Винцесь Мудров - Гiсторыя аднаго злачынства (на белорусском языке)
- Эй ты, шкет! Выходзь! - загадаў, як адрэзаў, сяржант, i Йван, звалiўшыся з ложка, дробна затупаў да выхаду.
Габiнэт, у якi яго завялi, быў спрэс застаўлены сталамi ды сэйфамi, i за адным з тых сталоў сядзеў, гартаючы нейкiя паперы, малады ружовашчокi лейтэнант. Убачыўшы затрыманага, лейтэнант склаў паперы ў стос, мяльком кiўнуў на крэсла, i Йван зразумеў, што гэта ён, ружовашчокi лейтэнант, злапаў яго каля крамы.
- Што, Гарашчэня, даскакаўся? - мэталёвым голасам прамовiў лейтэнант, калi пад Iванам рыпнула крэсла. - Смаркачы пад носам не абсохлi,а ўжо ў краму лезеш...
- Я не Гарашчэня, - выдыхнуў Iван, i нiжняя губа ягоная плаксiва затрэслася.
- Як не Гарашчэня? - зьнiякавеў лейтэнант i ўжо зусiм лагодным голасам запытаў: - А хто?
Iван удыхнуў паветра, мерачыся сказаць сваё прозьвiшча, але ў гэты мiг лейтэнант падхапiўся на ногi i абцягнуў мундур.
- Хвацка ты, лейтэнант... За тры днi працы - два затрыманьнi, - прамовiў ад дзьвярэй каржакаваты дзядзька ў шэрым гарнiтуры, i па той рашучасьцi, зь якой лейтэнант падскочыў на ногi, Iван палiчыў, што гэта ўвайшоў генэрал.
- Адкуль? - запытаўся генэрал, зь цiкаўнасьцю агледзеўшы затрыманага.
- З Бычко-оў... - прабляяў затрыманы, i мыскi генэральскiх чаравiкаў задрыжэлi i расплылiся ў ягоных вачах.
- Што, у краму ўлез? - генэрал прысеў на край стала, чакаючы тлумачэньняў, але Iван маўчаў, i генэрал перавёў позiрк на лейтэнанта.
- Напярэдаднi сыгнал быў. Бычкоўская магазыншчыца тэлефанавала. Сказала, што ўночы зьбiраюцца ў краму залезьцi. Ну я i выехаў... прыхаваўся там...
- Зноў Бычкi, - з уздыхам прашаптаў генэрал. - Даўно ўжо трэба было гнаць гэтага Мiхнова, генэрал зьлез са стала, выцягнуў з пачка папяросу, iзноў утаропiўся на Iвана.
- Як тваё прозьвiшча?
- Бянько-оў, - пралепятаў Iван.
- Бянькоў? - генэрал выпусьцiў з роту шызы дым, летуценна паглядзеў на столь. - Гэта ня ты ў Вiцебску шапiк абабраў?
Пасьля такога пытаньня Iван яшчэ больш сьцяўся, i галава ягоная ўбiлася ў плечы.
- Ну?! - пагрозьлiва гукнуў лейтэнант.
- Я-а-а-а... - другiм разам прабляяў Iван i спалохана заплюшчыў вочы. Ён чакаў грымотнага кухталя, але не дачакаўся.
Генэрал кашлянуў, павольнай хадою прайшоўся па габiнэту.
- Што ён там сьцягнуў?
- Пяць пляшак ацэтону. Можа i яшчэ што - уначы не разгледзеў.
- Ацэтону? Яны ўжо там ацэтон п'юць? - генэрал узяў Iвана за чупрыну, зьлёгку тузануў угору. - А чарняўскую краму ня ты абабраў? - прыкiдваючы, цi мог затрыманы абабраць i чарняўскую краму, генэрал разважлiва мыкнуў, зьбiраючыся нешта сказаць, ды тут расчынiлiся дзьверы i вясёлы дзявочы голас паведамiў:
- Iван Iванавiч, вас да тэлефону!
Iван Iванавiч шпурнуў у адчыненую фортку папяросiну, выйшаў з габiнэту, i лейтэнант зь нейкiм дзiўным шкадаваньнем паглядзеў яму ўсьлед.
- Дык як, ты кажаш, тваё прозьвiшча? Бянькоў? - лейтэнант узяў у рукi самапiску, патрос яе, каб ямчэй пiсала, прыклаўся да паперы. Iнтанацыя, зь якой ён гэта сказаў, сьведчыла за тое, што ён згубiў да падсьледнага ўсялякую цiкавасьць.
