Лидия Адамович - Кветкi самотнай князёўны (на белорусском языке)
Чтоб блаженствовать в Раю.
Аленка ўсмiхнулася, i такою нiкчэмнаю здалася ёй уся мiтусня ў свеце: бязглуздыя мары аб прывiдным каханнi, цяга да хутчэйшага замужжа, як быццам потым адкрыецца там для цябе рай, набыццё моднага адзення, салоны, пустыя размовы на фiласофскiя тэмы, спорт, палiтыка... Усё адна мiтусня... I ўсё гэта праходзiць з узростам: захапленнi, мары, каханне, вечным застаецца толькi Бог. I Любоў, але не тая, якую прыдумалi людзi, падмянiўшы сапраўднае бутафорыяй: мiлаванне-расстанне, слёзы-пацалункi, клятвы-здрады, а вось гэтая любоў, якая ў манастыры памiж людзьмi! Аленка ўспомнiла, як да яе звярталiся: "Сястрычка, сядай сюды, калi ласка!", "Сястрычка, у нас нельга апранацца так, даруй мне, грэшнай! Я табе зараз прынясу што-небудзь iншае", "Матушка, можа, вам цяжка?", "Братка, дапамажы, калi ласка". Усюды такая любоў, ветлiвасць, клопат аб iншых, што хочацца застацца тут назаўсёды. Учора Аленка стаяла ля плота ў манастырскiм садзе, а па той бок плота iшлi па вулiцы свецкiя хлопцы i лаялiся бруднымi словамi.
Вкусив райского блаженства
Всех молитв, канонов, митр,
Монастырского единства,
Ты, монах, захочешь ль в мир?..
Галiнкi акацыi калыхалiся ад подыху соннага ветру, марудна, ласкава краналi халодную шыбiну. Смугла-сiнi вечар прыйшоў на зямлю. Зацiхлi гукi, гамонка руплiвага дня. У маленькай агульнай келлi ля столiка з лампадкаю сабралiся паломнiкi, свецкiя людзi. Яны пазiралi на спакойны, лагодны твар манашкi, прыслухоўвалiся да яе роўнага, разумнага голасу.
- Недасягальны i магутны Бог, - гаварыла яна, - таму наш розум не можа ахапiць усяго i зразумець сутнасць Бога. Але чысцiнёю сэрца свайго мы Яго разумеем i наблiжаемся да Яго. Як нiхто i нiколi не змог удыхнуць у сябе ўсё паветра, так i розум не змесцiць неабсяжнае Божае сутнасцi. Мы павiнны радавацца таму, што Бог недаступны розуму зямнога чалавека, Яго мы будзем пазнаваць усю вечнасць, якая чакае нас пасля смерцi нашай.
- Матушка! - падала голас дзяўчына ў белай блузцы i жоўтай касынцы. Парайце, калi ласка, што мне рабiць! Здаецца, раблю дабро, а выходзiць - зло. Я прыехала на хутар, пачала расказваць усiм пра Бога, кнiжкi духоўныя раiла, а з мяне пасмяялiся.
- Дзiця маё, - уздыхнула манашка, - Хрыстос гаварыў: "Не кiдайце бiсер свiнням!" Не будзь такою даверлiваю, не кiдайся адразу з адкрытаю душою да людзей, не даведаўшыся, хто ёсць хто. Бiсер - гэта душа наша. Пазбягай дрэнных людзей i не старайся iх выправiць - белым чорнае не адбелiш, толькi выквацаешся...
- Матушка! - звярнулася да манашкi другая дзяўчына. - На мяне нi з таго нi з сяго пляткараць...
- Плюнь на iскру, i яна патухне, а калi дзьмуць будзеш, то разгарыцца, i нядоўга да пажару! Калi церпiш ад людзей знеслаўленне - гэта пасланне ад Бога да славы тваёй, бо пакора - вышыня, чым глыбей пакора, тым вышэй чалавек узносiцца духоўна. Ты ж не крыўдуеш на дзяцей, якiя абы-што балбочуць? Дык i на плеткароў не крыйдуй, маючы ўзвышаную душу. Людзi заўсёды будуць пляткарыць - iм не дагодзiш. Калi Хрыстос прапаведаваў, злыя людзi казалi: "У iм д'ябал!" Пачаў вылечваць - то ён, маўляў, дурань! I так iм дрэнна, i гэтак. Людзi ненавiдзяць разумнейшых за сябе. Не шукай спакою i спачування ў людзях, а шукай яго ў Бога i ў людзей веруючых.
