Алесь Яфімаў - Каменная ноч
Зноў Ён адчуў агідную ўсмешку Злога. І Злы працягнуў:
— Насамрэч, мая самадастатковасць заўжды са мной, а ты займаешся пошукам нейкіх доказаў. І, так ці інакш, залежыш ад іншых людзей. Я ведаю, што чалавек для чалавека з’яўляецца меркай усіх рэчаў, аднак мне цяжка гэта зразумець... Таму ў гэтым плане твая наіўная ідэя мне нават падабаецца. Бо ты хочаш адмежавацца ад іншых і нават наблізіць сябе да Бога... На адным канцы будзе Бог — стваральнік чалавека, а на другім хочаш быць ты — забойца чалавечага роду. Нядрэнна, нядрэнна. І пры гэтым ты нават не шукаеш Герастатавай славы... Але ж Герастат знішчыў толькі храм... І тое, каб знайсці славу сярод людзей. Ты ж гатовы знішчыць усё, і ў той жа час цябе не цікавяць людзі, — ты робіш гэта толькі дзеля самазадавальнення. Таму ты горшы за Герастата...
— Не, я хачу дапамагчы ім. Ім усім...
— Ты баязлівец. Табе страшна і крыўдна паміраць аднаму, таму хочаш знішчыць усіх за кампанію... Табе страшна паміраць, разумеючы, што пасля тваёй смерці жыццё будзе працягвацца і ніхто не заўважыць, што цябе не стала. Ты не можаш прайграць з годнасцю і імкнешся істэрычна змесці з дошкі ўсе фігуры за пару хадоў да непазбежнага мату... Думаеш, што ты ўсё жыццё быў нікчэмным чарвяком, цяр пеў няўдачу за няўдачай, а потым — усіх вынішчыш, і гэта адразу ўзвялічыць цябе амаль да Бога?..
— Пры чым тут гэта? У мяне нават думак такіх не было. Увогуле, што ты там казаў пра Бога? Што Бог будзе на адным канцы як стваральнік, а я — на супрацьлеглым як разбуральнік?.. Г эта смешна. Я не імкнуся схапіць Бога за бараду. Калі на тое будзе Яго воля, Ён не дазволіць астэроіду абрынуцца. А калі абрынецца, значыць Бог вырашыў, што так і павінна быць. Я ж хачу быць каталізатарам... Бо калі Канец Свету ўсё роўна павінен адбыцца, чаму б не цяпер?..
— Што значыць: «Бог дазволіць, Бог не дазволіць»? Ты ж лічыш, што думкі матэрыяльныя і твае заняткі нібыта маюць нейкі фізічны ўплыў на рэальны астэроід. А тады якая, па вялікім рахунку, розніца паміж гэтай тваёй ментальнай буксіроўкай і звычайнымі фізічнымі дзеяннямі? Вырабам выбухоўкі, напрыклад? Ці ты думаеш, Бог хацеў, каб людзі знішчалі людзей атамнай бомбай? Але ж Ён гэта дазволіў. Калі бамбілі Хірасіму, з нябёсаў чамусьці не высунулася велічэзная рука, якая б схапіла бомбу і сціснула яе ў кулаку. Ці як ты ўяўляеш умяшанне Бога? Не трэба забывацца на тое, што Бог зрабіў чалавека вольным. І даў яму вялізную колькасць магчымасцей. А як чалавек іх выкарыстоўвае — пытанне сумлення самога чалавека. Нехта, напрыклад, вынайшаў адвёртку, каб прасцей было працаваць з тэхнікай. Аднак, калі ты пырнеш гэтай адвёрткай чалавека і заб’еш яго — хіба будзе ў тым віна вынаходніка? Не ён жа вінаваты, што ты выкарыстаў яго вынаходніцтва не так, як трэба, ужыў яго дзеля зла... Тое ж і з Богам. Магчыма, думкі насамрэч могуць матэрыялізавацца. Магчыма, гэта не супярэчыць законам фізікі, якіх яшчэ не адкрылі, і гэта таксама пэўны падарунак чалавеку ад Бога. Аднак і інструмент можна выкарыстоўваць па-рознаму. Ты думаеш, як абрынуць астэроід, а мог бы думаць пра тое, што скончацца войны, перастануць паміраць дзеці, а людзі стануць дабрэйшымі... І калі ты верыш, што рэальна можаш кіраваць каменнай глыбай, якая знаходзіцца за сотні кіламетраў, чаму ты не можаш паверыць, што здольны аказаць аналагічны ўплыў на тое, што зусім побач? Паспрабаваў бы спачатку сілай думкі адвучыць суседа ад гарэлкі...
