Вольдемар Бааль - Плацiнавы абруч (на белорусском языке)

- Хачу быць дафнiяй. Але дай мне арлом даляцець да маёй радзiмы.

I з гэтымi словамi ён раскрыў кiпцюры.

* * *

"Цуд! Адбыўся цуд, - паведамляе Пасвячоны. - Уяўляю супярэчлiвасць i ненавуковасць дадзенага слова, але не магу не вымавiць яго: так, адбыўся цуд. I я хоць i чакаў яго, i быў гатовы, але ў першыя iмгненнi не мог паверыць сваiм вачам: мы прыйшлi да зыходнага. А больш дакладна..."

26

Каля старога пня ў далёкiм лесе было спакойна i ўтульна. Вiлiся мяккiя водарасцi, цвiў па краях мох, пузырылася цiна. У вялiкiм мностве пасвiлiся ў вадзе амёбы, iнфузорыi i драпежныя цыклопы; яны здабывалi ежу, гулялi i грэлiся ў сонечным праменьчыку, калi той з'яўляўся.

I жыла памiж iмi дужа старая Вялiкая Дафнiя, якой гэтыя амёбы нiколi не баялiся, бо яна нiкога не чапала i ўвогуле паводзiла сябе так, нiбы нiкога не бачыла. Жыла яна ў шчылiне кораня i выходзiла з дому, толькi калi прыходзiў сонечны прамень. Яна складвала антэны i ножкi - атрымлiваўся такi вось шэры камячок - i, перасоўваючыся разам з промнем, драмала.

Ёй снiлiся дзiўныя сны. То мроiлася, што яна - Белая Рыба i жыве ў светлай рацэ, то, што яна - Шыпучая Змяя, то - вялiзарны Грозны Мядзведзь, i тады аднекуль даляталi галасы нейкiх разумнiкаў, якiя разважалi пра iнстынкты, i адзiн з iх плакаў. Часам жа ёй снiлася, што яна - Магутны Арол, якi лунае высока ў небе i горда аглядае зямлю, а зямля скрозь - блакiтная i зялёная. Але тут жа, у сне, адбывалася дзiўнае раздваенне; яна жыла нiбыта ў двух тварах: адзiн, што спiць, перажываў неверагодныя ператварэннi, а другi, што не спiць, назiраў за першым i добра разумеў, што гэта - няпраўда.

- Вядома, няпраўда, - мармытала сонная Дафнiя. - Бо заўсёды ж была непераадольная цяга да стаячай вады. Праўда, гэты вось, з дзюбай, дык ён саромеецца прызнавацца i на ўсе лады маскiруецца. Але ж я ўсё бачу i ўсё пра яго ведаю...

Яна мармытала нешта яшчэ, усмiхалася i прачыналася. Сон пужаў яе сваёй невымернасцю, у свядомасцi яшчэ плавалi адгалоскi незразумелага i зусiм выразна чуўся нейчы строгi голас...

"Ах ты, мой божа, - кожны раз, уздыхаючы, думала Вялiкая Дафнiя. - I што за напасць: адно i тое самае, адно i тое самае... I пра бессмяротнасць нейкая лухта..."

I тут памяць глухла канчаткова, Дафнiя пераварочвалася на другi бок i падстаўляла яго сонцу i зноў засынала, рухаючыся разам з промнем.

27

Калi замак разбурыўся настолькi, што не заставалася нiводнай нiшы, дзе можна было спакойна пасядзець, Зязюля вылецела з развалiнаў i ляцела да таго часу, пакуль уладаннi Магутнага Арла не засталiся далёка ззаду.

Тут зноў быў лес, i светлыя паляны, i цiхiя рэкi, якiя кiшэлi рыбай i iншай жыўнасцю. А пасярод лесу было зарослае балота са старым пнём. Зязюля пражыла тут нейкi час, знесла яйка i падклала яго ў чужое гняздо. А калi пераканалася, што яму тут няма нiякай пагрозы, яна пакiнула гэтыя краi i ўжо нiколi сюды больш не вярталася.

28

"Спынiўся эвальвентар, замерлi iншыя апараты, пагаслi экраны - эксперымент быў скончаны" - так пiша Пасвячоны.

Ноблы, сцвярджае ён, выглядалi цяпер змарнелымi, нават нiбы пастарэлi так абвастрылiся рысы iх твараў. Настаўнiк выняў з кiшэнi штаноў бамбукавую люльку i распалiў яе ад лазернай запальнiчкi. Маладыя пераглянулiся.

- Гэта, - растлумачыў ён спакойным голасам, у якiм, аднак, улоўлiвалася прыўзнятасць, - мясцовы звычай адзначаць канец працы.

Другi паглядзеў прасiцельна; Настаўнiк даў люльку; юнак зацягнуўся, выпусцiў дым.

- Гэта незвычайна, Настаўнiк.

- Пасля некалькiх сеансаў гэта робiцца жаданым.

