Ганна Навасельцава - З сон-травою...
...Паляцела белая сарока, панесла ў дзюбе княжацкі пярсцёнак. Кінуліся за ёю наўздагон Стаўры і Гаўры, кінуліся, але не злавілі. І тады на яе шляху паўстаў ты, які называеш сябе спадарожнікам часу:
— Навошта радасна стракочаш? Мне зусім не весела з тваёй радасці. Аддай лепей тое, што скрала.
— Не аддам, мой, мой пярсцёнак.
— Чаму гэта твой?
— Бо я так хачу, так хачу.
— Не быць табе княгіняй, белабокая. Злая ты ды сквапная. Аддай пярсцёнак, не табе ён наканаваны, не цябе чакае.
— Не аддам. Не аддам. Не аддам. Скрала я нешта большае, чым пярсцёнак. Скрала княжацкую долю. Не стаць яму слаўным. Не стаць.
— Стане слаўным князь Белаполь. А княства яго будзе моцным. Нават не сумнявайся, злая ты птушка.
— Не стане. Не будзе. Гэта я, легкакрылая, табе абяцаю. Не, не, не.
Скаланулася жывое люстэрка ад гневу спадарожніка часу:
— Вяшчуеш адно нядобрае, чорная варажбітка. Будзь жа адусюль гнанай, будзь нежаданай. І не змяніць табе гэтага аніколі.
Злосна ўскінулася сарока:
— Пракляў. Пракляў. Пракляў. Але вось гэтага пярсцёнка, які ты шчыра вярнуць жадаеш, я табе не аддам. З чаго ж так стараешся, га? Не ты адзін ідзеш праз час. То я ў іншы час пярсцёнак закіну, каб аніколі ты яго не знайшоў. Не знайшоў, не знайшоў.
Мовіла так ды пырхнула, толькі яе і бачылі. І ты, спадарожнік часу, не змог яе супыніць. Шэпча мне тваё жывое люстэрка, што болей за ўсё хацеў ты зберагчы долю. І яшчэ дадае, што няма анічога на свеце, чаго б ты дзеля гэтага не зрабіў.
Размаўляе са мной чароўнае люстэрка. Гаворыць, што можаш ты вяртацца праз час. Мяняюцца незнаёмыя краявіды, мільгаюць людскія твары. І ўжо не тваімі вачыма, спадарожнік, гляджу я на час. А гляджу табе ў вочы, гляджу і бачу, як адляцела злая белая сарока. Знікла. Але ты не збіраешся знікаць. Кажаш мне праз час:
— Я знайду цябе. Знайду, дзе б ні кінула тваю долю белабокая. Знайду і ў мінулым, і ў будучым. І прашу, прашу, прабач мяне.
— За што ты просіш у мяне прабачэння? — пытаюся, але не даклікацца цябе.
Маўчыш, самы ведны. За што прасіў прабачэння? Што ты мог зрабіць тады? Як мне пра гэта дазнацца? Я чула журлівыя, як плёскат азёрнай хвалі, легенды свайго краю. Жыў князь Белаполь так даўно, што ўжо імя яго пачало знікаць з людской памяці. Яго імя, яго ўчынкі. Там цяжка дайсці праўды. Але што ж мог ты, спадарожнік часу, зрабіць тады, калі яшчэ я не нарадзілася.
Маўчыць тваё жывоё люстэрка, напэўна не ведаючы адказу. Не даклікацца цябе з майго часу, не спытаць. Але ўспамінаю пра пералёт-траву — сястру сон-травы. Трымаю ў руках яе маленькія лісточкі. І, напэўна, ад іх ведаю, што аніколі не вярнуся ў сіні лес. Але я хачу патрапіць у свой сапраўдны час. Хачу быць там, дзе мяне чакаюць. Свяціся ж, чарадзейнае люстэрка. Нясі мяне далёка-далёка, пералёт-трава. Мы проста сустрэнемся там, дзе анічога не паўстане між намі. Сустрэнемся там, адкуль выгнала мяне злая сарока. Нясе мяне пералёт-трава. Лёгка нясе пералёт-трава.
...І адкрываецца глухая адвечная пушча. Прашумела мне, што заўсёды тут была, што моцна стаіць і заўсёды будзе. І яшчэ сказала, што ўведала людскія думкі. Дык вось пра што думаюць людзі гэтага краю.
Ведалі ўсе, што князь Бой не любіў свайго малодшага сына. Але ж ніхто не здагадваўся, чаму. Ён жа, кемлівы ды спагадлівы, быў першым сярод князевых сыноў. Звалі юнака Белаполь. За тое, мабыць, што з дзяцінства ўпадабаў чысты бялюткі колер. Сам белатвары, сінявокі, русявы. І песні пяе, што заслухаешся, і зброю ў руках трымаць умее. Заўсёды — усмешлівы, радасна і лёгка з ім. Можа, таму і не ладзіць з ім пануры і маўклівы бацька. Не скажа лагоднага слоўка, адно папрокі ды папрокі. Як быццам вінаваты перад ім сын, але віны не прызнае. Ды, відаць, князю лепей тое ведаць. Хто ж будзе гнеў выклікаць, хто ж будзе заступацца.
Стары ўжо князь Бой. Трэба спадчыннікам запавет пакінуць, землі ўсе на княжанне перадаць. Многа ў князя зямель, многа і сыноў. І усе яны жадаюць атрымаць лепшыя, вялікія. Асабліва старэйшыя сыны, такія ж уладарныя, як і бацька. Не страціла б княства сваёй славы, не праліцца б людской чырвонай крыві, не сустрэцца б родным братам у лютай сечы. Не княжыць ім у ладзе ды згодзе, не стаяць плячом да пляча, баронячы родную зямлю. Не быў іх бацька ніколі зайздросным, а яны — не па роднай крыві. Няўжо ты не бачыш гэтага, князь Бой? За што не шкадуеш свайго княства. Ёсць жа ў цябе яшчэ і малодшы сын. А пра яго ты забыўся.
Бавіцца малодшы князеў сын на ловах. Весела і міла Белаполю ў лясах. Не трэба яму, як братам, вялікага людскога тлуму. Цешыцца Белаполь, радуецца волі ды не ведае таго, што не пакіне яму бацька аніякай спадчыны. Усё падараваў князь Бой сваім старэйшым сынам.
Кажаш, ва ўсім адмовіў князь Бой свайму малодшаму сыну. Я памятаю легенды сваёй зямлі. Той самай, пра якую шуміш мне, цёмная пушча. Апавядаюць легенды пра Белаполя-князя, але маўчаць пра ягоных братоў. Няўжо, вярнуўшыся сюды праз час, я змяніла тую сапраўднасць? Падкажы, чароўнае люстэрка, што мне рабіць. Маўчыць жывое, ды я не магу марудзіць. Вярну накаваны лёс, дапамагу табе, Белаполь, каб праўдай сталася легенда. І цяпер, калі так блізка мінулае, не магу не ўспамінаць цябе, спадарожнік часу. Для цябе ж даўніна была сапраўднасцю.
...Я спытала ў цябе тады, не хаваючы свайго захаплення:
— Ты несмяротны?
— Я проста ў кожным часе пражываю нанова жыццё, — прагучаў нечакана звычайны адказ.
— І колькі жыццяў ты пражыў?
— Шмат, — неяк сумна і ціха прамовіў. — Ды аніводнага — да канца.
— Чаму? Ты не народзішся ў новым часе, калі памрэш?
І чую твой бесклапотны смех, як быццам і не было ані кроплі смутку. Мне хочацца раззлавацца. Я ж пытаюся пра такія сур’ёзныя справы. А ты гэта бачыш і смяешся яшчэ весялей. Мовіш проста:
— Мне так лёгка з табою.
— Ты не адказаў.
— Няма чаго адказваць. Душа чалавечая, калі хоча вярнуцца назад, то абавязкова вяртаецца. З іншым лёсам. Але я не з такіх, — зноў смутак у тваім голасе. Смутак і шкадаванне. — Зусім не з такіх. Я ўчыніў тое, пра што думаю ўсе часы кожнага жыцця. Вяртаюся, каб змяніцца і змяніць.
— З іншым лёсам? З новым? А цяжка вярнуцца да былога?