— Астэроід зрушыць прасцей, мне здаецца... Ты ж сам кажаш, што нават Бог не можа паўплываць на дзеянні чалавека... Куды ўжо мне?.. А што астэроід? Ён жа неадушаўлёны, уласных думак не мае... вялізная глыба... Ёсць жа ў гісторыі факты тэлекінэзу?.. Вось і тут тое ж самае... У нейкім сэнсе... Я толькі цяпер падумаў пра сваю ідэю, як з’яву тэлекінэзу... Але ж тут сэнс не толькі ў фізічным уздзеянні... Хоць нават і з дапамогай думкі... Гэта толькі інструмент, сродак для дасягнення сапраўднай мэты...
Ён казаў свае словы павольна, з вялікімі паўзамі — адчувалася стомленасць, хацелася спаць. Думкі Яго цяпер былі быццам развараныя спагецці — зліпаліся адна з адной, блыталіся, утваралі ў галаве нейкі цяжкі нязграбны камяк. І Яму складана было выцягваць з гэтага камяка нешта адзінае, яснае і паслядоўнае... Цяпер Ён ляжыць, заплюшчыўшы вочы, і ўяўляе, як цягне да сябе з халоднага космасу вялікую каменную глыбу. Сіл, каб суправаджаць гэты працэс фізічнымі рухамі, не засталося. Ужо ў дрымоце Ён пачуў словы Злога:
— А некаторыя людзі, якіх, дарэчы, ты хочаш забіць, спрабуюць. Хтосьці моліцца, хтосьці імкнецца ўявіць нешта добрае, прыемнае... А ты хочаш усё знішчыць. У тым ліку і гэтых, з добрымі намерамі... Але ж верыш, што твае намеры значна дабрэйшыя...
Злы казаў яшчэ нешта, але Ён ужо нічога не чуў Ды і апошнія пачутыя словы не зачапілі Яго як звычайна. Стомленасць і дрымота не пакінулі Яму сіл ні на аналіз, ні нават на эмоцыі.
НОЧ ПЯТАЯ
Хто не здольны да вялікіх здзяйсненняў, той зневажае вялікія задумы.
Л. дэ КЛАПЬЕ ВОВЕНАРГ
Ён ляжыць нерухома. Спрабуе ўзгадаць дыялог са Злым, які адбыўся мінулай ноччу. Яму здаецца цікавым, што гэтыя начныя дыялогі, маналогі і ўласныя развагі днём Ён амаль не памятае. Затое наступнай ноччу ўзгадвае іх нават у дробных дэталях. І ўсе ночы быццам бы зліваюцца ў адну, якая ўяўляе сабой нейкую асобную рэальнасць. Рэальнасць, дзе ўсё статычна і стабільна. Дзе заўжды ўсё адно і тое ж: Ён, Злы, Добры, няўтульны ложак, цемра, цішыня. Адныя і тыя ж тэмы, адзінае кола думак. І гэтая агульная ноч для Яго — як дом, у які заўжды хочацца вярнуцца. Дні ж падаюцца Яму нейкімі фальшывымі: кожны дзень па-свойму розны, з нейкімі новымі падзеямі, клопатамі, праблемамі. Але яны падобны адзін да аднаго толькі сваёй непатрэбнай мітуснёй і шэрагам аднолькавых дзеянняў, якіх патрабуе гэтая мітусня. Бо асноўную колькасць дзеянняў Ён вымушаны выконваць не таму, што так хочацца, а таму, што так трэба.
