Алесь Жук - Зоркі над палігонам
— Вы што тут робіце, таварыш лейтэнант? — маёр Бялоў павярнуўся да Вялічкі.
Голас сухі, камандзірскі.
— Забяспечваю стральбу, таварыш маёр! — выцягнуўся па стойцы «смірна» Вялічка.
— Вось і займайцеся забеспячэннем, а не перашкаджайце тут. Ідзіце! — нават злосна загадаў маёр Бялоў, і Вялічка пакорліва заспяшаўся да пункта боезабеспячэння.
— Першы заезд — строіцца! У калону па тры — станавісь! Раўняйсь! Смірна! Напра-ва! На зыходны рубеж — шагам марш!
Па зямлі глуха загрукалі боты.
Экіпажы зніклі, прапалі ў цемры ля цёмных і пакуль маўклівых машын.
Маёр Бялоў па металічнай лесвіцы ўзышоў на другі паверх, і там адразу ж патухла лямпачка, толькі ў вокнах трымцела водсветам зялёнае святло ад пульта кіравання.
Над вежаю засвяціўся чырвоны ліхтар, і амаль адразу ж напеўна і трывожна прагучаў баявы сігнал. Загрукалі люкі, кіраўніку па радыёстанцыі камандзіры далажылі, што экіпажы гатовы да стральбы. Узарвалі начную цішыню маторы, а потым па чырвоных мігалках і можна было толькі вызначыць, што машыны рушылі наперад.
Нечакана ў полі рассыпаліся слабенькія адзінокія агеньчыкі — і па машыны ўдарылі з кулямётаў на хаду доўгімі чэргамі з трасірнымі кулямі. Поле нібыта асвятлілася роем яркіх фасфарычных агеньчыкаў, якія адшуквалі і пранізвалі мішэні, біліся аб зямлю і высока Ўгору, у бакі разляталіся вогненнымі пырскамі над палігонам.
Раптоўна патухлі агеньчыкі, не стала і кулямётных трас, гулкага кулямётнага пошчаку, нібы аднекуль зверху апусцілася заслона ці невядомы чараўнік у момант сабраў у жменю ўсіх сваіх залатых пчолак.
Роўна гулі маторы і рухаліся чырвоныя агеньчыкі мігалак.
Танкавыя мішэні, слаба асветленыя, нібыта падала на іх святло ракет, імкліва пабеглі па полі насустрач машынам. Яны спяшаліся схавацца ў цемені.
Перш чым пачуўся гук ад першага стрэлу, сінім спалохам асвяглілася сярэдняя машына, і гарачы чырвоны след, які працягнуўся ад машыны да мішэні, прабіў яе — і не стала відаць ні машыны, ні мішэні. Як гарачая паветраная хваля, даляцеў і ўдарыў па вушах цяжкі гул гарматнага стрэлу.
I амаль адначасова асвятліліся бліскавіцаю дзве апошнія машыны, здвоена разнёсся над полем гук стрэлаў — і далёка па лесе і па полі незадаволена перакочвалася рэха.
Зноў, разлягаючыся пошчакам, загрукаталі з машын кулямёты, засыпаўшы поле звонкімі імклівымі светлячкамі, паласуючы чэргамі мішэні бронетранспарцёраў.
Потым не стала мішэняў, прагучаў адзінокі стрэл — угору ў поле. Аператар разраджаў кулямёт.
I было чуваць, як стомлена, з роўным гулам, вярталіся назад машыны.
***
Карповіч напружана стаяў у начной цемені, прыслухоўваючыся да сігналу. Было адчуванне перад гэтым вялікім і пустым полем, што ты маленькі, слабы і бездапаможны, зусім хлопчык.