— Лёгка вярнуцца. Цяжка — змяніць. Можна спрабаваць. Спрабаваць зноў. І зноў. Ды незаўважна страціць лёс новы.
— Страшна.
— Сапраўды страшна. Я не прашу цябе абяцаць не ісці праз час. Але ўсё ж абяцай мне, што аніколі не станеш шукаць свайго былога лёсу.
І тады я табе абяцала. А цяпер думаю толькі пра тое, што павінна ўбачыць, як спраўдзіцца легенда. Можа, я анічога і не змяніла. Ты ж казаў, што цяжка — змяніць. Але не хачу зрабіць горш, чым было. Толькі не я, лесавічка з сіняга лесу. Толькі не тут, у мінулым, пра якое чула адно з легенд. Толькі не цяпер.
І, нібы мала пакутлівага роздуму і ваганняў, з самых нетраў адвечнай пушчы выходзіць мне насустрач невядомы. Ясны, што белы дзень, прыгожы. Пытаецца проста, зусім як ты, спадарожнік часу:
— Адкуль ты, дзівосная лесавічка?
Хацела сказаць, што ніякая не лесавічка, што не была і не буду ёю аніколі, але мовіла:
— З цёмнай пушчы. Няма межаў лясному валадарству. Усе лясы — мой дом.
Зрабіў выгляд, што паверыў. І ад таго мне чамусьці захацелася ўсміхнуцца.
— А ты сапраўдная лесавічка?
— Можа, і сапраўдная.
— І чараваць умееш?
— Можа, і ўмею.
— І прадказваць умееш?
— Што прадказваць? Навошта?
— Вось ты і адкрыла сябе, вяшчунніца. Прызналася, не хацеўшы гэтага.
— І што табе з таго?
— Дапамогі тваёй прашу. Толькі ты мне дапамагчы і можаш.
Ужо адчуўшы, якое няпростае гэта спатканне, усё адно здзівілася:
— Чым жа я табе магу дапамагчы?
— Прадкажы мой лёс, — спакойна папрасіў невядомы. — Я ведаю, што ты гэта можаш. Прадкажы.
Зірнуў у вочы і болей не слухаў мяне. Ані пра тое, што нікому лёс ягоны яшчэ не прадказвала, ані пра тое, што ведаць свой лёс — гэта як пракляцце. Навошта табе быць праклятым? Чаму не хочаш жыць, як усе? А ты зацяўся і казаў, што ўжо пракляты ад самага свайго нараджэння, што не церпіць цябе родны бацька, што скоса глядзяць самыя простыя. І толькі адзін стары чарадзей абяцаў табе, што сустрэнеш аднойчы невядомую лесавічку, якая змовіць твой лёс.
— І чаму ты пэўны, што яна — гэта я?
— А я няпэўны. Я проста спадзяюся. Скажы. Чаго табе варта.
Зірну ў жывое люстэрка. Чаго мне варта. Ды не пакажа яно таго, чаго не зможа. Чуеш, добрае, чароўнае? «Глядзі, лесавічка, з сіняга лесу, глядзі». І паказала і мне, і яму... як радасна пяюць званы над горадам, як шчыра ўсміхаюцца нам людзі. Шмат людзей. А мы трымаемся за рукі. Мы разам. Мне падаецца, што не можа ўтрымаць люстэрка светлыні. Мы — у цэлым свеце. «Глядзі, лесавічка, гэта ваш лёс. Навошта ты яго хацела ўведаць раней часу. Навошта.»
Папракае мяне чароўнае люстэрка, нямее сэрца. А ты кажаш, што ўсё так і будзе, што ты ўсё зробіш, каб так было, адно трэба нам на кароткі час расстацца. Кажаш, што хутка вернешся. А я і не баюся. Чаго мне баяцца? Што непатрэбныя паклікала чары? Што страціла свой новы лёс? Як жа змагу табе пра гэта сказаць. Як жа ты зможаш мне паверыць. Я так і не спытала твайго імя. Скажы мне яго імя, чароўнае люстэрка. Скажы імя таго, хто быў маім новым лёсам і каго я болей не змагу пабачыць.
