходзiм па начным лесе! - прапанавала Сцяпану Iрэна. Той згадзiўся. Нейкi момант iщлi ўбок ад прывалу моўчкi.
- Скажы што-небудзь! - засмяялася Iрэна.
Сцяпан згроб яе ў абдымкi i пачаў палка цалаваць. Iрэна смяялася, адбiвалася ад яго.
- "Зоркi, умытыя вячэрнiм дажджом..." Паэтычна, праўда? - прашаптала Iрэна. - Гэта Мiкола напiсаў такi верш. А яшчэ: "Мы з табою сустрэнемся, веру я... Я цябе адшукаю мiж зорак. Для цябе расчыню я дзверы, я стаў iншым, не той, што ўчора..." Прыгожа? А ты любiш вершы?
- Не, - адказаў Сцяпан, выпускаючы яе з абдымкаў. - Той, хто складае вершы, крыху шызануты, "не от мира сего".
- Ну, што ты галiмацью нясеш? - пакрыўдзiлася Iрэна. - Дзе ты такое вычытаў?
- Што такое "галiмацья"? - не зразумеў хлопец.
- Ты што, не ведаеш? - засмяялася Iрэна. - Гэта калi чалавек гаворыць розныя глупствы. А ведаеш, адкуль пайшло гэтае слова? Адзiн доктар, Галь Мацье, француз, выпiсваў хворым лекi, а на рэцэптах пiсаў розныя анекдоты, для падтрымання духу. Ён быў выдатны псiхолаг, калi так рабiў...
- Я не чытаю кнiжак, - вяла вымавiў Сцяпан, - толькi дэтэктывы або пра агароднiя культуры, пра жывёлу хатнюю. Вось як парсючкоў кармiць, ведаеш? Каб сала было з праслойкаю?
Iрэна скрывiлася i ўздыхнула, падняўшы вочы ў неба.
- А ў вас на хутары ходзяць на вячоркi? - пацiкавiлася яна.
- А як жа! Суседка прыходзiць з таго хутара, буталь прыносiць, у карты рэжамся ўсю ноч...
- I ўсё? А гiсторыi розныя расказваеце? Ну, напрыклад, пра даўнiну цi пра што страшнае?
- Пра якую там даўнiну? Як даўней жылi, так i цяпер! А страшнае што? Вунь у Аўдоццi карова здохла, дык, бедная, высахла ўся, вось табе i страшнае, бо з трох кароў за малако мiльён мела, а цяпер толькi дзве засталiся...
Iрэна засяроджана глядзела ў твар хлопцу.
- Давай лепш цалавацца! - абняў яе Сцяпан.
- А ў цябе дзяўчына ёсць? - вырываючыся ад яго, спытала Iрэна.
- Вось ты i будзеш дзяўчынаю, - прашаптаў ён i павалiў яе на мокрую ад расы траву. - Паедзеш са мною на хутар жыць, згода?
Iрэна сцепанулася ад холаду i адказала:
- Згода, толькi дай мне падняцца, уся штармоўка мокрая! Паўгадзiны прайшло ўжо, пайшлi, а то Анатоль нервавацца будзе!
Яна паднялася i пайшла. Сцяпан застаўся сядзець у траве, засяроджана пазiраючы ёй услед.
Нёман зiхацеў блакiтнай стужкай на сонцы. Але падарожнiкi, не даходзячы да моста, скiравалi ўправа. Пайшлi да дзiвоснай брамы - увахода ў разбураны маёнтак. Сярод старых дрэў стаялi яшчэ ўцалелыя, скалечаныя часам i людзьмi сцены, высокая вежа будынка, на муры якой, зверху, расла зялёная трава i цягнулася да сонца маленькае дрэўца.
- Сядзiба Наркевiча-Ёдкi, - прамовiў Антось. - Славуты беларускi вучоны семнаццатага стагоддзя...
Мiкола прысеў пад раскiдзiстым дубам, скiнуў кеды, паставiў стомленыя ногi на халодную зялёную траву. Аленка дастала тэрмас, налiла ў блакiтную накрыўку гарбаты i падала хлопцу. Той узяў i, усмiхнуўшыся, пацалаваў ёй руку. Аленка ўспыхнула, твар яе засвяцiўся радасцю. Непадалёку ад iх стаяла легкавая машына белага колеру. Да яе падышоў сярэдняга росту мужчына ў белым касцюме i чорным гальштуку, якi быў заколаты прыгожаю, з белымi зiхоткiмi камянямi заколкаю. Валасы мужчыны зачасаныя ўгору, на скронях - сiвiзна.