- Настаўнiк! - Другi ўсмiхнуўся. - Што з сябе ўяўляюць "спецыфiчныя токi планеты Хi", пра якiя ты так часта ўпамiнаў?

- Iх вельмi многа - катэгорыi, падкатэгорыi, разрады, класы. Усё разам называецца словам "страхi". Iх можна адчуваць. Мы далёкiя ад такiх спраў, аднак жыхары Хi моцныя на розныя страхi.

- Па-мойму, я ўжо адчуваю...

- Настаўнiк! - стомлены позiрк Першага спынiўся на старэйшым. - Ты атрымаў i экранiзаваў iнфармацыю гэтай дзiўнай птушкi!

- Запiскi Крумкача? - задуменна перапытаў Настаўнiк. - У такiм разе як жа быць з той часткай экранiзацыi, якая iдзе за смерцю брамнiка?

- У птушкi былi меркаваннi, прагноз. Ты экранiзаваў гэты прагноз. З таго, што зафiксавалася ў яе мозгу, лёгка стварыць лагiчны ланцуг. I калi ён абарваны, не цяжка будзе яго ўзнавiць.

- Нас вучылi, Настаўнiк, што ты можаш усё, - смеючыся, сказаў Другi.

- Вы, мабыць, вырашылi, што я ашукаў вас?

- Не, - сумеўся Другi. - У цябе, вiдаць, была пэўная вучэбная мэта.

- У цябе была мэта, - згадзiўся Першы.

- Так, - сказаў Настаўнiк. - У мяне была вучэбная мэта. Вы сталi сведкамi эвалюцыi нiжэйшага. Падрыхтоўчы этап скончаны. Што цябе бянтэжыць? - звярнуўся ён да Першага. - Эвалюцыя лонаў Хi не скапiравала эвалюцыi нашых лонаў, якую табе прадэманстраваў вучнёўскi эвальвентар? А табе хацелася б, каб скапiравала?

- Не.

- Дык што ж цябе бянтэжыць? Ты ж цяпер пераканаўся, што нашы лоны i гэтыя - розняцца. На жаль, у цябе былi прабелы - вучнёўскi эвальвентар быў недасканалы, i ты не ўбачыў пiка эвалюцыi. Затое ты ўбачыў пiк гэтай эвалюцыi. Так, вынiкi супалi. Але ж гэта не азначае, што i пiкi супадаюць, цi не так? Або цябе бянтэжыць магчымасць экранiзацыi чыёй-небудзь iнфармацыi i прагнозаў. Урэшце, цi чыстая тут работа эвальвентара або экранiзацыя паслядоўнай iнфармацыi - у любым выпадку ты ўбачыў сапраўдны малюнак. Што ж усё-такi цябе бянтэжыць?

- Я, - цiха прашаптаў Першы i апусцiў вочы, - i тады бачыў пiк. Мой вучнёўскi эвальвентар працаваў нармальна.

- Значыць, ты ведаў! - радасна ўсклiкнуў Другi. - Ведаў, што тэорыя Спiу правiльная?!

- Ён ведаў, - мякка сказаў Настаўнiк, пыхкаючы люлькай. - Ён бачыў пацвярджэнне тэорыi Спiу, але не верыў сваiм вачам. Так, мы паходзiм ад лонаў. Шматмiльённагадовая эвалюцыя зрабiла нас такiмi, якiя мы ёсць. Мы рынулiся на планету Хi. Але тут нам па незразумелых прычынах здрадзiлi наша мэтанакiраванасць, наша стойкасць i рашучасць. Мы чамусьцi зрабiлiся вялыя i маларухомыя, мы пачалi дапускаць шматзначныя адказы на пытаннi, намi авалодалi "страхi", мы пачулi ў сабе незразумелыя хваляваннi, нашу iснасць пачалi хваляваць гукi, пахi i фарбы, малюнкi прыроды, якiя мяняюцца. Але гэтыя акалiчнасцi не прыгняталi нас, а, наадварот, як бы вызвалялi ад чагосьцi пакутлiвага i цяжкога. Спецыфiка планеты?.. Урэшце, многiя з нас пазбавiлiся ваяўнiчых памкненняў i змяшалiся з мясцовымi, а iншыя, хто спалохаўся такiх дзiўных зменаў, пайшлi назад, дамоў, i там вымерлi. Ты гэта бачыў, мой хлопчык?

- Так, Настаўнiк, - нiбы паўсонны, адклiкнуўся Першы. - I таму тут апынулiся лоны... Але я не мог зразумець, як мы, якiя настолькi пераўзыходзiм iх ва ўсiх галiнах ведаў, як мы аказалiся пераможанымi? Што гэта за невядомая зброя, дзякуючы якой яны перамаглi?

- Гэта - каханне, - сказаў Настаўнiк.

Яны доўга маўчалi. Нарэшце Першы прагаварыў: