Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Немец прыняў пальцы з кабуры i абедзвюма рукамi падняў уверх за блiскучы брыль фуражку на галаве; другi немец забразгаў у калясцы кацялкамi.

- Что за дурацкая бумага?

Белая пальчатка паднялася аж да Боганчыкавай галавы, як на навязi, чакаючы.

Тады Боганчык хуценька скамкаў кепку, якую цяпер трымаў у руцэ, прыцiснуўшы да сцягна, запхнуў яе ў кiшаню ў штаны i палез пад паху - пад шэры паношаны картовы пiнжак, якi, расхрыстаны, спаўзаў у яго з плеч.

Паперка была белая i маленькая, складзеная, мусiць, у некалькi столак. Таня не бачыла яе дагэтуль, ведала толькi, што паперу вязе Боганчык, хоць ён i паказваў яе ўжо раз - яшчэ ў вёсцы, ля Петрусiхi, калi збiралiся выязджаць i вазы абходзiлi два немцы, мацаючы рукамi мяхi, усё роўна што шукалi чаго.

Белая пальчатка ўзяла паперыну з рук у Боганчыка, разгарнула яе, як рак клюшнямi, i паднясла да блiскучага брыля. Патрымала ля яго, пасля вярнула Боганчыку i, павiсшы ля самай яго галавы, чакала, пакуль ён пакладзе яе ў кiшаню пад пахай. Тады раптам апусцiлася ўнiз i, падскочыўшы ўверх, ударыла Боганчыку па шчацэ.

- Скотiна... Это реквiзiровано нашiмi солдатамi... - Белая пальчатка ўжо зноў счышчала пыл з жоўтай кабуры.

Боганчык стаў белы, што ячмень ля дарогi...

Тарганулася была яе, Танiна, кабыла, успёрлася Панку на воз. Таня схапiлася за лейцы - ёй было здалося, што на яе зiрнулi з-пад брыля прыплюшчаныя вочы... Яна стала шукаць Насту. Наста стаяла ўперадзе ля Панковых калёс, узяўшы за аброць кабылу.

- Я с тобой поговорю... - Белая пальчатка адшпiльвала кабуру. Обманывать? Бандiт...

Боганчык раптам закрычаў на ўвесь голас - аж тарганулася ў аглабнях кабыла...

- Я не бандзiт!.. Не бандзiт я!.. Яны ўсе скажуць... - махнуў ён рукой назад. - Немцы мяне старшым паставiлi, яны ўсе скажуць... - Боганчык кратаўся ўвесь з галавы да ног, стаў нiжэйшы, як уехаў на дарозе ў зямлю. Застагнаў пасля i сцiх, гледзячы на пальчатку, якая даставала маленькi чорны пiсталет з жоўтай кабуры. Пасля зноў закрычаў, ухапiўшыся рукамi за лейцы на Танiным возе. Таня чула, як ён часта дыхае - сапе - i трэцца паяснiцай аб ляжэйку...

Белая пальчатка хуценька дастала пiсталет, як вышчалукнула са стручка фасолiну, сцiснула i паднясла да Боганчыка, да самых грудзей.

Боганчык як стаяў, так i сеў на дарогу на каленi...

Таня баялася глядзець на яго... Калi яна зiрнула на Панковы калёсы, убачыла, як прыцiснулася да кабылы Наста.

Немец адступiўся назад, да самага матацыкла, i, выцягнуўшы доўгую руку, наставiў цяпер пiсталет якраз у галаву Боганчыку...

- Знаем мы, кто вы такiе... Но ты, скотiна, отвечаешь за обоз... Встать! - крыкнуў ён, аж падскочыла ў яго на галаве качка з задзёртым хвастом. Белая пальчатка ў той жа раз спрытна сунула пiсталет у кабуру Таня ледзь згледзела - i зноў махнулася ўгары. Плясь... пачулася на дарозе. Тады махнулася другая: чвяк... чвяк... - як у што мокрае... Танi здалося, што гэта курыца, ускочыўшы ў iх дома на двары на плот, бiла крыллямi. Боганчык, упёршыся зноў паяснiцай у яе, Танiны, калёсы, стагнаў, стоячы, моцна, што конь; махаў рукамi ў сябе ля носа: баранiўся; тады асунуўся зноў на каленi на дарогу, у пясок. Галава ў яго не служыла - упала, як макаўка на зламанай дудцы, на плячо.

- Встать!.. - зноў падскочыла на галаве ў немца качка з задзёртым хвастом.

Устаць Боганчыку памог Махорка - падхапiў пад пахi: быў блiжэй за ўсiх ля яго.

