Франсуа Мориак - Тэрэза Дэскейру (на белорусском языке)
Мiж тым i ноччу, калi Бернара пачало рваць i ён страшэнна пакутаваў i плакаў, а доктар Педмэ пацiкавiўся ў яе, што адбылося днём, яна нiчога не сказала пра тое, што здарылася ў сталовай. А было ж так лёгка, не кiдаючы на сябе нiякага ценю, сказаць доктару, што муж прыняў залiшне многа лякарства. Яна магла б сказаць штосьцi накшталт гэтага: "Вы ведаеце, тады да мяне неяк i не дайшло... Мы ўсе надта перапалохалiся гэтага пажару... Але цяпер я амаль упэўнена, што ён прыняў двайную дозу..." Аднак яна прамаўчала. I цi было ў яе хоць якое жаданне сказаць пра гэта? Чорная задума, якая без яе ведама зарадзiлася на снеданнi, пачынала ўсплываць з патаемных глыбiнь душы... Намер гэты яшчэ не меў ясных форм, але быў ужо напалову асэнсаваны.
Калi доктар паехаў, яна доўга глядзела на Бернара. Той нарэшце заснуў. У галаве панавалi ўжо новыя думкi: "А дзе доказ, што захварэў ён ад таго? Можа, у яго прыступ апендыцыту цi iнфекцыйнага грыпу? Але ж няма iншых сiмптомаў..."
Праз дзень Бернар быў ужо на нагах. "Вельмi можа быць, што прычынай хваробы было iменна тое". I ўсё ж поўнай гарантыi яшчэ не было. А яе так хацелася мець... "Я зусiм не адчувала, што я ў палоне страшнага спакушэння. Проста мне трэба было задаволiць маю трохi небяспечную дапытлiвасць. I ў першы дзень, - калi я, чакаючы Бернара, накапала ў яго шклянку лякарства, - колькi я паўтарала сабе: "Адзiн раз, толькi адзiн разочак, каб быць пэўнай... Адзiн толькi раз - i ўсё! Больш нiколi..."
Цягнiк запавольвае ход, дае доўгi гудок. У цемры мiльганула два цi тры агнi: станцыя Сэн-Клер. Што ж, больш няма чаго ўспамiнаць: Тэрэза паляцела ў бездань злачынства. Што было пасля - Бернар i сам добра ведае. Зноў нечакана вярнулася тая хвароба, тыя ж рвоты i болi... Дзень i ноч дзяжурыла Тэрэза каля яго пасцелi. Ужо i сама выбiлася з сiл. Есцi нiчога не магла. Бернар нават угаварыў яе паспрабаваць лячыцца кроплямi Фаўлера, i яна ўзяла рэцэпт у доктара Педмэ. Бедны доктар! Ён нiяк не мог уцямiць, чаму Бернара рве гэтай зеленаватай вадкасцю. I ён нiколi не даў бы веры, што можа быць такая неадпаведнасць памiж пульсам хворага i яго тэмпературай. Не раз даводзiлася яму бачыць паратыфозных хворых. У iх быў замаруджаны пульс пры высокай тэмпературы. Але як вытлумачыць гэты часты, няроўны пульс пры панiжанай тэмпературы? Хутчэй за ўсё - гэта iнфекцыйны грып. Калi гэта на самай справе грып, тады ўсё зразумела.
Мадам дэ ля Траў хацела выклiкаць да Бернара якога-небудзь вядомага ўрача, але яна баялася пакрыўдзiць доктара Педмэ, гэтага даўняга сябра сям'i. Ды тут яшчэ i Тэрэза сказала, што з'яўленне медыцынскага свяцiлы магло б напалохаць Бернара. Аднак у сярэдзiне жнiўня, пасля аднаго асаблiва цяжкага прыступу, доктар Педмэ сам выказаў жаданне параiцца з кiм-небудзь са сваiх аўтарытэтных калег. Але, на шчасце, праз дзень Бернару стала лепш, а праз тры тыднi ён амаль што зусiм паправiўся. "Вось добра, што не паспелi нiкога выклiкаць, думаў сабе доктар Педмэ. - Падмок бы тады мой аўтарытэт, дый слава чорту лысаму пайшла б..."
