Неизвестен Автор - Лiтаратурныя творы з казачнымi матывамi (на белорусском языке)

Дзьверы шышкамi прыкрыў.

Ну i заячы палац

Лес наўкол зь яго вiдаць!

Зьверху дом накрыўся сам

Нейкiм папаратнiкам.

Ну i цёплая страха

Не засьнеш без кажуха.

А калi засьнеш зiмой,

Дык завеяю лiхой

Забярэцца ў дом мароз,

Прабярэ цябе наскрозь.

Каб ад сьцюжы не сканаць,

Мусiць заяц ноч скакаць.

Ну i заяц, ну i дом

Пад ракiтавым кустом!

Максiм Танк

СЯРОД ЛЯСОЎ

НАДНЁМАНСКIХ

Сярод лясоў наднёманскiх,

Густога сасьняка

Жыла малая Верачка

Дачушка лясьнiка.

Яна дружыла з дрэвамi,

З птушынаю сям'ёй,

Зьвярынай усялякаю

I зь ягадай лясной.

Ды вось аднойчы восеньню

Лес, чуе, не пяе,

I стала ёй нявесела,

Сум агарнуў яе.

Шкада ёй ападаючых

Лiстоў i матылькоў,

Шкада ёй адлятаючых

У вырай журавоў.

I вось, пацешыць Верачку

Жучкi прыбеглi спрытныя,

Камарыкi гульлiвыя,

Мурашкi працавiтыя.

Гудуць, зьвiняць i раяцца.

Зь сьвiтаньня да начы,

Ня знаюць, як гаротнiцы

Ў бядзе дапамагчы.

Прыбеглi зайцы шэрыя,

Вавёрачкi гульлiвыя,

Бабры, лiсiцы, вожыкi,

Казулi палахлiвыя.

Паселi кругам, раяцца

Зь сьвiтаньня да начы,

Ня ведаюць, як Верачцы

Ў бядзе дапамагчы.

Усёй сям'ёй зьявiлiся

Цецярукi стракатыя,

Глушцы, вароны з совамi

Ды зь дзятламi насатымi.

Сядзяць на дрэвах, раяцца

Зь сьвiтаньня да начы,

Ня ведаюць, як Верачцы

Ў бядзе дапамагчы.

Пачуў пра гэта павучок.

Пытае: - што за гул?

Мо' я, сябры-таварышы,

Як-небудзь памагу?

- Ну, дзе табе! Маўчаў-бы лепш

Ты ў засенi лiстка,

Гавораць i сьмяюцца ўсе

З малога павучка.

I ён па павуцiначцы,

Пакрыўджаны, палез

Дамоў, пад лiст арэхавы,

У хмызьнякi, у лес.

А як настала ночанька,

Серп месяца зазьзяў,

Ён павуцiну тонкую

Хутчэй снаваць пачаў.

Ад кусьцiка да кусьцiка,

Мiж лапак i галiн,

Ад ёлкi да сасоначкi,

Ад неба да зямлi.

А потым зоры ясныя

З краплiстаю расой

Павесiў ён званочкамi

На павуцiнцы той.

Калi-ж прачнулася зара

I ветрык прыляцеў,

Лес залатымi струнамi,

Ажыўшы, зазьвiнеў.

На звон устала Верачка.

Сьцяжынаю лясной

Iдзе яна i дзiвiцца,

Што лес сьпявае зь ёй.

Кране рукой рабiны куст

Звон чуецца рабiнавы,

Кране яна калiны куст

Звон чуецца калiнавы.

А сонца струны павучка

Кране празрыстьм променем,

Заслухаешся, як гудуць

Лясы-бары над Нёманам.

Максiм Танк

КАЗКА ПРА МУЗЫКУ

Частка першая

За борам цёмным,

Вялiкiм,

Дзе, зачапiўшыся

За сасновы грэбень,

Калышацца сiняе неба,

Жыў сiрата Музыка.

Ня меў ён нi двара,

Нi гароду;

Толькi сярмяжку старую

Прыкрыцца калi ў непагоду

I жалейку жывую.

А iграў ён заўсёды

Весела.