Пасля Карповіч не памятаў ні хвалявання, ні страху. Сігнал «Да бою!» як ветрам узнёс яго на браню. Хутка і дакладна ўставіў у прыёмнік ленту — яна ўставілася 3 першага разу,— даслаў у ствол снарад, апусціу гармату ў баявое становішча, паспрабаваў, як працуе электрапрывад — тоненька заспяваў электраматор, і вежа паслухмяна паплыла спачатку направа, потым налева. Не здымаючы рук з пульта, зазірнуў у прыцэл, асветлены зялёным марскім святлом, на якім выразна віднеліся белыя рысачкі прыцэльнае сеткі, далажыў камандзіру, што да стральбы гатовы.
Прыціснуўся плячыма да спінкі сядзення, адчуў, як кранулася з месца машына. У зялёным прыцэле і трыплексах пагойдвалася начная цемра.
Здалося, што машына едзе доўга. Карповіч нават спалохаўся, што прамаргаў мішэні, і амаль адразу ж заўважыў тры мігатлівыя агеньчыкі, знайшоў свой, прытуліўся да прыцэла, спакойна даў дзве доўгія чаргі. У прыцэл было відаць, як трасы рассыпаліся там, дзе мігцеў агеньчык, і яго не стала відаць.
У навушніках прагучаў радасны голас Рыбачонка, які ехаў на камандзірскім месцы:
— Маладзец, Міша!
Карповіч не ўспеў з палёгкаю ўздыхнуць, як у полі памчаліся насустрач мішэні танкаў. Скамандаваў: «Кароткая!» — павёў прыцэлам, націснуў на электраспуск.
Стрэл аглушыў, нібы гіганцкім молатам ляпнулі зверху па вежы, перацяло дыханне ад едкага, кіслага дыму, які запоўніў вежу.
Яшчэ не гледзячы на след трасіра, Карповіч адчуў, што не трапіў, зразумеў, што мала ўзяў на апярэджанне, даслаў у гармату новы снарад і злосна зноў загадаў: «Кароткая!»
Дакладна вывеў прыцэл наперад і чакаў, пакуль мішэнь наблізіцца да вызначанага дзялення, з жахам адчуваў, што яна вось-вось павінна схавацца, што можа не дайсці, не дачакацца стрэлу. Але палец націснуў на электраспуск толькі тады, калі мішэнь была дакладна на прыцэле.
— Ёсць! Маладзец! — пачуў Карповіч у навушніках радасны голас Рыбачонка. Але і без яго Карповіч ведаў, што трапіў.
Карповіч толькі на адно імгненне расслабіўся, выцер вочы, якія пачалі слязіцца ад дыму, уключыў вентылятар і доўгімі чэргамі, з паводкаю, біў па трэціх мішэнях, біў, пакуль не выстраляў усе патроны.
На рубяжы спынення агню разрадзіў кулямёт, далажыў камандзіру. Пакуль ішла ў цемені машына да зыходнага рубяжа, паварочваў вежу так, каб гармата ўвесь час глядзела ў поле.
Прыемна было адчуваць, як лёгка паварочваеццца вежа, як тоненька і светла гудуць маторчыкі электрапрываду, пазвоньваюць у гільзазборніку гарматныя гільзы.
Толькі пасля таго, як на зыходным рубяжы была дадзена каманда «Да машыны!», калі Карповіч стаў на камандзірскае месца ў страі перад новым заездам,— толькі тады адчуў, як ад стомы гудуць у каленях ногі, нібыта адмераў пару дзесяткаў кіламетраў, а плечы мокрыя ад поту. Гудзела ў вушах і горача пастуквала ў скронях.
Але не было часу, каб успамінаць, каб радавацца таму, што падпарадкаваў сабе і вежу — прагучала каманда «Да бою!», і трэба было зноў ехаць, ужо на месцы камандзіра машыны.
Цяпер, на новым месцы, прымаючы даклады ад механіка і аператара, падтрымліваючы сувязь з кіраўніком стральбы, Карповіч мог спакойна назіраць праз камандзірскі прыбор стральбу.
Калі заезд кончыўся, калі з рубяжа спынення агню камандзіры далажылі кіраўніку, што зброя разраджана, і машыны крануліся рухацца да зыходнага рубяжа, Карповіч прыкмеціў, што на першай машыне нешта ня-ладнае. Яна раз-пораз запавольвала ход, нібы хацела спыніцца.
Потым машына асвятлілася агнём стрэлу. Снарад пайшоў у бок каманднае вежы. Следам за ім коратка пырснула кулямётная чарга.
У навушніках пачуўся ўстрывожаны голас камандзіра першае машыны:
— Цэнтральная, я — першы! Дазвольце замяніць аператара!
У адказ пачуўся хрыплаваты голас маёра Бялова:
— Першы, займіце месца аператара, не выходзячы з машыны! Самі даложыце мне пра гатоўнасць рухацца. Прыём.
Некаторы час было ціха. Над каманднаю вежаю гарэў чырвоны ліхтар. Потым, калі камандзір першае машыны далажыў, што зброя разраджана, машыны атрымалі дазвол ехаць наперад.
Афіцэры паэкіпажна пастроіліся перад вежаю.
— Раўняйсь! Смірна! Раўненне направа! — як перад цэлым батальёнам, скамандаваў маёр Бялоў і пайшоў насустрач падпалкоўніку.
— Таварыш падпалкоўнік, асабовы склад збораў пастроены на падвядзенне вынікаў стральбы.
— Здраствуйце, таварышы афіцэры!
— Здравія жалаем, таварыш падпалкоўнік!
— Вольна!
— Вольна! — паўтарыў каманду маёр.
— Хто страляў па каманднай вежы? Выйсці са строю! — загадаў падпалкоўнік.
Ласцоў паволі, нязграбна выйшаў са строю, назваўся.
— Таварыш афіцэр, чаму ваша гармата была павернута не ў поле? Чаму вы не разрадзілі зброю на рубяжы спынення агню? Камандзір машыны, вам аператар далажыў быў, што зброя разраджана?
— Лейтэнант Яноўскі. Так точна, таварыш падпалкоўнік, лейтэнант Ласцоў далажыў мне, што зброя разраджана!
— Растлумачце, лейтэнант Ласцоў, чаму зброя ў вас была не разраджана? Чаму вы груба парушылі правілы бяспекі на стральбе? Вы ведаеце, што паставілі пад небяспеку жыццё многіх людзей? Ведаеце, што вас судзіць трэба за такое, а не давяраць камандаваць людзьмі?
— Няспраўны быў прывад... Таму я не змог страляць. I вежа не паварочвалася. Я думаў, разраджу гармату на хаду...
— Лейтэнант Яноўскі, электрапрывад у вежы быў няспраўны? Вы ж потым селі на месца аператара.
— Не, спраўны, таварыш падпалкоўнік. Проста Ласцоў не змог перайсці з ручнога кіравання на электрапрывад... Відаць, разгубіўся і націснуў на электраспуск.
— Вось так, таварыш маёр. — Падпалкоўнік павярнуўся да Бялова.— Стральба наогул прайшла нядрэнна. Я не спадзяваўся на такую. Афіцэры паказалі ўменне валодаць машынамі і зброяй... Але тое, што здарылася пад канец стральбы, перакрэслівае ўсё добрае. Мне хочацца пажадаць, таварышы афіцэры, каб салдаты стралялі гэтак жа ўпэўнена і граматна, як і самі афіцэры, каб вашы падраздзяленні былі выдатнымі ў баявой падрыхтоўцы, у дысцыпліне. Аднак пра тое, што здарылася сёння, я буду дакладваць як пра надзвычайнае здарэнне. Не ведаю, якія вывады будуць зроблены з гэтага. Але і так ужо ясна, што вы цалкам не справіліся з даручанаю вам справаю, таварыш маёр.