Бернар папрасiў, каб яго перавезлi ў Аржалузу. "Канчаткова мяне паставiць на ногi толькi паляванне на вехiроў", - упэўнена паўтараў ён...
Цяжка давялося тады Тэрэзе. Цётка Клара не ўставала з пасцелi: яе скаваў рэўматызм. Усе хатнiя клопаты звалiлiся на маладую гаспадыню. А тут яшчэ двое хворых, малое дзiця... Акрамя таго, трэба было за цётку паклапацiцца пра тутэйшых бедалаг. Тэрэза абхадзiла ўсе фермы, заказала лякарствы хворым, плацiла за ўсё са свайго кашалька. Не было калi i сумаваць па тым, што дом у Вiльмiжа на замку. Больш яна не думала пра Жана Азеведа, дый нi пра кога на свеце. Праз доўгi чорны тунель iшла яна ў поўнай адзiноце наперад. Кружылася галава, але яна iшла i iшла, не раздумваючы, як жывёлiна, што рвецца на прастор з гэтага чаду i цемры. Хутчэй выйсцi на свежае паветра! Хутчэй! Хутчэй!
У пачатку снежня хвароба з новай сiлай навалiлася на Бернара: неяк ранiцай ён прачнуўся ад страшэннага холаду i адчуў, што ў яго адымаюцца ногi... А што было пасля? Вечарам свёкар прывёз з Бардо ўрача. Той аглядзеў хворага i доўга маўчаў. (Тэрэза трымала лямпу, а жонка Бальёна потым успамiнала, што гаспадыня была белая як смерць.) На слаба асветленай лесвiчнай пляцоўцы Педмэ цiха, каб не пачула Тэрэза, тлумачыў свайму калегу, што аптэкар Даркэ паказаў яму два падробленыя рэцэпты, якiя, аднак, былi падпiсаны iм, доктарам Педмэ. На адным нечая злачынная рука напiсала: "Каплi Фаўлера", а на другiм былi выпiсаны даволi моцныя дозы хлараформу, дыгiталiну i аканiцiну. Бальён перадаў iх аптэкару разам з iншымi рэцэптамi. Даркэ засумняваўся, занепакоiўся, што адпусцiў яды, i назаўтра прыбег да Педмэ... Што ж, Бернар усё гэта ведае не горш, чым Тэрэза. Яго адразу адправiлi ў Бардо, у клiнiку, i там яму палепшала. Тэрэза засталася ў Аржалузе адна. Але якой бы глыбокай нi была гэтая адзiнота, да яе даносiўся нарастаючы гул: загнаны ў нару звер ужо чуў наблiжэнне ганчакоў... Яна знемагала, нiбы пасля бясконцага марафону, калi да мэты было ўжо рукой дастаць, а яе раптам бразнулi вобземлю, i яна ўпала як падкошаная...
Неяк вечарам у канцы зiмы да яе прыязджаў бацька. Як жа ён стараўся ўгаварыць Тэрэзу зняць з сябе абвiнавачаннi i падазрэннi! - "Усё яшчэ можна ўладзiць. Доктар Педмэ згадзiўся забраць з суда сваю скаргу, бо ён нiбыта да канца не ўпэўнены, цi адзiн рэцэпт не напiсаны ягонай рукой. А што да хлараформу, дыгiталiну i аканiцiну, то ён, вядома, не мог выпiсаць iх у такiх вялiкiх дозах. Ну, а раз у крывi хворага гэтыя рэчывы не выяўлены..."
Размова тая адбывалася ў цёткi Клары. Лямпы не запальвалi. Водблiскi агню з камiна напаўнялi халодны пакой дрыготкiм святлом. Тэрэза, нiбы вучанiца, якая пераказвае вызубраны ўрок, гаварыла цiхiм манатонным голасам (Божа! Колькi бяссонных начэй паўтарала яна гэты ўрок сама сабе!):
- Я спаткала на дарозе нейкага нетутэйшага чалавека. Ён сказаў, што ведае, што я пасылаю чалавека ў аптэку па лякарствы, i папрасiў узяць ад яго рэцэпт. Сам ён быў вiнаваты аптэкару грошы i не хацеў там паказвацца. Ён не пакiнуў мне свайго адраса, абяцаў сам прыйсцi i забраць лякарствы...