Таня пачула, як ёй стала горача. Апiраючыся рукамi на мяхi, яна чула, што i мяхi гарачыя, бы iх вынялi дома з запечка, куды клалi нанач сушыць. Зноў запахла з дарогi ад матацыкла паленай гумай i пачало блажыць...

Тады яна лягла на мяхi. Адгэтуль зусiм не было вiдаць немца на дарозе: яго заступiў Боганчык. Яна чула толькi прарэзлiвы голас:

- Поедете по шоссе... В лесу могут быть бандiты!..

Калi Таня зноў паднялася на локцi, немца ля калёс не было: ён адступiўся да жоўтага каменя на дарозе, што ляжаў цяпер ззаду ў яго ля самых ног, - стаяў, сцягваючы з рук белыя пальчаткi i плюючы на дарогу.

Яна была падумала: "Дзе ж Боганчык?" Тады ўбачыла, як той бяжыць да сваёй падводы пасярод дарогi па пяску, раскiдае ногi, сагнуўся i дастае рукамi аж да зямлi. У руцэ ў яго чорная кепка, круглая, як скавародка, i, здаецца, цяжкая: Боганчык ледзь махае рукой. Закраталiся ля сваiх вазоў мужчыны; зафыркалi конi, бразгаючы цуглямi.

- Бяры лейцы... дзяўчына... За Панком пускай, не аставайся!.. - крычала здалёку Наста са свайго, мусiць, воза. Таня яе не бачыла, не даваў Алёшаў конь.

Калi Наста сцiхла, было чуваць, як на дарозе бразгалi кацялкi, што парожнiя мiскi дома на суднiку, калi зачыняеш дзверы. Немец з завязанай шыяй праехаў i зноў таркануўся ў пяску - стаў якраз ля Януковых калёс. Высокi немец пайшоў за матацыклам, павярнуўшыся неяк бачком - сачыў усё за Боганчыкам. Падышоўшы да матацыкла, крыкнуў на забiнтаванага немца - той пералазiў з сядла назад у каляску, бразгаючы кацялкамi, - i зноў растапырыў на пяску ногi. На Боганчыка ён ужо не глядзеў: сцягнуў з рук пальчаткi, заткнуў iх пад жоўтую дзягу i дастаў аднекуль - Таня не згледзела адкуль маленькую пушачку. Выцягнуў з яе белую папяросу - Таня такой нiколi не бачыла, - панёс у рот i зноў стаў глядзець, павярнуўшы галаву, на дарогу, на Боганчыка: той нешта крычаў мужчынам, засупоньваючы хамут.

Тады Таня пачула, як ззаду на возе замычаў Янук, моцна, як мычаў у вёсцы на вулiцы, калi хацеў, каб яго пачулi здалёку.

Таню як хто падхапiў на возе: Янук, пагнаўшы каня i звярнуўшы на пясок, аб'язджаў яе, мiнаў. Яна не ведала, што рабiць: наперадзе яшчэ стаялi ўсе падводы. Калi белы Янукоў конь спынiўся, захропшы, пасярод дарогi, Таня ўбачыла, як Янук заёрзаўся на возе, выставiўшы ўперад руку - да немца. Немец стаяў цяпер ля самага яго воза i, не спускаючы з Янука вачэй, прыкурваў маленькую папяроску ад блiскучай жоўценькай машынкi. Таня здагадалася: Янук паказвае, каб той падышоў да яго - да воза. Немец адно круцiў памалу галавою, сцiснуўшы вуснамi папяросу, - глядзеў то на Янука, то на дарогу на Боганчыка. Пасля ўтаропiўся на аднаго Янука i, узяўшы пальцамi з рота папяросу, лыпаў i лыпаў вачыма - не ведаў, мусiць, чаго той ад яго хоча. Янук тады стаў зноў мычэць i пыкаць вуснамi, падымаючы i апускаючы за брыль кепку на галаве, нiбы хацеў яе зняць i не рашаўся. Пасля выразна, як успомнiўшы раптам што, сказаў, паказваючы пальцам на кiшаню на грудзях у немца, пад якой вiсеў крыжык:

- Курыць... Т-т-тваю м-маць...

Тады зноў мычаў - доўга, з натугай, нават не гаварыў "тваю маць". Пыкаў ротам i гладзiў сябе рукой па грудзях, як малы; яго схаваныя глыбока пад iлбом вочы пабольшалi i заблiшчалi, расцягнуўся i стаў доўгi, на ўсе шчокi, бяззубы, пусты рот; загнуўся ўнiз сухi i тонкi нос, што дзюба ў старога каршуна. Янук, здавалася, ссунецца зараз з мяхоў на дарогу - так нагнуўся ўперад.