Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Немец тады выцягнуўся ўвесь, адразу зрабiўся яшчэ больш высокi i тонкi, як усохся на сонцы. Шчокi ў яго сталi чырвоныя, што жар, з iлба апусцiлiся чорныя бровы на самую пераносiцу - закрылi вочы.

- На меня... твою мать?.. - зашыпеў ён, выцягнуўшы шыю аж да Януковых калёс, дзе Янук кiваў галавою, гладзячы сябе па грудзях. Рука без пальчаткi адразу выхапiла з жоўтай кабуры пiсталет - як з агню - i падымалася памаленьку-памаленьку... I нiхто не бачыў: нi Наста, нi мужчыны.

"Заб'е Янука... Боганчыка не забiў, а Янука заб'е..." - падумала раптам Таня.

Калi яна ўсхапiлася з калёс, пачула толькi, што кальнула ў балючую нагу...

Саскочыўшы на дарогу, яна не помнiла, як апынулася ля Янука.

Упёршыся яму плячыма ў каленi, яна растапырыла рукi, хаваючы яго ад немца, i закрычала. Пачула, як яе моцна ўдарыў па руцэ немец, што пераламаў усё роўна, i ступiла балючай нагой. Помнiла, што валiцца на пясок - хоць не ўдарыцца.

Недзе далёка паганяў каня Панок i тукаў матацыкл, глуха, як вожык.

Ёй было здалося, што яна ляжыць дома на палатках, паклаўшы балючую нагу на пяколак, на самае гарачае месца. Спячы можна, але нагi не кранеш, каб адсунуць да сцяны, на лучыну: змярцвела.

Калi яна адплюшчыла вочы, пазнала, што ляжыць ля Януковых калёс у пяску; пасля ўбачыла, як нiзка над дарогай, над самым ячменем, ляцеў каршун, памалу, ледзь кратаў крыллямi. З грудзей у яго сыпалася пер'е...

Над ёй, нагнуўшыся, мычаў Янук. За iм была вiдаць Наста.

5

У лагчыне, за Сушкавам, дзе скрыжоўвалiся, iдучы полем па пяску, дарогi, стаяў не так даўно крыж - Боганчык яшчэ помнiць. Цяпер крыжа няма, згнiў ад зямлi, абвалiўся, i яго спалiлi пастухi; растуць толькi на тым месцы тры елкi, нiзкiя, разгатыя, з тонкiмi сукамi, i ляжыць пад iмi адно каменне - шэрая крушня.

У лагчыне было горача, хоць сонца, знiзiўшыся, стаяла ўжо над самымi могiлкамi, што асталiся ззаду, на гары. Не лескаталi калёсы - тут быў пясок, храплi толькi ад пылу конi, i рэзалася ў некага цiха жалеза аб жалеза: кола аб загваздку.

Седзячы на мяхах у самым перадку, Боганчык бачыў, як за садам, ля сажалкi, у тым баку, дзе была вёска, курэлася балота: высахла, калi яго абкасiлi, i цяпер занялося агнём. Здалёку былi вiдаць на балоце пад лесам стагi.

Лес быў сiнi ад густой смугi. За iм, якраз на Карчаваткi, падымалiся высака ўгару бурыя тулягi - былi што сцiснутыя вялiкiя кулакi...

Ад сонца тулягi гусцелi i рабiлiся чырвоныя - здавалася, кулакi сцялiся i набеглi кроўю. Далёка ў тым баку пачулiся глухiя выбухi: бух-бух... бух-бух... Пасля тулягi пачалi распаўзацца па небе, усё роўна як iх пагнала ветрам. Было чуваць, як недзе там гудзеў самалёт, аж звiнеў.

Тады Боганчыку раптам здалося, што ён у доце пад Красным, у байнiцы ля кулямёта... Байнiца глыбокая, i калi, паклаўшы рукi на халодны выступ з цэменту - ён выслiзганы i блiшчыць, што сцёрты камень, - глядзiш, падпёршы кулакамi падбародак, у вузкую i доўгую шчэлку - у вачах шэра, як вечарам увосень, калi скора пачне цямнець. Гэта рака. I глядзiш на яе зверху ўнiз: дот высака над берагам, на самым высокiм месцы ля Краснага - ля ракi.

Прымасцiўшыся ля кулямёта, бачыш у маленькае акенца ў шчытку белую шашу, што iдзе з лесу ў Краснае, спускаючыся з гары да маста. Гэта ўжо за ракой, на другiм зрытым беразе - калi рабiлi ля маста насып, адтуль бралi пясок.

Краснае стаяла за ракой Дзвiнасой - воддаль. Праз яго iшлi накрыж дзве шашы: Крайск - Барысава (з захаду на ўсход, ад блiзкай некалi гранiцы) i Докшыцы - Мiнск, цераз Бегамля - гэта з поўначы, з Вiцебска на поўдзень.

За Дзвiнасой ля Краснага былi доты - уехалi ў зямлю на самым беразе, як вялiкiя шэрыя валуны.