- Матушка, а як мне пазбегнуць непрыемнасцяў на новым месцы працы? спытала Аленка.
- Маўчанне - вось поспех, вось пачатак мудрасцi! - адказала тая, паклаўшы ёй руку сваю на плячо. - Калi ты будзеш маўчаць, табе будзе добра на любым месцы, усюды... Аддаляйся ад людскога жыцця, i пазбегнеш граху.
Ружовая Аленчына шчака кранулася мяккай падушкi, рука павольна нацягнула коўдру. У куце перад iконай гарыць лампадка: блакiтнае марыва, водсвет падае на белую сцяну. Цiшыня i спакой ахутваюць келлю. Толькi аднекуль здалёку, бы пранiзлiвы боль, паўстаюць перад вачыма Аленкi прыгожы твар, абцалаваны сонцам у летнiм паходзе, белазубая гарэзлiвая ўсмешка, шырокiя плечы, дужыя рукi, зменлiвы позiрк, сакавiты голас таго, каго нельга вырваць з сэрца.
- Мiкола! - шэпча Аленка.
Але яго засланяе другi - стары, чарнявы, з сiвiзною ў валасах, з позiркам, поўным годнасцi i пяшчоты.
- Я еду ў Гданьск, - гаворыць ён. - Патанцуем на развiтанне?
I знiкае. А на яго месцы стаiць незнаёмы мужчына ў даспехах сярэднявечча i працягвае Аленцы кубак.
- Вазьмi яго, - шэпча, - у iм смерць Чорнай зданi...
"Гэта Вiтаўт!" - здагадваецца Аленка.
- Дарына прыходзiць да мяне кожную ноч. Садзiцца на ложак i ўсмiхаецца, кажа ён. - Я гавару ёй словы кахання, але яна не чуе iх. У той страшны вечар, калi яна выпiла атруту, я хацеў сказаць ёй, што даўно дараваў i толькi яе абраў сабе за жонку. Толькi яе, больш нiкога. Адчай Дарыны апярэдзiў мае словы. Спяшайцеся дараваць сваiм блiзкiм, адпускаць грахi пры жыццi iх!
Аленка працягнула руку, каб узяць кубак, але князь знiк. На яго месцы з'явiлася белая мроя.
- Дарына? - усхапiлася Аленка.
- Малiся за мяне, - прашаптала яна, - вялiкi грэх на мне...
- Я знiшчу Чорную здань! - сказала Аленка. - Скажы, дзе кубак, я дапамагу табе!
- Ты яе не знiшчыш, - адказала Дарына. - Яна ўжо кранулася цябе. Ты i я грэшнiцы, але ж ты жывая. А мне там, дзе я цяпер, вельмi дрэнна, нiхто не молiцца за мяне на зямлi. Тваё месца тут. Тут не растуць мае кветкi. Ты ведаеш, дзе яны растуць? Аб чым папярэджваюць?
- Якiя кветкi? - зацiкавiлася Аленка, але мроя растала ля акна, за якiм ружавела ранiца.
- А-а! - ляпаў сабе па жываце Мiкола. - А я ў цудатворнай крынiцы выкупаўся, усе грахi змыў, праўда, Аленка? - Ён раскалмацiў валасы дзяўчыне, якая толькi што вынырнула з-за палатак. - Ну як, памалiлася? - засмяяўся ён. Малiся, Аленачка, за нас, грэшных, доўга яшчэ нам iсцi прыйдзецца да Вiшанькi!
I ён пачаў складваць рэчы ў свой заплечнiк.
- Iрэначка, прыхарошваешся перад люстэркам? - зычны голас Мiколы гучаў на ўсю паляну. - Што жанчыне патрэбна для шчасця, нават на дзiкiм востраве? Вядома, люстэрка, бо кожная жанчына крышачку свавольная малпа!