- Ой, гэта ж Вайдаш дзеда Ўладыморыка! - узрадавалася Галя. - Мiкола, гэта ж Дуброўскi! Пайшлi да яго.
Анатоль строга цыкнуў на яе.
- Гэта з нашай вёскi чалавек, - сказаў Мiкола, - пайду павiтаюся.
I ён пайшоў. Праз некалькi хвiлiн паклiкаў сяброў да машыны.
- Ну што, разам паснедаем? - усмiхнуўся Дуброўскi, прапаноўваючы ўсiм залазiць у машыну. - Зараз я вас завязу на цудоўны поплаў. Спрадвек мiж лугавiн цяклi тут дзве рэчкi - Лоша i Уса, - зазначыў ён, заводзячы машыну, а потым злiлiся ў адну. I вось ужо няма, "нема" iх дзвюх, цячэ адна рэчка Нёман. Праўда, гэта падобна на каханне - злiццё дзвюх душ у адну?
- Ага! - заёрзала Галя на каленях у Анатоля, схiлiлася, перагнуўшыся з задняга сядзення на пярэдняе, да Дуброўскага. - А вы памятаеце мяне, Вайдаш? Як вы прыязджалi да дзеда, то я прыходзiла да вас, i мы з вамi пiлi малако з абаранкамi?
- Памятаю, - засмяяўся Дуброўскi, - i як ты казала, што я твой старэйшы брат. Табе так хацелася старэйшага брата!
- Вы i цяпер для мяне, як брат! Як прыедзеце, то мне так хочацца да вас прыбегцi, але ўжо сорамна, бо я дарослая, яшчэ што падумаюць!
Анатоль тузануў Галю за штармоўку: "Такiя размовы вядуцца сам-насам!" Галя адмахнулася ад яго, як ад мухi, i прадоўжыла:
- А памятаеце, як мы з вамi паехалi на рыбу? Сядзелi на беразе, размаўлялi, i раптам бабёр з вады вылез! А навокал - пшанiца каласiцца, а сярод яе валошкi i маленькi астравок, на якiм раслi хвоi! Сапраўды, як у таго мастака, у Шышкiна!
Дуброўскi закiваў галавою.
- Гэта было 25 лiпеня 1982 года, - павярнуўся ён да дзяўчыны з усмешкаю.
- Як вы гэта запомнiлi? - радасна здзiвiлася тая.
- Потым скажу, - засмяяўся Дуброўскi i затармазiў.
Падарожнiкi высыпалi на зялёны луг. Паздымалi штармоўкi, пачалi даставаць з заплечнiкаў ежу. Дуброўскi разаслаў на траве белы папяровы абрус, паклаў на яго некалькi пакетаў з ежай.
- Пойдзем разам да рэчкi, - прапанавала яму Галя, - рукi памыем.
- Пайшлi, - згадзiўся Дуброўскi, прыхапiўшы з сабою ручнiк.
Запытальна глянуў на Аленку, але тая прытулiлася да Мiколы i нiкога не заўважала побач. Мiкола настройваў гiтару. Антось дзелавiта "накрываў на стол", раскладваючы лыжкi i мiскi. Сцяпан рэзаў хлеб. А Анатоль уважлiва разглядваў iншамарку Дуброўскага, стукаў нагою па колах. Толькi Iрэна засмучаным позiркам глядзела ўслед Дуброўскаму - для яе ён быў прынцам з казкi, чароўным i недасягальным. Яна не разумела, як гэта можна вось так, проста, па-свойску, размаўляць з iм. Калi яна ўпершыню ўбачыла яго ў бары Дома фота, ён часта снiўся ёй. Яна ўяўляла яго з сабою ў тэатры, у фiлармонii. А тут вось гэтая недарэка Галя, "будучая жонка" Анатоля прыцягнула ўвагу яе прынца, яе мару. Аказваецца, яны з Галяй з адной вёскi. Не, ён не вясковы! Ён гарадскi, ён - толькi для яе! I яна зробiць усё, каб застацца з iм назаўсёды!..
