Эдгар По - Забойства на вулiцы Морг (на белорусском языке)
Альфонса Гарсiя, трунар, засведчыў, што жыве на вулiцы Морг. Гiшпанец па нараджэннi. Разам з iншымi быў у доме. Наверх не падымаўся. Слабыя нервы, яму нельга хвалявацца. Галасы чуў. Хрыпла гаварыў француз. Што ён сказаў, разабраць не мог. Пранiзлiвым голасам гаварыў ангелец, у гэтым сведка ўпэўнены. Па-ангельску не разумее, мяркуе па iнтанацыi.
Альберта Мантанi, уладальнiк крамы гатовага адзення, засведчыў, што ў лiку першых падняўся па лесвiцы. Галасы, пра якiя iдзе размова, чуў. Хрыпла гаварыў француз. Разабраў некалькi слоў. Здалося, што некага папракалi. З таго, што крычаў пранiзлiвы голас, не зразумеў нiчога. Словы сыпалiся часта, але нераўнамерна. Здаецца, гаварыў расеец. Пагаджаецца з ранейшымi сведчаннямi. Сам ён iталiец. З расейцамi размаўляць нiколi не даводзiлася.
Некалькi сведак на другiм допыце зазначылi, што комiны ў абодвух пакоях занадта вузкiя, каб праз iх мог пралезцi чалавек. Калi гаварылi пра "камiнараў", дык мелi на ўвазе цылiндрычныя па форме шчоткi, якiмi карыстаюцца для чысткi комiнаў. Гэтымi шчоткамi прайшлiся па ўсiх дымаходах. У доме няма чорнай лесвiцы, па якой можна было б збегчы ўнiз у той час, пакуль натоўп падымаўся на пяты паверх. Труп мадэмуазель Л'Эспанэ быў настолькi шчыльна зацiснуты ў комiне, што толькi агульнымi намаганнямi чатырох-пяцi мужчын удалося яго адтуль выцягнуць.
Поль Дзюма, лекар, сведчыць, што яго выклiкалi агледзець трупы недзе на досвiтку. Абодва ляжалi на голым ложку ў пакоi, дзе знайшлi мадэмуазель Л'Эспанэ. Усё цела дачкi было ў сiняках i драпiнах. Гэта ў дастатковай меры тлумачыцца тым, што яе запiхвалi ў дымаход. Асаблiва пашкоджана шыя. Крыху нiжэй падбародка некалькi глыбокiх драпiн i шэраг сiнякоў - вiдавочна, сляды пальцаў. Твар страшэннага колеру, вочы павылазiлi з арбiт. Язык ледзь не наскрозь пракушаны. Вялiкi сiняк на нiжняй частцы жывата сведчыць пра тое, што тут нацiскалi каленам. На думку месье Дзюма, мадэмуазель Л'Эспанэ была задушана адной альбо некалькiмi невядомымi асобамi. Труп мацi жудасна знявечаны. Усе косцi правай рукi i нагi ў той цi iншай ступенi паламаныя. Пашчэплены tibia* i рэбры з левага боку.
* Галёначная косць (лац.).
Усё цела ў сiняках i драпiнах. Цяжка вызначыць, чым нанесены гэтыя пашкоджаннi. Гэта можна было зрабiць i тоўстай палкай, i жалезным ломам, i крэслам - любой важкай i тупой рэччу ў руках вельмi дужага чалавека. У жанчыны не хапiла б сiлы так моцна ўдарыць. Галава забiтай, калi яе ўбачыў лекар, ляжала асобна ад цела i таксама была вельмi знявечаная. Горла перарэзалi, вiдавочна, вельмi вострым iнструментам, магчыма, брытвай.
Аляксандр Эцьен, хiрург, быў выклiканы разам з месье Дзюма, каб агледзець трупы. Далучаецца да сведчання i думак калегi.
Больш нiчога iстотнага высветлена не было, хоць дапыталi яшчэ некалькi чалавек. У Парыжы нiколi раней не чулi пра забойства, здзейсненае ў такiх загадкавых i заблытаных абставiнах, калi гэта на самай справе забойства. Палiцыя ў поўнай разгубленасцi - незвычайная з'ява ў такiх справах. Няма нават намёку на магчымую разгадку".
