Уладзімір Караткевіч - ....Трэба церабіць сваю сцежку Дзённік 1965-66 гадоў
3 ліпеня. Субота
Вось і прапусціў дзень, хаця і каяўся, што “не буду”. А ўрэшце, ці першы раз я кажу сам сабе (не іншым – тут я з дзяцінства нязломны і “невыхавальны”) гэтае “не буду”? І ці ў апошні?
Тут, урэшце, ёсць апраўданне. Занадта аднолькавыя дні. Толькі што ўчора я прайшоўся па другой палове “Хрыста”, нічога не клеючы, а сёння прайшоўся яшчэ два разы, скараціўшы гэтыя 80 старонак на 29. Такім чынам, засталося ў мяне 102 старонкі пры норме 90-100. Заўтра пастараюся дабіць да 95-ці і адаслаць, напісаўшы, што можна выкінуць яшчэ. Учора таксама зрабіў замах “на маленькіх”, на верхаводку. Спаймаў шмат, а дасядзеў да таго часу, калі плавок зліваецца з апошнімі адбіткамі дня.
Затое сёння пад канец дня быў царскі пір. Былі ў Гансоўскіх, запрашалі іх на дзень нараджэння Галі [7]. Урсік Альмавіч – дзіва. Масцю – спаніель, складам – хорт, жвавасцю – артуць + Робін Гуд + старызнік (бо вечна цягае старыя анучы, боты і панчохі). Адтуль пайшлі да Клятэцкіх. Пёс, які сігае цераз трохметровы плот, і яшчэ Інга, англійскі сэтар са шчанюкамі. Калі бачыць, што на яе не звяртаюць увагі, – кранае маленькай лапкай.
Дамовіліся наконт зімняй ваўчынай аблогі і наконт ліцэнзіі на лася (паспрабаваць раз у жыцці трэба).
Гаспадар – стары (два-тры гады) знаёмы. “Паляк” (гаворыць толькі па-беларуску), з хітрым зрокам гарэхавых цыганскіх вачэй, з густымі вусамі (мне б да маёй паўсотні валасін дзясятая частка ягоных – быў бы Будзённы), з веданнем усяго, што робіцца на нашай натуры.
Палец-мезень рукі зламаны, і таму, калі падымае тост, здаецца, што назнарок адстаўляе яго, як капрызніца-паня. Эх, мне б тое паляванне, і тую Інгу, і ўсё. Цэлае жыццё мару аб сэтары (толькі не ангельскім, а ірландскім, агнявым), – але гэтага, відаць, таксама ніколі не будзе.
Пэўна, я сібарыт. Да сённяшняга вечара любіў усё беларускае (нават ласкавую грубасць, нават бесхрыбетнасць), акрамя каньяку. А сёння мы сядзелі ля акна, пілі гэты самы каньяк і закусвалі вялізнымі, з кулак немаўляці, ружова-жоўтымі і чырвонымі трускалкамі, што пахнулі ананасам. Нічога ў жыцці не было лепей. Урбанізм. “Румянасць булкі”, “ананасы ў шампанскім”, “лёды з бэзу”.
Словам – хоць ты права першародства прадай. І за гэтым пачэсным заняткам канчаткова ўпэўніўся, што я патрыёт, што “и дым отечества нам сладок и прыятен (Фу!) “приятен” (дзекала недабітае!), і што ўсё добра ў залежнасці ад абставін. Нават адзінае непершакласнае на Беларусі – беларускі каньяк.
17 ліпеня. Субота
Усё пайшло кулём. 6-га атрымаў тэлеграму, што Геронім [8] едзе на юбілей Глебкі. І выехаў першым аўтобусам. Мяты, пыльны, зарослы ўваліўся ў нумар гасцініцы “Мінск” і знайшоў там яго і Грышку [9]. Былі на вечары. Наступныя два дні былі сапсутыя тым, што па яго вечна заходзілі. Вячэра, цверазілаўка, банкет, цверазілаўка. Толькі дзявятага засталіся ўрэшце адны, але тут да яго прыехала з Рыгі дзяўчына. Вось п’яная морда. І тут ужо яго перавыхавае толькі старасць, калі мы да яе дажывем. Былі ў той дзень на дні нараджэння ў Валі Барадулінай. Назаўтра (я не начаваў дома) з’явіўся дахаты, выпілі з Геронімам, пайшлі да Рыгора, а адтуль яны павезлі мяне на аўтавакзал. І паехаў я ў Рагачоў, і аўтобус зноў стаяў ля кожнага слупа. <…>
А ўчора званіў Генадзь [10]. Нас трох з Рыгорам прызываюць на Далёкі Усход [11]. Што ж, трэба ехаць. Прынамсі, хоць трохі незвычайнага, хоць неяк разбіць гэтае соннае кола быція.
8 жніўня. Нядзеля
Далёкі Усход
Зноў вялікі перапынак. А здарылася за гэты час шмат. 18-га паехаў у Мінск, шукаў сяброў і не знайшоў. Выпадкова cутыкнуўся з Рыгорам і Валяй ля кафэ для “Моладзі”. А да гэтага некалькі гадзін сядзеў і не мог папасці ва ўласную кватэру: Геронім звёз ключ, а другі быў у Дамашэвіча, а таго не было. Глядзелі ў той дзень трох “Вялікую Айчыную” ў “Зорцы”. Няўдалы фільм. Усё хацелі ахапіць, а не здолелі амаль нічога.
Наступнага дня ўладжваў справы з грашыма і іншым такім. У Саюзе загадалі пазваніць А. Васілевіч, бо ў яе сёння будзе такая Вігурская, якая збіраецца перакладаць “Каласы” на ўкраінскую мову. Але тут прыйшла сама Алена, і пайшлі да Вігурскай у “Мінск”. Была размова на тэмы аб Шаўчэнку, аб перакладах, аб чалавечых якасцях геніяў, аб лёсе моў, аб пажарах, якія так нечакана (нібы перст лёсу) напаткалі публічную бібліятэку і мемарыяльную, адну з мемарыяльных хат, у шаўчэнкаўскіх мясцінах. Я спытаў, ці засталіся цэлыя ўнікальныя “Глагалічныя лісткі”. Выявілася, што згарэў украінскі аддзел. Гэта, вядома, лепей, чым калі б згарэла ўся бібліятэка.
У адзін з наступных дзён напісаў артыкул аб Агінскім. А так дні былі запоўнены самай бязглуздай лухтой. Божа мой, колькі дарэмна марнуецца часу, які ніхто ўжо табе не верне, не аддасць назад, які належыць нават не табе. А ты яшчэ, да таго ж, сам найгоршы марнатраўца.
23-га глядзеў “Мост цераз раку Квай”. Трубілі-трубілі, а гэта проста дэтэктыў. Першая палова – нішто, калі паядынак душ, а другая… Гінуць людзі, а табе гэта – як бы лялькі гінулі. Ды й тое, над некаторымі лялькамі з лепшых тэатраў плачаш, як над жывымі, а тут – пейзажы. Ды, здаецца, і ўсё.
24-га на студыі быў прагляд, пасля рэдсавет, а пасля я з Макаёнкам паехаў да яго на дачу. Цішыня і вялізная навальнічная залева. Вечарам сядзелі ў Лужаніна [12], гаварылі. Здаецца, памірыліся-такі. А колькі ён мне зла прычыніў. Ды добра хаця, што быў шчыры вораг, не ў прыклад некаторым іншым. І разумны, калі не асляпляла злосць. А каго яна не асляпляла? Лезлі мы з ім адзін на аднаго з вачыма, налітымі крывёй. А выявілася – прычыны не было, трэба было разабрацца, што за чалавек для сябе і сяброў другі. І выявілі мы ўзаемна, што абодва нішто сабе людзі. Ну й добра. Ну й няхай сабе і павек так. Я не супраць, калі не супраць ён.
Гаварылі добра, і жонка ў яго мілая.
Наступнага дня некалькі гадзін сядзелі з Л. у яго на дачы і абгаворвалі, што мне правіць у рамане. А пасля ўсе абедалі ў Макаёнка, а затым я кінуў іх за пулькай і пайшоў на аўтобус.
27-га ў 14 была рэдкалегія. Прынялі другі варыянт з папраўкамі.
28-га ў 9 быў у Паўлёнка [13]. Размова не дужа прыемная. Увогуле ён добразычліва ставіцца, але гэтая дурацкая прывычка нашых босаў: “Калі будзе гераічная камедыя – не дазволю”. А ён жа адзін з разумных. Я і кажу яму: “Вы ж разумны чалавек, а тут гаворыце, як бог ведае хто. Ну што будзе, калі мы ўсе так. Вы не будзеце дазваляць, Бычкоў [14] не захоча ставіць, я – пісаць не буду. Вельмі мне гэта не падабаецца. Гэта не метад. А калі метад, то метад ні … няварты, нават таго, што мы сабраліся і марнуем час”.
А тут яшчэ Бычкоў мне распавёў прыемную навіну. Тамаз Меліява, аўтар “Белага каравану” (і таленавіты, чорт!) павёў сябе як апошняя свіння. Два гады назад яму Скварцоў [15] і Бычкоў расказалі аб “Хрысце”, я, думаючы, што будзе ставіць, напісаў яму. І вось… ён, не адказаўшы мне, здаў у глаўк гатовы сцэнарый. Процьма сумленных людзей на белым свеце. Напісаў аб гэтым ліст у глаўк. Калі рэзультату не будзе – падаю ў суд.
31-га апоўдні, здаецца, вылецелі на Маскву пасля саліднага абеду і, як казаў Тарас, “глумления”. Па Маскве пакутавалі цэлы дзень: з білетамі, з рэчамі, з іншым. Хіба што паелі ў “Арараце”. А пасля на Дамадзедава і на самалёт.
Ноч гэтая ляцела як птушка. У Хабараўску (здаецца) трохі перакусілі. Пасля селі ва Уладзівастоку і паехалі паўз сопкі і ручаіны пад дажджом у горад. Парка, дымны туман, усё размытае, як на японскіх гравюрах. Праязджалі Вугальную, дзе служыў да вайны дзядзька [16].
А потым горад. Хлопец, што ляцеў з намі, паказаў нам афіцэрскую гасцініцу, уладкаваліся, пайшлі вячэраць на марскі вакзал. Усё добра, але ў канцы тубыльцы з кітабоямі, напэўна, усе, як адзін, хватанулі такое “Па-лю-бі-ла ма-ра-ка”, што гэта нагадвала індзейскія скокі або танец людзей, якім 20 год забаранялі танцаваць.
Наступнага дня, 2-га, хадзілі па горадзе, сядзелі ля бухты. Вецер, хвалі. Між караблямі бочкі, скрынкі, каша водарасцяў. І гэты пах ёду. Мора люблю адразу за Беларуссю (во, сказануў афарызм! Проста хоць ты на магіле пішы!).
Былі ў палітупраўленні. Ідзе ўсё з ваеннай “чоткасцю”. Суткі не маглі атрымаць формы (калі атрымалі, то выявілася, што кіцелі “хб”, годныя толькі на караблі), двох сутак не было жылля і “довольствия”.
С полным удовольствием
Встанем на довольствие.
Урэшце, здаецца 3-га, пасялілі нас на базе чаўноў, на Мальцаўскай, у афіцэрскім інтэрнаце, пакой 9. І вось жывем.
У сераду толькі пагаварылі ў Саюзе. Ні д’ябла нам там не памаглі, ды ў рэдакцыі.
Тры дні я сядзеў у рэдакцыі і чытаў сваю “Баявую вахту”. Лухта – газета! Афіцыйная да варацак. А калі цікавыя матар’ялы, то гэта тое, што паўсюль цікава: гісторыя флоту, адкрыццяў, розныя там выпадкі.
Мы не наракалі на недастатковую працу на гэтым тыдні. Лазілі на сопку і глядзелі на горад, валэндаліся ў порце і па вуліцах.
Учора пасля вячэры пайшлі з Рыгорам у порт. Вечар, гасне захад, ідзе некуды карабель з топавымі агнямі. За сопкамі імгла. Хмарка ляжыць на адной, як асяледзец у запарожца. Ловяць краснапёрак з пірса. У марскім смецці плавае дзіцячы мячык. А другі ўпаў у ваду (матросы гулялі), і вось адзін павіс на руках, дастаў яго нагамі і падаў сябрам. На караблях вячэрняя паверка. “Конва” хоча ўціснуцца між другіх суднаў. І на ўсім рабізна. Залатая па чорным – ад ліхтароў у ценю караблёў і блакітная па густым нябесна-сінім – ад месяца.