Кроплi вады зiхацелi на плячах Вайдаша. Ён сядзеў на беразе рэчкi, адкiнуўшы ўбок ручнiк. Галя падышла да яго, абняла, прытулiлася вуснамi да ягонага твару.
- Памятаеш, я рабiла так, як была яшчэ школьнiцай? - прашаптала яна. Тады мне не было сорамна, а цяпер...
- Што цяпер? - пагладзiў яе па валасах Дуброўскi.
- Я кахаю цябе! - заглянула яна яму ў твар. - Я казала пра гэта табе заўсёды, калi была малая, але цяпер я кахаю цябе па-iншаму...
- I за iншага выходзiш замуж.
- А хiба ты прапаноўваў мне? - здзiвiлася тая. - Скажы, ты кахаеш каго-небудзь? - трымала яго за руку Галя.
Дуброўскi ўздыхнуў, усмiхнуўся, гледзячы на тоненькую, быццам бярозка, маленькую, дапытлiвую i непасрэдную Галю, i адказаў:
- Пакуль не...
- Я прашу цябе, не кахай нiкога, дай мне дарасцi да цябе! - з запалам папрасiла дзяўчына.
- Я наогул нiкога не кахаю...
- I мяне? - наiўна папыталася Галя.
- I цябе. Я ж ужо гаварыў пра гэта...
Ён павярнуўся, каб пайсцi.
- Пачакай! - у вачах у Галi застылi слёзы. - Ты ж казаў, што любiў мяне, як сястру... А цяпер што, нiчога нават ад гэтага не засталося?
Дуброўскi маўчаў.
- На што мне тады спадзявацца? - упарта дапытвалася Галя. - Вучыцца, рабiць кар'еру, каб у трыццаць гадоў мне сказаў: "Не!"
- Галя, - разважлiва, па-сяброўску ўсмiхнуўся Дуброўскi, - трыццаць - гэта яшчэ не старасць. А што далей будзе, адзiн Бог ведае. Я i сам не ведаю, што я скажу табе, калi ўзрост твой дасягне трыццацi...
- Ты гаворыш, як дыпламат. Дыпламат нiколi не скажа "не", ён скажа "можа быць"!
I яна ў слязах пабегла ў бок хмызняку.
* * *
- На правым беразе Нёмана ўзнiкла паселiшча Наднёман, - гаварыў Антось, прытулiўшыся спiною да абабiтай цаглянай сцяны сядзiбы. Языкi агню мiтусiлiся, узносiлi iскры ўгару, i твары падарожнiкаў здавалiся таемнымi. Воддаль ад сядзiбы стаялi дзве палаткi, крыху далей - машына Дуброўскага. Цяпер на iм быў сiнi спартовы касцюм i красоўкi, сядзеў ля вогнiшча i падкiдваў дровы. Галя прымасцiлася побач з Анатолем, якi з суровым тварам аглядаў наваколле. Пачало змяркацца, i хутка кусты хмызняку здавалiся ўжо цёмнай сцяною, толькi вогнiшча асвятляла сяброў, i цiхi, прыглушаны голас Антося распавядаў пра мiнулае.
- Паселiшча належала князю Радзiвiлу, потым яго купiў шляхцiц Антон Наркевiч-Ёдка. Ён быў жанаты з Анэляй Эстка i праз яе стаў сваяком роду Касцюшкаў. У Анэлi з Антонам нарадзiўся хлопчык Якуб, у 1847 годзе. Ён быў прыгожы, дапытлiвы, здольны да навук. Скончыў Менскую губернскую гiмназiю. Быў добрым кампазiтарам, вiртуозам-пiянiстам. Працаваў у Маскве, падарожнiчаў па Эўропе. За мяжою вывучаў фiзiку, прыродазнаўства i медыцыну. Вярнуўся ў Наднёман i ў падвальнай частцы сядзiбы абсталяваў электралабараторыю, ставiў доследы. У 1888-м пабудаваў метэастанцыю...
Антось паказаў рукою на высокую вежу насупраць таго месца, дзе стаяў сам. Усе павярнулiся туды.