Навет дрэва, пачуўшы яго,

Хоць-бы нiзка да долу

Галiны плакучыя

Зьвесiла,

Зашумiць, засьмяецца,

Атрасаючы пыл,

Закалышацца вецер,

I заскачуць,

Як зайцы,

На полi снапы.

А што ўжо казаць пра людзей!

Калi кажная песьня яго

Сiлы шмат дадавала,

Шмат будзiла у сэрцы надзей,

Беднякоў i сiрот сагравала...

Вось якi быў з Музыкi

Мастак-чарадзей!

Далёка,

Там, дзе сонца заходзiць,

А мо' i яшчэ далей,

Жыў цар у палацы вялiкiм.

Ён ня раз чуў ад розных

Бывалых людзей,

Што на сьвеце ёсьць

Гэткi Музыка.

Загадаў цар

Музыку таго прывясьцi

У палац, на царскiя вочы.

Прывядуць

Усiх азалоцiць,

А то - лепш i дамоў ня iсьцi...

Iшлi слугi цара дзень i ноч:

I пры сонцы,

I пры месяцы высокiм;

То лесам,

То полем,

То гарой,

То сухадолам глыбокiм.

Аж пачулi, нешта недзе грае,

Толькi дзе i хто

Ня вiдзяць,

Хоць iдуць

На дзiўны голас краем

Ужо цэлы тыдзень.

Адзiн кажа:

- Можа гэта здань?

Другi:

- Мо' трава сьпявае?

Толькi трэцi,

Прылажыўшы вуха,

Кажа:

- Братцы! тут зямля такая!..

Можа лепей пойдзем да ракi,

Дзе ля вадапою

Ловяць сонца рыбакi,

Ды спытаем,

Што такое?

Аж глядзяць

Насустрач iм iдзе

Ў лапцiках лазовых хлопчык

Невялiкi.

Вось паслы ў яго пытаюць:

- Дзе

У вас жыве такi Музыка?

Выняў жалейку ды заграў,

Толькi зазьвiнела рэха борам,

Разьвiлося шумам траў,

Высыпалi песьню слухаць зоры...

Тут усе пазналi, хто прад iмi.

Вось паслы i кажуць:

- Хоча цар

Адкупiць тваёй жалейкi чар

Разам зь песьнямi жывымi.

А Музыка кажа:

- Бедны мы.

Сам я голы, як калок у плоце.

Можа ваш багаты гаспадар

Камянi усе на полi азалоцiць,

Але я жалейкi не прадам

Нi цару, нi вам нiколi!...

I пайшоў Музыка ўдаль,

У сiнеючае поле.

Частка другая

Доўга думалi паслы

Над сваёй бядой-няшчасьцем,

Парашылi, што жалейку

Трэба iм украсьцi.

Скураной дарожнай торбай

Зь iх патрос адзiн:

З торбы выляцела птушка,

Паднялася ў сiнь.

А другi на мокры дзёран

Зь сьвiткi рукава

Вытрас цень кудлаты, чорны,

Нi воўк, нi сава,

Аж, здаецца, пацямнела

Неба, зелень траў...

Трэцi - гадзiну

З-за пазухi дастаў.

Вось адзiн пасол гаворыць

Птушцы: - Ты ляцi,

Дзе лускою серабрыстай

Нёман зiхацiць,

Дзе купаецца зялёны

Вецер у траве...

Там, здаецца, i Музыка

Ў тым краю жыве.

Ценю кажа: - Пойдзеш полем,

Згасiш ясны дзень

I зблытаеш сьцежкi зораў

Зь сьцежкамi людзей.

Кажа гадзiне: - Як толькi

Край задрэмле ўвесь,

Да Музыкi па жалейку

Цiха папаўзеш...

Над ракою зьвiсла жыта

I клён малады.

Сьпiць Музыка пад ракiтай,

Ня чуе бяды,

Што лягла нямая цiша

На палi, лугi,

Што над iм снуе начнiца

Чорныя кругi;

Што апала ноч глухая

I па дзеразе

Да яго на скат пясчаны

Гадзiна паўзе.

Сьнiцца сон яму, што быццам

Ружавеё даль,

I пяе, i залацiцца

Ў Нёмане вада.

Бачыць дзiва: у палацы

Нейкi цар сядзiць,

Сьмяючыся, на Музыку

Весела глядзiць.

Хлебануў з каўша ён мёду,

Выцер бараду

I зайграў ды на жалейцы:

- Цi-ра-ра, ду-ду!..

Скочыў да цара Музыка...

Зьнiк раптоўна сон.

Толькi шолах мокрай вiкi

Ды калосься звон.

I ў траве шум чуе нейкi,

Там, дзе яру скат...

I... за пазухай жалейкi

Не знайшла рука...

Частка трэйцяя

На курган рагамi войстрымi

Апёрся ясны месяц.

Iдзе дарогаю Музыка,

Галаву на грудзi зьвесiў.

Ўсiх пытаўся, можа бачыў,

Можа чуў хто пра зладзеяў?

Але вечарам апошнiм

Навет вецер спаў, ня веяў;

Камары ў густых чаротах

Не снавалi ў змроку сiльля,

Навет слонка позьнiм лётам

Не абмыла сваiх крыльляў.

Толькi, сьвечку запалiўшы,

Сьветлячок адзiн, на дзiва,

Бачыў, з папарацi нешта

Як паўзло па сонных нiвах...

Яшчэ нешта бачыў вожык,

Але што? - i сам ня ведаў...

Распытаўся iх Музыка

I пайшоў на захад сьледам.

Доўга ён iшоў...

Аж бачыць:

Баразной iдзе Араты

I зь сяўнi шырокай сее

Жменяй чорныя зярняты.

Зацiкавiўся Музыка

I Аратага пытае:

- Што ты робiш гэта, дзядзька?

- Потам нiву засяваю...

Ды пытаецца ў Музыкi,

Скуль iдзе, зь якога краю.

На дарогу даў у торбу

Хлеба чорнага акраец.

Цэлы дзень iдзе Музыка,

Iзноў дзiва спатыкае.

Волат горы крышыць, ломiць

I з далiнамi раўняе.

Прывiтаўся зь iм Музыка,

Пра няшчасьце сваё кажа...

А на гэта хлапцу Волат:

- Я пайду з табою разам.

Пазаву Асiлка, брата,

На другiм канцы разоры

Ён сядзiць i днём i ноччу,

Ўе пяньковыя аборы,

Каб разьвесiць свае сiльлi

I за лета, i за восень

Зьнiшчыць птушак пералётных,

Што пустуюць нам калосьсе.

А ён хай паклiча Вяля,

Што стаiць каля папару,

Разганяе дратаванай

Пугай статак цёмных хмараў...

У запас набралi лапцяў

I кранулiся пад вечар

У далёкую дарогу,

Торбы ўськiнуўшы на плечы.

Падыйшлi да сiня-мора.

Мора дрэмле, серабрыцца.

Толькi аднаму Музыку

Ноччу месячнай ня сьпiцца.

Чуе, на шляху паднебным

Гусi дзiкiя гавораць

Пра цудоўную жалейку,

Пра бяду яго i гора.

Што на родных яго нiвах

I над Нёмнам яго слаўным

Ня чуваць нiякiх песьняў,

Не сьмяюцца людзi даўна...

I задумаўся Музыка...

Гусi крумкаюць-гавораць:

- За трохтысячнаю хваляй

Востраў ёсьць на сiнiм моры.

Цар задумаў справiць сьвята,

Мёд па чарах палiецца,

Будуць на зачараванай

Там iграць-сьпяваць жалейцы...

- I мяне з сабой вазьмеце...

Ды ня чулi гусi крыку.

Толькi збуджаная хваля

Пенай пырснула ў Музыку.

Частка чацьвертая

Да ўсходу сонца ўстаў Музыка.

Ў сэрцы непакой i скруха.

Хутчэй сяброў паведамiў ён

Аб тым, што ў выраi падслухаў.

Рашылi: трэба секчы сосны,

Хутчэй зьбiваць вялiкi плыт

I хоць-бы леты, зiмы, вёсны,

А на далёкi востраў плыць!

Шумiць бор цёмны, уздыхае;

Кiпiць работа, звон ударыў.