Алесь Яфімаў - Каменная ноч
— Я дакладна ведаю, што каметы могуць быць доўгі час нябачнымі для даследчыкаў. А калі яны заўважаць небяспеку — будзе позна. Чалябінскі метэарыт паказаў, што чалавецтва і сёння безабароннае прад космасам. Акрамя гэтага, я ведаю, што выбух метэарыта ў атмасферы можа справакаваць сістэмы папярэджання пра ядзерны напад. І тады, дзякуючы аўтаматызацыі гэтых сістэм, можа пачацца атамная вайна. Дастаткова будзе запуску адзінай ракеты... Яшчэ я ведаю, што і адносна невялікі метэарыт можа прывесці да землятрусаў, цунамі, вывяржэння вулканаў... Гэта будзе вельмі брудна і страшна, а мне не хацелася б, каб людзі пакутавалі, але...
— Усё роўна, гэта не будзе агульным канцом, не спраўдзіць тваіх чаканняў. Усё будзе дарэмна.
— Але ж я не веру. Я маю пацверджанні, што вера мая небезгрунтоўная... І гэта мне дапамагае...
— Ты павінен разумець, што гэта вельмі малаверагодны факт...
Да размовы далучыўся Добры:
— Усё гэта — вялікае глупства. Я разумею, што ты лічыш сябе пакрыўджаным што табе кепска, няма каму суцешыць... Але ж ты ідзеш не па тым шляху... Ты ідзеш насуперак Богу, але не спрабуеш ісці насустрач...
Пасля гэтага Добры пачаў чытаць дваццаць другі псалом. Псалом гэты раней чытаў і Ён сам, калі было невыносна кепска і неверагодна крыўдна, калі нідзе не мог знайсці паратунку, апрача як у Бога. І тады чытаў яго, спачатку з паперы, пасля на памяць — нават не столькі для таго, каб звярнуцца да Бога, колькі для таго, каб суцешыць сябе. Але даўно ўжо не звяртаўся Ён да Святога Пісання. Тым не менш, цяпер чамусьці прыслухоўваўся да кожнага слова, якое агучваў Добры:
— Гасподзь — Пастыр мой; я ніякай нястачы не мецьму: Ён пасвіць мяне на пашах зялёных, на ціхія воды водзіць мяне. Ён душу маю мацуе, кіруе мяне на сцежкі праўды дзеля імя Свайго. Калі я пайду далінай смяротнага ценю, не ўбаюся ліха, бо Ты са мною; Тваё жазло і твой посах — яны супакойваюць мяне. Ты перада мною паставіў трапезу на вачах у маіх ворагаў; намасціў алеем галаву маю; чара мая перапоўнена. Так, ласка і мілажаль хай будуць са мною ва ўсе дні жыцця майго, і я буду ў доме Гасподнім многія дні.
Пасля гэтага ўжо прызабытага псалма Яго напоўніў нейкі незвычайны спакой, сумны і шчымлівы, але ў той жа час — светлы і прыемны. І цяпер Ён ляжыць у цішы, прасякнуты гэтым светлым спакоем. І ні Злы, і ні Добры не дазваляюць сабе яго парушыць. Ён вырашае гэтым разам не думаць пра халодную каменную глыбу, не імкнуцца яе прыцягнуць, а заснуць як мага хутчэй, пакуль спакой гэты не развеяўся...
НОЧ ВОСЬМАЯ
Памятай пра смерць.
Аўтар невядомы
Ён ляжыць на сваім няўтульным ложку на спіне, амаль як нежывы. Толькі водбліскі на стомленых вачах Яго, час ад часу на імгненне згасаючы, даюць зразумець, што Яго павекі рухаюцца. Значыць, жывы. А так няма ні тое, што ніякіх іншых рухаў — нават дыханне цяжка заўважыць. Ледзь бачна, як коўдра на яго грудзях павольна ўздымаецца і апускаецца. І толькі павекі рухаюцца, як механізм нейкага дыяпраектара, змяняючы адзіны кадр тым жа самым — амаль бясконцай колькасцю аднолькавых кадраў.