Кожную раніцу Ён п’е каву не таму, што яна падабаецца, а таму, што кава дапамагае Яму прачнуцца, узбадзёрыцца. Снедае не таму, што хочацца і не таму, што гэта смачна, а таму, што трэба набрацца сіл на дзень. Прымае душ не таму, што брудны і сам хоча памыцца, а таму, што трэба мець выгляд, які адпавядае патрабаванням грамадства. І яшчэ шмат чаго іншага. І ўсё гэта — у нязручна хуткім тэмпе, такім, што нават пры жаданні Яму цяжка атрымаць асалоду. Таму Яго дні — набор механічных рухаў з папраўкай на абставіны кожнага асобнага дня. І ад гэтых непатрэбных рухаў Ён толькі стамляецца і зношваецца, як механізм. І ўся сукупнасць такіх дзён падаецца Яму нейкім нецікавым, хваравітым, мітуслівым і адначасова марудным сном.
Таму Ён і любіць ноч, якая дазваляе крыху пажыць уласным жыццём, агледзець свой маленькі свет і пабыць у спакоі. Мітуслівы тэмп запавольваецца, амаль спыняецца. Днём такое апрыёры немагчыма, нават у выхадныя: заўжды можна пабачыць рух сонца, колькасць і напрамак святла. Хуткаплыннасць кожнага асобнага дня заўжды нагадвае Яму пра хуткаплыннасць жыцця ўвогуле. І ад гэтага лішні раз робіцца сумна і тужліва. А ноч, асабліва глухая, без месяца, стварае ўражанне, што ўвесь свет паставілі на паўзу, і адзінае, што адбываецца ў гэты час — само жыццё. Магчыма, таму Ён імкнецца рабіць як мага менш рухаў, нават дыханне запавольвае так, як толькі можа, каб не парушыць і нават дапоўніць гэтую карціну ўсеабдымнай статыкі. І тады Ён адчувае сябе ў нейкай нерухомай бясконцасці, дзе няма часу, ці, дакладней, наадварот — маецца бясконца вялікі яго запас, і амаль няма прасторы — у такія моманты здаецца Яму, што ў цэлым Сусвеце не існуе нічога за межамі Яго пакойчыка. Такое адчуванне дорыць небывалую радасць і ціхамірнасць, якіх Ён ніколі не можа зведаць днём...
Ён ляжыць і ўспамінае дыялог са Злым. Раптоўна заўважае для сябе, што ў апошні час менавіта Злы размаўляе з ім часцей. Г эта падаецца дзіўным і нават крыху непакоіць. Чаму так? Чаму Добры маўчыць? Ці яму няма чаго сказаць? Ці Ён не хоча слухаць? Раней Добры і Злы нібы ўраўнаважвалі адно аднога, не было такога, каб увесь час казаў нехта адзін з іх... І Ён вырашыў сам запытацца ў Добрага:
— Чаму ўчора ты маўчаў? Мне ж цікава, што ты думаеш з гэтай нагоды...
— Мая пазіцыя не змянілася. І ты яе ведаеш... Навошта ты хочаш забіць усіх людзей? Ты не маеш права нават загубіць уласнае жыццё, што ўжо казаць пра жыцці іншых? Ці разумееш, што ты — злачынца? Для гэтага дастаткова адной толькі думкі пра знішчэнне ўсяго свету. Здзейсніш ты што-небудзь дзеля гэтага ці не, пытанне іншае. Але факт у тым, што ты ўжо цяпер рэальна жадаеш усім смерці. І гэтае жаданне ёсць вялікае зло. Мне толькі застаецца спадзявацца, што твае думкі і жаданні — няшчырыя. Што ты цешыш сябе нейкай хваравітай ілюзіяй абсалютнай улады над усімі. Што ты паводзіш сябе, як пакрыўджанае дзіця... Магчыма, дзесьці ў глыбіні душы ты разумееш усю недарэчнасць сваёй ідэі, разумееш, што рэальна не можаш абрынуць аніякі астэроід. Проста выхваляешся і фантазіруеш: «А вось я магу гэта, а вось я магу тое». І нават сам ужо амаль паверыў у гэтую бязглуздзіцу.