- Бянькоў, - буркнуў Iван i, апярэджваючы новыя пытаньнi, дадаў: - Iван Васiлевiч.
- Дзе i калi нарадзiўся? - лейтэнант iзноў патрос асадку.
- У пяцьдзесят пятым годзе, на станцыi Назарбай...
- Як-як ты кажаш? Назар...
- Назарбай, - па складах прамовiў падсьледны, - Цалiнаградзкай вобласьцi.
Пёрка асадкi адчайна рыпнула, лейтэнант шпурнуў асадку на падлогу, вылаяўся i абхапiў рукамi голаў. Ён адседзеў у такой паставе хвiлiну, а можа, i болей i ачуўся толькi тады, калi пачуў генэральскi голас.
- Анашыст у капэзэ сядзiць? - запытаўся генэрал, прачынiўшы дзьверы.
- У капэзэ, Iван Iванавiч.
- Пратаколы па Мамедаву да мяне занясi. Я iм сам займуся, - генэрал грукнуў дзьвярыма, а лейтэнант, кашлянуўшы ў жменю, паклаў перад Iванам аркуш паперы.
- Сядай вунь за той стол, - лейтэнант азiрнуўся, кiўнуў у кут, а пачуўшы таропкiя крокi на калiдоры, падхапiўся на ногi. Дзьверы зь цiхiм рыпеньнем адчынiлiся, i ў дзьвярной пройме паўстала кабета ў караценькай форменнай спаднiцы.
- Леванiд Сяргеевiч, вы каву пiць будзеце? - гульлiвым голасам запыталася маладзiца, i той, да каго яна зьвярталася, гэтак жа гульлiва адказаў:
- Будзем, Валечка, абавязкова будзем. - Хвiлiну лейтэнант з замiлаваньнем глядзеў на дзьверы, потым абцягнуў мундур, прылашчыў валасы i, прамовiўшы: Добра, напiшаш iншым разам, - загадаў падсьледнаму падняцца.
Набраўшыся страху ў сьледчым габiнэце, Iван вяртаўся ў КПЗ, як у родную хату - з усьмешкай на твары. Плюхнуўшыся на ложак, ён закiнуў рукi за патылiцу, i ўваччу паўстаў чыгунок з гарачай капустай.
- Яны нас кармiць думаюць? - прасiпеў, чытаючы Iванавы думкi, Мамедаў. Хоць бы чаю якога прынесьлi, шакалы, - сказаўшы так, Мамедаў скасiўся на Iвана, чакаючы, што сукамэрнiк падтрымае размову, але Iван змаўчаў, i каўказец, нешта буркнуўшы па-свойму, павярнуўся да сьцяны.
КПЗ - цудоўнае месца для одуму. Вось i Iвана апанавалi думкi. I думаў ён, глытаючы сьлiну, пра хатнюю кiлбасу, пра гарачую капусту, пра сопкую бульбу са скваркамi, i, каб пазбыцца дакучлiвых думак, жаласьлiва ўздыхнуў.
- Што так уздыхаеш? - гукнуў Мамедаў, якому, вiдаць, таксама мроiлася ежа. - Згадваеш, як касу браў?
- Ды я ня ў касу лазiў, - прамовiў Iван, пацягваючыся. - У падсобку. Хацеў вiна ўзяць, а ўзяў... - Iван запынiўся, маракуючы, цi варта казаць Мамедаву ўсю праўду, пасьля чаго iзноў уздыхнуў i цiхiм голасам скончыў: - ...пяць пляшак ацэтону.
- Каго-каго? Ацэтону? - сукамэрнiк блiснуў вачыма, гаўклiва iкнуў i так адчайна зарагатаў, што панцырная сетка пад iм азвалася працяглым гудзеньнем.
- Ну i шакалы, - прамовiў Мамедаў, нарагатаўшыся ўдосыць. - З-за пяцi бутэлек чалавека ў гадзючнiк уперлi.
Каўказец падняўся з ложку i, змагаючыся з позехам, прасьпяваў:
- А ты сам адкуль?
- З Баранавiчаў, - без асаблiвай ахвоты адказаў Iван.
- З Баранавiчаў? - мяркуючы па голасе, каўказец ведаў, што гэта за горад i дзе ён знаходзяцца.
