К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

- Пане, тут i так ужо поўна! - крыкнуў адзiн з тых селядцоў да Кастуся па-польску.

- Пацiсьнецеся вы, скурчы сыны! - раўнуў Дзежка ў адказ. - А то застрэлю! - На довад такой злоснай пагрозы ён цэлай сiлай, быццам руляй пiсталета, укалоў пальцам у плечы аднаго з тых селядцоў, што стаяў з самага краю. Палякi, што пазьбягалiся, вiдаць, у бамбасховiшча з суседнiх хатаў, пацiснулiся, й Кастусь пачуўся больш бясьпечным.

Сымон i Вiктар запаўзлi i ўторкнулi свае галовы пад самую таўстую вось вагону. Перабягаць у бамбасховiшча не адважылiся. Так здарылася, што iхны вагон шмат не пацярпеў, хiба крыху зьверху. Праўду кажучы, яны апынулiся не пад тым вагонам, на якi былi заладавалiся, бо калi пачало ўсё тое, што было ў вагоне, паўзьцi пад яго, дык трэба было чакаць чаргi, каб знайсьцi сабе бясьпечнае месца. Скочылi тады адразу пад суседнi, дзе было амаль пуста й прасторна. Можа, гэтым i выратавалiся ад амаль пэўнай пагiбелi, бо якраз на той, раней iхны вагон выпаў шмат горшы лёс. Адзiн бок ужо поўнасьцю заняўся полымем, а з-пад нiзу чуваць былi стогны, енкi й просьбы дапамогi. Хтосьцi нема крычаў, што гарыць жыўцом, iншыя енчылi ад ранаў. Чым даўжэй трывала вогненнае пекла, тым больш гусьцелi й паўтаралiся стогны й просьбы помачы, часта заглушаныя выбухамi бомбаў.

Капiтан Ласкутовiч папаў пад вагон, што быў заладаваны сажнёвымi дровамi. Не паспеў добра разгледзецца, як цэлы вагон падскочыў, засклыгатаў коламi аб сталь рэек. Цяжкая й густая хваля паветра жвiрам лупянула ў ягоны твар i двума абухамi ўдарыла ў перапонкi вушэй. У галаве пачуўся працяжны гул тысячы званкоў i фабрычных гудкоў, у вачах паказалася нязьлiчоная колькасьць рознаколерных зорак. Па ўсiм целе прайшла, пачынаючы дзесь ад каленяў, вялiкая млявасьць, i хутка ўсе ворганы пачуцьцяў зьдзервянелi.

Пасьля гадзiны зь нечым бамбардзiроўкi яе тэмп запаволiўся, а неўзабаве неба зусiм супакоiлася. Толькi вiленская таварная станцыя крывавiлася шырокiм чырвона-жоўтым полымем, енчыла сотнямi галасоў параненых i памiраючых. Вялiкае шчасьце, што на станцыi ня было эшалёнаў з узрыўнымi матэрыяламi. Аж жах падумаць, якое магло-б быць жнiво сьмерцi. Так i тут зноў апраўдалiся словы пiсьменьнiка: "у кажным няшчасьцi шчасьце захована".

Усё, што жывое й цэлае, кiнулася памагаць ратаваць параненых, тушыць пажары. Нашы рэкруты ратавалi сваю зброю й хатулi. З вагонаў, што былi прызначаныя для Школы Камандзераў БКА, два былi па-за межамi ўсякага ратунку. Гарэлi зьверху i з усiх бакоў, i да iх нельга было падыйсьцi. Шмат хто аплакваў забiтых сяброў. Паветра насычалася няпрыемным смуродам сьвежаабгарэлых целаў. Людзi, як ценi, снавалi па гарачай станцыi. Лянiва цягнулiся адна за адной гадзiны, й быццам не хацела нiколi скончыцца жудасная ноч.

IX

З нашай чацьвёркi найбольш пацярпеў Камовiч. Выцягнулi яго з-пад вагону ледзьве прытомнага. Увесь левы бок галавы, шыя й плячо былi апаленыя. Бядак стагнаў i енчыў.

- Гэй вы, абiбокi! - клiкаў Кастусь сваiх сяброў. - Ану памажыце мне яго выцягнуць.

Камовiч быў перанесены воддаль ад вагню ў групу iншых параненых i аддадзены пад апеку санiтару. Хтосьцi даў яму глыток вады, хлапец адкрыў вочы й пачаў стагнаць.

Было ўжо над ранкам.

- Хадзем, давайце паглядзiм, там нешта цiкавае адбываецца наперадзе, запрапанаваў Вiктар. Крокаў трыста ў заходнi бок станцыi чуваць былi час ад часу нейкiя выбухi. Хлопцы туды й накiравалiся.