- Тэрэза! Прыдумай што-небудзь другое! Прашу цябе, дзеля нас усiх, дзеля сям'i! Прыдумай што-небудзь!..
Бацька ўпарта, зноў i зноў паўтараў свае просьбы. Глухая цётка адчула смяротную небяспеку, што навiсла над Тэрэзай, i прыўзняла галаву ад падушкi: "Што ён табе кажа? Чаго ён хоча? Чаму табе хочуць зрабiць нешта нядобрае?" Тэрэза знайшла ў сабе сiлы ўсмiхнуцца цётцы, пагладзiць яе рукi, а сама, як дзяўчынка на ўроку закону божага, усё паўтарала: "Сустрэла на дарозе чалавека. Ужо сцямнела, i я не разгледзела яго ў твар. Ён не сказаў мне, на якой ферме жыве... А нядаўна вечарам ён прыходзiў i забраў лякарствы. Як на тое, дома нiкога не было i нiхто яго не бачыў".
IX
Вось i Сэн-Клер. Тэрэза выйшла з вагона, яе нiхто не пазнаў. Пакуль Бальён забiраў рэчы, яна прашмыгнула памiж штабелямi дошак, абышла станцыю i выйшла на дарогу, дзе стаяў фаэтон.
Цяпер гэты фаэтон быў яе адзiным прытулкам. Тэрэза больш не баiцца сустрэць каго-небудзь у такi познi час на гэтай калдобiстай дарозе. Аднак гiсторыя яе жыцця i злачынства, адноўленая ў памяцi з такой цяжкасцю, пацярпела крах: нiчога не засталося ад падрыхтаванай споведзi. Ёй няма чаго сказаць у сваю абарону... Нiводнага разумнага доваду... Застаецца толькi адно: маўчаць i адказваць на пытаннi. А ўрэшце, чаго ёй цяпер баяцца? Ноч гэтая пройдзе, заўтра ўзыдзе сонца, яна ўпэўнена, што выцерабiлася з гэтай бяды, што б там далей нi здарылася. Горш за гэтую абыякавасць, за гэтую адарванасць ад усяго свету i нават ад сябе самой - горш за гэта ўжо нiчога быць не можа... Вось i сутыкнулiся ў адной iстоце жыццё i смерць, i Тэрэза ўжо адчувала смерць, як толькi гэта можа адчуваць жывы чалавек...
Вочы яе прывыклi да цемры, i Тэрэза на паваротцы дарогi пазнала ферму, нiзкiя пабудовы якой былi падобныя на вялiзных сонных жывёлiн. Тут некалi Анна заўсёды палохалася сабакi, якi кiдаўся пад колы яе веласiпеда. Крыху воддаль ад дарогi ў лагчыне рос алешнiк, дзе ў самыя спякотныя днi халадок асвяжаў расчырванелыя шчокi сябровак. Дзяўчынка на веласiпедзе, яе ўсмешка, белыя зубы, капялюшык ад сонца, дзiньканне веласiпеднага званка i радасны голас: "Глядзi! Я пускаю руль i еду без рук!" - усё гэта яшчэ захоўвае памяць... I гэта ўсё, што застаецца ад перажытага!... I гэта ўсё, ад чаго можа спачыць ушчэнт змучанае сэрца!..
I ў такт цоканню капытоў конiка, што бяжыць трушком, Тэрэза машынальна паўтарае: "Марнае маё жыццё - нiкчэмнае маё жыццё - адзiнота бязмерная мая няўцешная доля мая". Ах, ёсць адзiнае, што можа ўратаваць... Але хiба Бернар на гэта здольны?.. О, калi б ён сустрэў яе з адкрытымi абдымкамi i нiчога не пытаўся!.. О, калi б магла яна прытулiцца галавой да чалавека i адчуць яго жывое цяпло!..
Вось i той узгорак жытняга поля, дзе калiсьцi ў гарачы дзень сядзеў Жан Азеведа. А яна ж тады паверыла, што ёсць на свеце такое месца, дзе яна магла б расквiтнець, - сярод людзей, якiя зразумеюць яе, магчыма, будуць захапляцца ёю i дарыць ёй сваю любоў! Але адзiнота навалiлася на яе, як балячкi на пракажонага: "Нi для мяне, нi супраць мяне нiхто ўжо нiчога зрабiць не можа".