Яшчэ раз вяртаецца Ён да замкнёнага кола думак: самагубства — няшчасны выпадак — глабальная катастрофа. Пра нешта разважае. Чамусьці прыпыняецца на тым моманце, калі вырашыў, што аптымальным варыянтам будзе няшчасны выпадак, а да ідэі адносна нейкай усеагульнай катастрофы яшчэ не дайшоў. Нібыта ў апраўданне на ўсе папярэднія заўвагі Добрага і Злога, вырашае агучыць сваю праўду, бо ведае, што яны заўжды слухаюць:
— Спачатку я хацеў, каб метэарыт — маленькі — уляцеў праз акно і размажджэрыў мне галаву. Траекторыя, у прынцыпе, верагодная. Аднак, бруд, непрыемнасці з пахаваннем... Да таго ж я разумею, што нават такі метэарыт прабіў бы падлогу — магчыма, пацярпелі б суседзі. Было б крыўдна, калі б выпадкова загінуў яшчэ нехта. Калі памірае адразу шмат людзей — іх асобы быццам бы пераходзяць на другі план, колькасць ахвяр ператвараецца ў статыстыку... А калі адзін чалавек — сітуацыя выглядае больш трагічнай... У такім выпадку маім родзічам далі б нядрэнную кампенсацыю... Магчыма, маё імя назаўжды б увайшло ў гісторыю ў сувязі з гэтай незвычайнай падзеяй... Пасля мне падало ся, што такі варыянт усё ж малаверагодны. Я падумаў, што будзе лепш, калі каменная глыба разбурыць цэлы дом, раён ці нават увесь горад... Гэта выратавала б не толькі загінулых, але і астатніх — жывых... Магчыма, яны б яшчэ раз усвядомілі, што чалавечае жыццё — неверагодна крохкая рэч. Што сёння ты жывеш, а заўтра — нейкая выпадковасць — і цябе можа ўжо не быць. Людзі забыліся на гэта... Яны марнуюць жыццё на розныя бязглуздзіцы... Гэта ўжо нават не мяшчанства, гэта... чорт ведае што... Калі не памыляюся, Рэй Брэдберы сказаў, што людзі — ідыёты, бо замест таго, каб рабіць касцюмы для сабак і шэраг іншай непатрэбшчыны, яны маглі б развіваць навуку і рухаць прагрэс наперад... Ці неяк так...
— Якая табе справа? — запытаў Злы. — Па-першае, табе асабіста гэта ніяк не перашкаджае. А па-другое, чым ты лепшы за іх? Прызнайся, ты ж абсалютна такі самы...
— Гэта ты мне казаў, што людзі патрэбны Богу. І мне здаецца, што Яму патрэбны людзі разумныя, творцы... А не спажыўцы...
— Я казаў, што магчыма патрэбны. Бо хто ведае, што Яму там патрэбна насамрэч. Акрамя таго, гэтым аргументам ты сам загнаў сябе ў пастку. Ты ж хацеў спыніць нейкі там цягнік, каб цяпер далучыць людзей да Бога. Але сам кажаш, што на дадзеным этапе яны спажыўцы. Супярэчнасць... Таму, хутчэй за ўсё, Бог не дазволіць табе гэтага зрабіць, не дазволіць абрынуць астэроід. Ва ўсякім разе, гэта будзе супраць Яго волі... У такім рэчышчы...
— Дык праблема якраз у тым, што сітуацыя толькі пагаршаецца. Таму я лічу, што каменная глыба будзе для іх выратаваннем. І чым раней яна абрынецца, тым лепш для іх.
— Які ж ты нудны... Гэта ж нецікава. Хочуць яны жыць у такім свеце — хай жывуць. Назіранне за гэтым працэсам можа прынесці нядрэннае задавальненне, калі назіральнік разумее ўсю недарэчнасць сітуацыі. Не можаш змяніць гэты свет — назірай і атрымлівай асалоду. Але ж ты хочаш усё ўзяць і знішчыць. Увогуле, мы далёка не першы раз прыйшлі да гэтай тэмы, мне ўжо надакучыла...
— Людзі з цягам свайго існавання здолелі спахабіць усё, што толькі можна было. Яны ўзвялі ў культ свае фізіялагічныя патрэбы. Я нават здзіўляюся, чаму да гэтага часу няма культу прыбіральні?..
— А які самы знакаміты фантан у Брусэлі?
Гэтае пытанне прывяло Яго ў разгубленасць і амаль што ў роспач. Чамусьці Ён думаў, што субяседнік будзе ўсё аспрэчваць, а не падліваць алею ў агонь. Злы ж зноў агідна пасміхаўся ўласнай знаходлівасці і нейкаму ўсёведанню, магчымасці быць на некалькі крокаў наперадзе. Вытрымаўшы невялічкую паўзу, ён працягнуў:
— А яшчэ я ўпэўнены, што ў гісторыі былі спробы пісаць карціны фекаліямі. Можаш праверыць, калі будзе цікава.
— І вось як... Як можна жыць у гэтым свеце і быць назіральнікам? Калі тут нават самыя нізкія патрэбы фізічнага цела ператвараюць у быццам бы высокае мастацтва і захапляюцца гэтым...
— А чым гэта табе не прыклад творчага пачатку чалавека?.. Вось табе і чалавектворца. Не проста паеў, каб падзарадзіць арганізм, а прыдумаў, як лепш прыгатаваць, змясціць у прыгожую форму... Тое ж і з іншымі патрэбамі...
— Але ж гэта паганства ў чыстым выглядзе... Хаця нават паганец Сакрат заўважыў, што чалавек есць, каб жыць, а не наадварот...
— Мне здаецца, ён меў на ўвазе, што трэба ведаць меру ў спажыванні ежы, а не тое што трэба ставіцца да гэтага, як да дэфекта, абумоўленага фізічнай неабходнасцю.
— А што ты думаеш пра дыяментавыя крыжыкі? У наш час людзі амаль з усяго зрабілі брэнд, спахабілі ўсё, што можна і што нельга. Крыж, як сімвал хрысціянства, зрабіўся пэўным брэндам, стаў ювелірным упрыгожваннем. Я разумею, што гэта тычыцца і паганскіх крыжоў, і іншых сімвалаў. Аднак ці не абсурдна выглядае лацінскі крыж, упрыгожаны дыяментамі? Гэта ж маразм. Няўжо ўладальнік такога крыжа — сапраўдны хрысціянін? Ты ж сам называеш такіх людзей пазёрамі...
— Запытаю яшчэ раз: якая табе розніца? Магчыма, той, хто носіць крыж з дыяментамі робіць для Бога нашмат болей за цябе — таго, хто толькі крытыкуе. Няхай усе гэтыя людзі робяць, што хочуць — носяць крыжы з дыяментамі, фатаграфуюць ежу і набываюць касцюмы сваім сабакам. Гэта нават у сукупнасці нельга параўнаць з тым, што ты хочаш іх усіх забіць. І хто пасля гэтага горшы?.. Прызнайся, была б у цябе магчымасць жыць па-мяшчанску — ты б ёй скарыстаўся. Таму ты большы пазёр, чым яны...
Тэма, да якой падышла размова, Яму не падабалася. Таму Ён вырашыў нічога не адказваць і не працягваць сваю думку адносна таго, якім чынам жаданне загінуць ад маленькага метэарыта перарасло ў ідэю вынішчэння ўсяго чалавецтва. Усталявалася цішыня, але неўзабаве яе перарваў Добры:
— Ён мае рацыю, пагадзіся. Не табе вырашаць, каму як жыць, а каму не жыць увогуле... Калі ты засынаеш са спадзяваннем, што заўтра ніколі не будзе, іншыя чакаюць яго з пэўнымі надзеямі. Так, некаторыя з гэтых надзей, натуральна, мяшчанскія, аднак ёсць нямала высакародных, сапраўды вартых... Не будзь такім эгаістам. Зразумей нарэшце, што ніхто не даваў табе ніякай улады і права вырашаць за іншых...