Мамедаў прайшоўся па камэры, пацёр рукi, акрыялым голасам зазначыў:
- А я зь Ленкаранi. Ты Ленкарань ведаеш?
Ленкаранi Iван ня ведаў.
- А Сальяны?
Сальянаў Iван ня ведаў таксама.
- У мяне ў Сальянах брат жыве. Алескерам клiчуць. Такога ж узросту, як i ты. - Мамедаў зноў упаў на ложак, пазяхнуў i пачаў распавядаць Iвану пра брата Алескера, пра Ленкарань, пра нейкiя Талыскiя горы, дзе яго, Мамедава, аднойчы злавiлi памежнiкi. Загаварыўшыся, ён стаў балбатаць па-свойму i прыканцы аповеду спытаўся:
- Прозьвiшча тваё як?
- Бянькоў, - з пакутаю выдыхнуў Iван.
- Ну дык што, Бянькоў... Калi хочаш выйсьцi з гэтага гадзючнiку, я табе дапамагу. А ты мне дапаможаш, як выйдзеш на волю. Згода?
Iван у адказ кiсла пасьмiхнуўся. Ну чым яму мог дапамагчы гэты каўказец, якi ляжаў на суседнiм ложку i справаю якога зьбiраўся заняцца сам генэрал? I ўсё ж, каб не пакрыўдзiць таварыша па няшчасьцi, Iван кiўнуў галавой i ўголас прашаптаў:
- Згода.
Праз пару гадзiн Мамедава паклiкалi на допыт. Застаўшыся на самоце, Iван доўга хадзiў з кута ў кут, потым доўга ляжаў на ложку, потым зноў хадзiў, лiчачы пры гэтым крокi, i акурат ў той момант, калi ён зрабiў семсот сорак трэцi крок, дзьверы камэры расчынiлiся, i на парозе паўстаў перацягнуты рамянямi сяржант.
- Есьцi табе прынёс, - прабурчэў сяржант, несучы алюмiнiевую талерку i шклянку гарбаты.
Сяржант паставiў талерку i шклянку на адкiдны столiк, спытаў Iвана, цi хоча той у прыбiральню, i, паправiўшы на рукаве павязку дзяжурнага, выйшаў з камэры.
Iван праглынуў ежу i адчуў сябе весялей - нават замармытаў нейкую песьню з рэпэртуару Валерыя Абадзiнскага, але нейзабаве зноў зажурыўся. Сядзець адному ў камэры было страшнавата, таму ён i прыслухоўваўся да кожнага калiдорнага зыку, чакаючы вяртаньня Мамедава. Але сыходзiў час, усё радзей чулiся на калiдоры людзкiя крокi, а калi гэтых крокаў зусiм ня стала чутна, Iван зразумеў, што Мамедаў ня вернецца.
Ноччу ён ляжаў, закiнуўшы рукi за голаў, глядзеў на цьмяную лямпачку, што гарэла над галавой, i думаў пра мацi. У начной цiшы яму мроiўся матчын голас. Аднойчы ён нават разабраў словы, якiя прагучалi знадворку: "Ваня, не пускаюць да цябе!" Пачуўшы гэта, ён падбег да вакенца, ухапiўся рукамi за краты i доўга наструньваў слых у намаганьня ўцямiць, цi гэта сапраўды быў матчын голас, цi гэта толькi здалося.
Ранiцай наступнага дня сяржант вывеў яго з камэры i павёў па сходах на другi паверх. Яны прайшлiся доўгiм калiдорам, павярнулi направа i спынiлiся перад дыхтоўнымi, абабiтымi чорным дэрмацiнам дзьвярыма. Сяржант адчынiў дзьверы, упiхнуў галаву ў пройму:
- Iван Iванавiч... Бянькоў...
Iван увайшоў у габiнэт, i першае, што ўбачыў, - гэта партрэт Леванiда Iльлiча Брэжнева, якi вiсеў на сьцяне. Пад партрэтам сядзеў, апранены ў мiлiцэйскi мундур, Iван Iванавiч, якога Iван лiчыў генэралам i якi наяве аказаўся ўсяго толькi маёрам.
Iван Iванавiч акiнуў цёзку калючым позiркам i, паказаўшы на крэсла, запытаў:
- На Мамедава даўно працуеш?
Iван прысеў самы на край крэсла i, ня ведаючы, што адказаць, прамармытаў:
