Уладзімір Мажылоўскі - Апошні дзень восені
Раптам перад яе вачыма паўстаў вобраз бацькі. Яго строгі і ў той жа час ласкавы твар то выразна выдзяляўся ў цемры, то ў ёй расплываўся. «Пасля смерці мы пераходзім у вас, жывых, — адчула яго словы Арына. — Так мы дапамагаем вам, жывым, аберагаем вас, ратуем. Вы называеце гэта памяццю...» Вобраз бацькі, не паспеўшы дагаварыць, нечакана знік, растварыўся. Значыць, праўда ў памяці? Хто не ведае свайго мінулага, той не жыве? І хаця Арына разумела, што калі гэта сцверджанне і праўдзівае, то яно няпоўнае, ёсць яшчэ і другія складнікі праўды. Аднак яна ўсё ж крыху супакоілася, выцерла са шчок слёзы, ямчэй уладкавалася на падушках.Успаміны выцягвалі з далёкіх куточкаў памяці самае патаемнае, такое, пра што яна саромелася думаць і пра што ніколі не расказвала нават на споведзі бацюшку. Тут жа яна не саромелася, бо спавядалася перад душой свайго любага, свайго адзінага. Яна спавядалася свайму Васілю, верыла, што душа яго недзе побач, што ён чуе яе думкі, і няхай пасля смерці, аднак зразумее яе і... прабачыць. Як гэта добра, калі верыш! Верыш сабе, верыш сябру, верыш у Бога. Вера ратуе чалавека лепей за любую браню, і толькі той, хто шчыра верыць, можа дасягнуць самага неверагоднага. А таму, пэўна, праўда і ў веры! Чаму пра гэта прамаўчаў бацька?
Слёзы цяклі з вачэй Арыны і па дробных маршчынках сплывалі на падушку. Але яна іх не заўважала — перад ёй, бы жывы, стаяў яе Васілёк. Не той, увесь паранены і знявечаны, якім яго прывезлі з-пад Полацка, а малады, невысокі, але прыгожы і зграбны, з блакітнымі вачыма, моцнымі рукамі — такі жаданы і такі любы. І яна зразумела, чаму бацька не дагаварыў. Ён ведаў адказы, аднак хацеў, каб яна сама знайшла іх у сабе і зразумела тое, пра што ён змаўчаў. І да Арыны дайшло — праўда ў каханні! Яна цяжка выдыхнула ў цемнату пакоя: «Я ўсё жыццё кахала толькі цябе, маё сонейка, чакала, спадзявалася! Я так табе верыла, а ты пакінуў мяне адну, пакінуў у адзіноце!» і зноў заплакала.
Няма на свеце нічога страшнейшага за адзіноту. За адзіноту не фізічную, бо амаль заўсёды паблізу ёсць людзі. За адзіноту душэўную, калі ніхто не падзеліцца з табой сваім горам, сваімі страхам і перажываннямі, калі ніхто не аголіць перад табой сваёй душы, ніхто не прылашчыць цябе хаця б словам ці позіркам. І калі так працягваецца да скону, то жыццё пераўтвараецца ў сапраўднае пекла, а смерць тады падаецца жаданым збавеннем». А мо і я даўно памерла, бо душа мая не прачынаецца? Яна не адчувае ні цяпла, ні холаду, ні ласкі, ні пяшчоты, ні злосці, ні адчаю. Яна даўно захлынулася ад бясконцага маўчання і адзіноты. Не, я яшчэ жывая. Хаця што такое смерць, чаго яе баяцца? Як такой яе няма. Гэта слова прыдумалі людзі, каб абазначыць мяжу, што падзяляе розныя формы жыцця. Больш таго, жыццё на зямлі — гэта праверка перад жыццём нябесным, выпрабаванне тваёй праўды. Не зразумела яшчэ гэтага Фёдарыха, ледзьве не здрадзіла свайму роду, сваім дзецям. Трэба ёй дапамагчы, заспакоіць, даць добрую карову, каня, а магчыма, і новага гаспадара пашукаць, бо не дарэмна ж бацюшка кажа, што праўда і ў патрэбе рабіць дабро».
Жанчына паднялася, паправіла падушкі, зноў легла пад коўдру.
За акном скавытаў марозны вецер, сек калючым снегам па сценах, скрыгатаў па аконнай слюдзе. «Першы дзень зімы, — абыякава адзначыла Арына і заплюшчыла вочы. — Але як не хочацца спаць, а яшчэ больш — прачынацца. Бо за наступным днём прыйдзе наступная ноч, гэткая ж бяссонная і таму бясконцая. Ды і навошта яны, гэтыя наступныя дні і ночы, калі душу маю смяротна паранілі там, пад Полацкам, і яна канчаткова памерла ўчора, у апошні дзень восені».