Iрэна скрывiла вусны i не глянула ў ягоны бок. Сцяпан у расшпiленай кашулi скручваў палатку. Дзяўчына падышла да яго i нешта прагаварыла. Той моўчкi закiваў галавою. Антось аббiваў зямлю з жалезных пруцiкаў, якiя трымалi тэнт. Галя старанна засыпала пяском яму са смеццем, а Анатоль наском чаравiка ўтрамбоўваў зямлю - прысыпаў вогнiшча. Аленка сядзела на сваiм заплечнiку i назiрала за маленькiм жуком, што поўз у траве...
Мiкола ўключыў транзiстар. Адтуль надакучлiва пiшчала i трынкала. Нарэшце загучала музыка.
- Выключ! У лесе трэба слухаць музыку прыроды! - загадаў Анатоль.
- Я не магу доўга быць у iзаляцыi, мне трэба iнфармацыя - мозг у бяздзеяннi дэградуе! - адказаў той.
- Я як кiраўнiк групы павiнен сам выконваць i прымушаць iншых трымацца парадку i патрабаванняў, якiя тычацца паводзiн у паходзе! - строга прадэкламаваў Анатоль. - Мы - турысты, а не дзiкуны! I ты павiнен выконваць загад камандзiра!
Мiкола засмяяўся.
- Мозг чалавека засмечаны непатрэбнай iнфармацыяй, - прадоўжыў Анатоль, уздыхнуўшы. - Чаму, вы думаеце, я ўвесь час у паходах i паходы мне даражэйшыя за ўсё? Чалавеку карысна пасядзець у цiшынi i падумаць. Сучасны лад жыцця не дае гэтага. У вiхуры жыцця думкi чалавека лётаюць абы-дзе, толькi не ля сваёй душы. А ў паходзе, на прыродзе, ты сам становiшся частачкай яе, дзiцем яе. А ты як пустазелле якое!
- А можа, ён баiцца застацца сам-насам са сваiм сумленнем, га? - заглянуў у твар Мiколу ягоны сябар Антось i выключыў транзiстар. - Да нас прыходзiць Дух Святы не ў буру i гром, а сярод цiшынi i подыху лёгкага ветру.
- Добра, пайшлi! - закiнуў на спiну заплечнiк Мiкола. - А то на менскi аўтобус спознiмся!
- Нiякiх больш аўтобусаў, - строга прамовiў Анатоль. - Нам трэба выбрацца да Нёмана, на тое месца, дзе мы былi, Мiкола, у тым годзе, - ён павярнуўся да хлопца. - Памятаеш той хутар, ля якога мы ў балота трапiлi?
- Няхай яно гарыць, тое месца! - раззлаваўся Мiкола. - Цэлы дзень па балоце iшлi, а ўсё моста праз Нёман няма i няма! На тым баку - хутар, хлопец з лодкай. Мы яму пакрычалi, i ён нас пачаў перавозiць, а мацi яго крычыць: "Ганi "Чайку" назад!" Хiба яна не бачыла, што нам дапамога трэба? Скнары яны ўсе тут. Раней хутарамi жылi, дый цяпер, хоць i вёскi ўтварылiся, псiхалогiя людзей засталася ранейшая. У кожным двары свой калодзеж. Спачатку iдзе высокi плот, потым сад, гаспадарчыя пабудовы, а тады ўжо хата. Людзi ваўкаватыя, i ўсё iх жытло стаiць да людзей задам! Хiба ж гэта вулiца вясковая, калi вокны на дарогу не глядзяць? Мы ж з табою былi ў Загаллi, у аднаго сябра-турыста, дык там звычайная палеская вёсачка, а ўсе вокны ў хатах - на вулiцу, ля кожнай хаты - лавачка ўкопана, людзi вечарамi сядзяць, гамоняць, песнi пяюць, а тут усе пазашываюцца ў норы i сядзяць, адзiн аднаго ненавiдзяць!..
- Не ўтрыруй, калi ласка! - строга сказаў Анатоль. - Пайшлi да Нёмана!
Хлопцы i дзяўчаты моўчкi скiравалi за Анатолем, толькi Мiкола нехаця плёўся ззаду...
- А я кажу: калi ў мяне жонка патлусцее - будзе кожную ранiцу вакол хаты бегаць! - сур'ёзна паўтарыў Анатоль, памешваючы мярзотны кiпень у катле.
- Як ты называеш гэтую страву? - наiўна папыталася Галя, лiслiва заглядваючы ў твар хлопцу.