Па левы бок шашы, што iшла з Крайска, яны былi вiдаць адразу за ракой, аж тры: ля маста - шырокi i лабаты; на выгане на гарушцы - белы i круглы, што вялiкае яйка; i далёка ля лесу, пад самым Тартаком, дзе ўжо хавалася з воч рака, - блiшчаў жоўтай плямкай як згледзець...

У Краснае яны ўсе - мужчыны з Дальвы - прыйшлi тыдзень назад па павестках: у ваенкамат. З Краснага ўсiх адразу пагналi на Барысава. Яго ж, Боганчыка, адлучылi - ён быў у фiнскую кулямётчыкам i павялi з пятнаццаццю чалавекамi назад, на Докшыцы, - у часць...

Праз два днi яны занялi доты пад Красным: у Докшыцах i Бегамлi былi ўжо немцы.

Над самай байнiцай знадворку, дзе яна роўна, як пад шнур, з усiх бакоў абкладзена дзерняком, на траве вiсяць кроплi расы. Густа, адна ля адной; збiраюцца, як хто чапляе iх на нiтку, тады капаюць унiз на пясок. Пасля зноў блiшчаць зверху на траве, што выцiснутыя з зямлi, i зноў падаюць долкi. Знадворку пахне свежай, вiльготнай зямлёй, як усё роўна пахне пасля дажджу ралля...

Калi доўга стаiш, падкiнуўшы пад локцi на халодны выступ з цэменту складзены ў дзве столкi брызент, локцi пачынаюць грэцца i ныць спаднiзу. Здаецца тады, што апёрся дома на цёплы пяколак, прыйшоўшы з двара з холаду, падпёр рукамi галаву i стаiш, гледзячы на печ. I белая паласа - гэта не дарога за ракой, а пабеленая сцяна ля комiна; i ўнiзе не шэрая вада, а печ з глiны, выерзаная, са смеццем i карой - сушылiся дровы - i закiданая ля сцяны рыззём i лахманамi, якiх даўно не насiлi i якiя падсцiлалi пад бок, калi хто надумляўся лезцi за комiн спаць, прыйшоўшы халодны ўвосень вечарам з поля.

Узышло сонца, свяцiла збоку, з-за Краснага, можна было пазнаць па вадзе; яна заблiскала, што луска на рыбе. Пачакаўшы, на вадзе лягла шырокая i цяжкая жоўтая паласа ад туляга; пад ёй задрыжаў выцягнуты чырвоны круг сонца - неба было вiдаць у вадзе, ля самага дота. Над байнiцай на траве налiлася сукравiцай раса.

Было цiха, i, можа, таму так ядрана пачуўся аж тут, пад зямлёй, рокат, усё роўна як завялi дзе блiзка трактар... За ракой, на шашы ля лесу, паказалiся танкi...

Страсанула дот, на плечы са столi пасыпалiся дробненькiя кавалачкi глiны. На Дзвiнасе, мусiць, узарвалi мост.

Боганчык помнiў толькi, як, выцягнуўшыся ў дзвярах, высокi i тонкi, у шырокай брызентавай накiдцы капiтан, той, што вёў iх на Докшыцы, скамандаваў: "Агонь!" Пасля яшчэ доўга крычаў: "Агонь!.." - падымаючы i апускаючы руку, нiбы хочучы скiнуць з сябе накiдку, якую з начы не знiмаў з плеч i якая цяпер яму стала цесная i замiнала.

Здрыганулася зямля, захадзiла хадуном у рацэ вада, як закiпеўшы: сталi бiць саракапяткi. Глушыла, пярачы збоку, свая; бухала i справа, далей, на выгане, дзе быў другi дот, i аж ля самага возера, ля заставак, у сасоннiку, недалёка ад Тартака. Гук адтуль iшоў як глыбака з-пад зямлi.

За ракой падняўся сухi пыл, схаваўшы ўсё з воч. Вецер гнаў яго сюды, на гэты бок, дзе стаяў дот...

- Агонь! - крычаў капiтан. Яго ўжо не было ля дзвярэй, што вялi да выхаду. Ляжала толькi ў парозе на зямлi, як надзьмутая, зялёная брызентавая накiдка, што ахапак свежай травы.

- Аго-о-нь!.. - чуваць было ззаду, глуха i сiпата. - Го... го... здавалася, што крычаць толькi яму аднаму, Боганчыку, i ён цiснуў з усёй сiлы вялiкiмi пальцамi на шурпатую гашэтку, баючыся, што пальцы возьмуць i саслiзнуцца - мокрыя ад поту - i ацiхне кулямёт. У прадаўгаватае вузкае акенца ў шчытку, як у цьмянае шкло, ён бачыў пад белай паласой на тым беразе два танкi. Яны сунулiся адзiн воддаль другога, неяк бачком, з шашы на лажок, то паказваючыся, то хаваючыся ў дыме; пасля па той бок шашы зусiм знiклi з воч. За ракой цяпер ад дыму нiчога не было вiдаць; ззаду за плячамi несцiхана стукала, усё роўна як глухiя пад зямлёю дзверы: гах... гах...