Пры вагоне, што там-сям капцiў сiнявым дымам, аблiзваны маленькiмi чырвонымi язычкамi, сабралася купка жаўнераў. Былi тут пераважна немцы ды колькi чорных унiформаў са Школы БКА. Вагон быў паўнюсенькi, наладаваны скрынямi зь нямецкiм каньяком. Алькаголь, добра прыгрэты, часьценька выбухаў i сiнiм полымем разлiваўся ды сьцякаў на белы жвiр пад вагонам. Але ратунак быў на месцы. Жаўнеры голымi рукамi хапалi нагрэтыя пляшкi з вагону, то цiснулiся збоку каля абгарэлай сьцяны, то адскоквалi далёй. Некаторыя, адкаркаваўшы пляшкi, вялiкiмi глыткамi каўталi рудую жыжку. Iншыя напаўнялi пляшкамi кiшэнi. Нейкi "фрыц", сеўшы на рэйку суседняе чыгункi, трымаў пляшкi ў абедзьвюх руках i, моцна кiваючы галавою, то сакавiта лаяўся, то нешта да некага прамаўляў, то па чарзе з кожнае пляшкi напаўняў горла. Побач ляжала цэлая куча паўнюсенькiх пляшак з алькаголем.

Было шмат п'яных. Некаторыя рэкруты са Школы Камандзераў БКА зь вялiкай заядласьцю ўзялiся за ратаваньне цэннае вадкасьцi. Кастусь, Сымон i Вiктар у адпаведны момант выхапiлi з паўтузiна пляшак. Натоўп каля вагона гусьцеў. Лаянка й таўханiна, гоман п'яных узрасталi.

- Was machst du hier, Mensch? - гаркнуў Сымону над самым вухам Турн. Weg, weg, schnell!* - Сымон аж падскочыў зь перапалоху. Турн i Будке зараўлi на поўныя глоткi на сваiх чорных шкаляроў. Калi тыя хаця-нехаця мусiлi адысьцiся ад сьпiртнога вагона, самi два нямецкiя iнструктары, усё яшчэ з бурчэньнем пад носам, пацiснулi iншых, каб абладаваць сябе рэдкай здабычай. Аднекуль зьявiлася й пачала наводзiць парадак вайсковая жандармерыя.

* Што ты тут робiш? Прэч, прэч, хутчэй! (ням.)

Х

Сымон, Вiктар i Кастусь, усьмiхаючыся, накiравалiся ў бок свайго эшалёну цi рэштак яго. Па дарозе натрапiўся зьвязовы Масюк. Гэта быў у трыццатых гадах мужчына, паходзiў дзесьцi з Наваградчыны. Ён быў добра выпiўшы. Моцна хiстаючыся на нагах, баранаваў iмi мiж двума чыгуначнымi эшалёнамi. Запэцканы ў сажы, з насунутай на самую патылiцу шапкай, у правай руцэ трымаў пляшку, у якой вiдаць было яшчэ чацьвяртушку каньяку, левай-жа размахваў да каго нi папала з сустрэчных.

- Гляньце, хлопцы, мой найлепшы сябра... ж-жыў... ж-жыў-цом згарэў...

- Хто гэта?

- Д-дык ты ня з-зннаеш? Майго найлепшага сябру ня з-знаеш? - Пахiснуўшыся, ён моцна штурхануў у грудзi Кастуся. Ад яго несла на колькi мэтраў, як з броварнай бочкi. -П-петт-раша ня знаеш, лейт-нанта? -цягнуў зьдзервянелым языком.

- Каго? Петраша? Хто-ж яго ня знае? Згарэў, кажаце? - Лейтанант Петраш быў школьным медычным афiцэрам. Гэта быў вельмi сяброўскi, ветлiвы, бадзёры й заўсёды вясёлы чалавек. Усе хлопцы ў школе яго паважалi й любiлi.

- Так, браточкi мае, згарэў... - кiнуўся ў сьлёзы зьвязовы. Вельмi няпрыемна было бачыць дарослага мужчыну-жаўнера са сьлязамi ў вачох. Алькаголь зрабiў сваё.

- Х-ха... Х-ха-дзi, хадзiце, пакажу... вунь там ляжыць ш-шкiлет...

Масюк цягнуў хлапцоў да зусiм абгарэлага шкiлета, якога анiяк нельга было распазнаць. Нечая дбайлiвая рука ўжо парупiлася напiсаць на аркушы кардону, што ляжаў побач: "Доктар лейтанант Петраш са Школы Камандзераў БКА". Шкiлет ляжаў за нейкiх дзесяць крокаў ад тых двух зусiм спаленых вагонаў. Цi лейтанант Петраш, замянiўшыся ў жывую сьвечку, сам быў адпоўз, цi яго хто адцягнуў, цяжка было даведацца. Масюк кiнуўся, прыгаворваючы й плачучы, абдымаць гэтыя косьцi, але яго адцягнулi.

Капiтан Ласкутовiч ня ведаў, якой зорцы дзякаваць за сваё цудам выратаванае жыцьцё. Гэта цi не якi "вораг народа", працуючы дзесь на бальшавiцкай хвабрыцы, наўмысьля ўлажыў у бомбу пусты дэтанатар. Велiчынёю з добрую дзежку, яна трапiла проста ў наладаваны дровамi вагон, пад якiм ляжаў капiтан, i, не дэтанаваўшы, толькi часова яго аглушыла.