Алесь Жук - Паляванне на Апошняга Жураўля
— Давай, давай! — падганяў худы.
I Сашка даваў.
Ён не бачыў, заняты работаю, калі худы выкінуў на бераг лавушку. У ёй кідаўся, грыз дрот чорны хвастаты звер.
— Хваціць! — Худы вырваў прэнт у Сашкі, коратка, як пікаю, стукнуў звярка па маленькай галаве, і той неяк адразу ж здрыгануўся, выпрастаўся ў клетцы і заціх.
Худы адчыніў лавушку, выкінуў забітага бабра ў цэлафанавы мяшок.
— Яны дзе дзерава рэжуць? — папытаўся ён.
Сашка моўчкі паказаў на бераг канавы, на якім раслі вербы, і паслухмяна пайшоў следам за худым.
— Калі яны тут, зараз папруць дадому па сцежцы,— коратка кінуў ён Мішку.
Яны прайшлі берагам і завярнулі напрасткі да плаціны.
Не даходзячы да плаціны, худы папытаўся:
— Што ў цябе?
— Адзін, здаровы, мабыць, стары.
— Ну, і то слава богу...
Худы перайшоў па запрудзе, скінуў на зямлю мяшок і лавушку, зняў з пояса сякеру і пачаў секчы і раздзіраць верх запруды.
— Нашто яна табе, пайшлі, — падагнаў яго барадаты.
— Хай плаціну разносіць... Думаць будуць, што свае няўмекі.
Хутка вада зацурчала ў прасечаным раўчуку, вымываючы гразь і галінкі.
Худы падышоў да плёса, старанна выпаласкаў у ім лавушку, потым жалезны прэнт, сякерку.
Сашка глядзеў, як вада набірала моц, расчышчала сабе дарогу.
Гаспадара не было, не было каму прыходзіць і рамантаваць яе.
Ля машыны Сашка чакаў, пакуль наезджыя пакавалі здабычу ў багажнік. Святла не ўключалі. Свістаў аб антэну «Жыгулёў» вецер, выбліскваў з-за хмар месяц. Усё быццам спяшалася.
Сашку таксама хацелася скарэй уцячы адсюль, пакуль ніхто яго тут не бачыў і нічога не ведае.
Худы адчыніў дзверцы машыны, кінуў на задняе сядзенне стрэльбу. Барадаты тым часам садзіўся ў машыну. Худы падаў з машыны дзве бутэлькі гарэлкі. Яны востра бліснулі ў месячным святле.
— Малавата, карашкі, за такое...
Ён не дагаварыў. Жылістая, моцная, як жалезныя абцугі, рука худога згрэбла яго за куфайку на грудзях, здаюся,адарвала ад зямлі.
— Я табе не карашок неданошаны! Можа, ты хочаш, каб на цябе запісалі гэтых звяркоў? Я памагу.
Сашку білі, калі ён, былы слесар, там, у сталіцы, зусім спіўся і ў рэстаранах з чужых сталоў выпіваў каньяк. Таму ён ведаў цяпер па руцэ, якая яго трымала, што будзе мець за сваю прэтэнзію.
Яму здаюся, што ў яго адарвалі сківіцу.
Калі Сашка падняўся, машына ўжо ад’язджала. У галаве шумела. Святла ў машыне не запальвалі, толькі як не стала відно машыны, Сашка выплюнуў з рота торф з крывёю. Бутэлькі былі ў яго ў руках. Абедзве цэлыя. Адну ён выпіў па дарозе і начаваў ноч у хляве на сене.
XII
— Лёня, вячэраць дзе будзем? У зале? — Марыя выглянула з кухні.
— Не на кухні ж... Такія госці не кожны дзень.
Сын прынёс з балкона, паставіў на пісьмовы стол пяцілітровую эмаліраваную каструлю.
— Паглядзеце, тата, рыжычкі, а? Зараз бульбачкі — і закуска міравая.
Сын удаўся ў Сцяпана — рослы, хударлявы. Дома ён быў у джынсах, у рубашцы з закасанымі рукавамі.
Сцяпан сядзеў у крэсле, глядзеў на сына. Ён радаваўся. Хацелася, каб і ўсе ў вёсцы паглядзелі і ведалі, як жыве яго Лёня. У пакоі быў засланы зялёны дыван амаль на ўсю падлогу. Ля сценкі насупраць стаялі кніжныя шафы, напакаваныя кнігамі. На Сцяпанаў розум — кніг гэтулькі не трэба было б. Але пра гэта Сцяпан маўчаў.
Тут, у зале, стаяў тэлевізар, а ля акна ў куце — пісьмовы стол з настольнаю лямпаю, закладзены кнігамі, на падаконніку ляжаў стос газет.
У другім пакоі была спальня.
Нявестка, чутно, заходзіла ў ванную.
— Давайце, тата, у ванну. Гатова ўжо. Пакуль мы тут на стол паставім...
— Ванна — гэта добра.
Сцяпан, калі прыязджаў да сына, любіў злазіць у ванну. Нявестка і не пыталася — адразу ж напускала ваду. Поўная цёплае вады, ванна аж пенілася пахучаю пенаю, і Сцяпан спяшаўся раздзецца.
Цёплая вада нібыта крыху растапіла тую злосць, рашучасць, з якою ён ехаў у горад. Ён супакоена ляжаў у вадзе і адсюль, з белае ванны, з гэтых выгод глядзеў туды, адкуль прыехаў. Тут чалавек нарабіў усяго на самога сябе, на сваю выгоду — і газ, і гарачая вада, і адхожая тут табе. А колькі дамоў, а колькі чалавек — папробуй нагрэй гэтае вады, набярыся газу, напракладай труб...
У іх на цэнтральнай сядзібе таксама паставілі такія дамы. Пакоі на двух паверхах. I газ, і адхожую зрабілі, і ваду гарачую, як і ў сына, грэць можна газаваю калонкаю. Паагароджвалі, хлявы парабілі. Там спецыялісты жывуць і тыя, хто прыязджае жыць у калгас. Свае ніхто. Свае будуюць, а прыязджаюць — селяцца. Многія з-за гэтых дамоў і прыязджаюць. А ў Альховых Крыніцах і ў другіх вёсках стаяць моцныя, добрыя яшчэ хаты — у іх сяліцца ніхто не хоча. Хіба такога, як Сашку-алкаголіка, запруць жыць у хату. А так давай з выгодамі — механізатарам, даяркам, свінаркам.
Падумаў: а каб яму раптам узялі і сказалі — давай, Дзямідчык, збірайся ў такія выгоды. Ад гэтае думкі нечаму заныла сэрца. I так і не вырашыў — пайшоў бы ці не. Не стаў мучыць сябе тым, чаго не будзе.
Ён ці не задрамаў, бо прахапіўся ад звонкага ўнукавага голасу з калідора:
— Мам, а дзед дзе? Прыехаў?
— Прыехаў, у ванне.
— Дзед, ты тут? Ты яшчэ доўга будзеш там сядзець?
— Не, Ігар, памыюся вот...
— А ты, дзед, калі назад паедзеш?
— Заўтра, Ігарок.
— Добра! Дзед, у Алега сёння дзень нараджэння. Я скора пайду да Алежкі.
— Схадзі.
— А вечарам ты мне казку раскажаш?
— Раскажу.
Чутно было, як унук разуваўся і патупаў на кухню, потым пачуўся яго вясёлы смех — мабыць, папаў у бацькавы рукі і аж вішчаў ад радасці.
Пакуль Сцяпан шараваўся мачалкаю, потым стаяў пад дожджыкам, нявестка паставіла на стол вячэру.
— Дзед, дзед, а ты мне што прывёз?
Сцяпан нагнуўся, падхваціў унука на рукі. Шчочка ўнука была яшчэ халаднаватая і тугая — з вуліцы.
— Ой, дзед, ты колешся!
Малы пагладзіў яго па шчацэ, як быццам паспрабаваў, ці і праўда так моцна колецца дзедава шчака, як здалося яму, закруціўся на руках, каб дзед паставіў яго на падлогу.
— Чаго прывёз? А ўсяго... Яблык, груш, мёду прывёз і казку табе на ноч.
— Дзед, а ў цябе пчолкі ёсць?
— Ёсць. Купіў калоду.
— Ой, дзед, я прыеду на лета к табе і буду карміць іх!
— А як ты будзеш карміць?
— А я буду наліваць у талерачкі малако і насіць ставіць на домікі.
— Пчолак, унучак, зімою кормяць, цукар вараць і кормяць, калі ім на зіму не хапае. А некалі пчолы самі сябе пракормлівалі і нас мядком кармілі.
— Дзед, а сабачка ў цябе ёсць?
— Не, няма. Шарык прапаў, а другога няма.
— А як Шарык прапаў?
— Во так, Ігарок, і прапаў. Пайшоў гуляць адзін у лес, мабыць, далёка зайшоў, заблудзіўся і назад не вярнуўся.
Унук сур’ёзна, вялікімі вачыма глядзеў на дзеда — яму шкода было сабаку, які пайшоў гуляць, заблудзіўся і не вярнуўся.
Сабаку Сцяпанавага нехта застрэліў, ці з дурасці, ці на злосць — у полі за крыніцамі ляжаў.
— Дзед, а бычок у цябе будзе?
— Ацеліцца зімою карова, можа, і бычок будзе.
— Я прыеду к табе і кожны дзень буду пасвіць бычка і насіць яму траўку, добра?
— Добра, унучак.
— Ігар, а чаму непамыты яблык узяў? Ану, пад кран пайшоў!
Унук знарок пакорліва і нехаця патупаў мыць яблык.
— Ну што, Марыя, гатова ў цябе?
— Гатова. Бульба зараз даварыцца.
— Можа, давай пазвонім Віцю?
— Ну, пазвані.
Сцяпан сеў у крэсла. Цёпла, светла было ў пакоі, за акном хутка шарэўся, гусцеў восеньскі прыцемак. Пасля язды з непрывычкі ў аўтобусе, пасля ванны цела здавалася лёгкае-лёгкае.
Сцяпан сцішана сядзеў у крэсле — мірна і спакойна было, і не хацелася ні пра што думаць.
Прыйшоў Віця — ён жыў на два паверхі вышэй над сынам, сярэдняга росту, з жывоцікам і роўнаю, на ўсю лабаціну, лысінаю, якую акружалі па-жаночаму даўгаватыя, на вушы і на патыліцу, валасы. Апрануты ён быў таксама, як і Лёня, у джынсавыя штаны, цеснаватыя на яго круглы азадак.
Сцяпан ужо ведаў ад сына, што Віця робіць інжынерам там жа, у акадэміі, на вытворчасці, што ў яго галава «варыць, як у акадэміка» — па некалькі рацыяналізацый выдае ў год, што за гэтыя рацыяналізацыі, як гаварыла Марыя, ён мае і «Жыгулі», і дачу купіў.
Лысы Віця надзіва спорна выпіваў і закусваў, усё роўна як ён згаладаўся і па тым, і па другім. I не забываўся гаварыць і хваліць прывезеную Сцяпанам самагонку:
— Скора, брат, такога напітку і па вялікім блаце не дастанеш, Лёня. Трэба цаніць. Вёска вымірае, вот бацькі нашы адыдуць, а мы з табою нават і рэцэпт не будзем ведаць, як такую гарэлку рабіць. Давайце, дзядзька, за вас вып’ем. О, Марыя якраз і рыбку нам нясе!
Віця прынёс з сабою двух ляшчоў, такіх, якіх Сцяпан памятаў толькі з дзяцінства, як малы яшчэ быў. Іх можна было злавіць у іхняй тады яшчэ не выпрамленай рэчцы. Віця быў не толькі ўдачны рацыяналізатар, але і рыбалоў — на выхадныя ён ездзіў аж недзе пад Чэрыкаў, на азярцо, якое толькі ведае сам, дзе можна яшчэ парыбачыць.
Віця гаварыў «парыбачыць», і вочы яго задаволена і хітравата мружыліся, як у ката.