У вячэрнiм выпуску газеты паведамлялася, што ў квартале Сен-Рош па-ранейшаму пануе страшэнны перапалох i што згаданы дом зноў старанна абшукалi i яшчэ раз дапыталi сведак, але ўсё аказалася дарэмна. Дадаткова паведамлялася, што арыштавалi i пасадзiлi за краты Адольфа Лё Бона, хоць, здавалася, нiякiх новых фактаў у дачыненнi да яго, апрача тых, што паведамлялiся, устаноўлена не было.
Дзюпэн, здавалася, вельмi цiкавiўся ходам следства - зрэшты, я меркаваў так па яго паводзiнах, бо нiякiх заўваг з яго боку не чуў. I толькi калi з'явiлася вестка аб арышце Лё Бона, ён пацiкавiўся маёй думкай наконт забойства.
Я мог толькi пагадзiцца з усiм Парыжам, што гэту таямнiцу разгадаць нельга. Я не бачыў нiякiх шляхоў, якiя б маглi вывесцi на след забойцы.
- Мы не павiнны меркаваць аб магчымых шляхах на падставе такога павярхоўнага вышуку, - заўважыў Дзюпэн. - Парыжская палiцыя, якую так хваляць за пранiклiвасць, на самай справе толькi хiтрая - i не больш таго. У яе дзеяннях няма сiстэмы, агенты жывуць адным момантам. Займаюцца дэманстрацыяй шматлiкiх прыёмаў, але нярэдка гэтыя прыёмы настолькi не адпавядаюць аб'ектам вышуку, што на думку прыходзяць словы месье Журдэна, якi загадваў прынесцi robe-de-chambre - pour mieux entendre la musique*.
* Халат - каб лепш чуць музыку (франц.).
Вынiкi iх дзейнасцi нярэдка сапраўды ўражваюць, але дасягаюцца яны ў большасцi выпадкаў стараннасцю i энергiчнасцю. Калi гэтыя якасцi адсутнiчаюць, iх задумы аказваюцца марнымi. Вiдок, напрыклад, вельмi здагадлiвы i ўпарты чалавек. Але калi яму бракуе iнтэлекту, дык ён увесь час блытаецца, робячыся ахвярай сваёй мiтуслiвасцi. Бачанне аб'екта скажаецца, бо ён трымае яго занадта блiзка ад вачэй. Ён, бадай, здольны бачыць адну-дзве дэталi выразна, але адначасова ўвесь аб'ект вывучэння абавязкова аказваецца па-за межамi зроку. Такiм чынам, iснуе такая з'ява, як залiшняе паглыбленне. Праўда - не заўсёды на дне глыбокага калодзежа. Акрамя таго, што датычыцца найбольш важных ведаў, дык яны, я ўпэўнены, непазбежна ляжаць на паверхнi. Глыбiня - у тых безданях, дзе мы шукаем гэтыя веды, а не на горных вышынях, дзе iх знаходзiм. Характар i каранi вось такiх памылак можна вызначыць шляхам назiрання за нябеснымi целамi. Калi глядзець на зорку па-рознаму - зiрнуць на яе скоса, паступова павярнуць да яе знешнюю частку сятчаткi (больш адчувальную да ледзь прыкметных водблiскаў святла, чым яе ўнутраны бок), убачыць зорку выразна, можна выбраць найлепшы шлях да ўяўлення аб яе бляску - бляску, якi робiцца ўсё больш цьмяным, чым шырэй наш позiрк ахоплiвае зорку. У апошнiм выпадку ў вока трапляе фактычна больш промняў, але ў першым - больш вострая ўспрымальнасць. У вынiку беспадстаўнай заглыбленасцi думкi збiваюцца i паслабляюцца, так i Венера можа растаць на нябесным купале, калi ўзiрацца ў яе занадта ўпарта альбо занадта засяроджана.
Што ж датычыцца гэтых забойстваў, давай зробiм самастойныя вышукi, перад тым як выказаць пра iх сваю думку. Расследаванне пазабавiць нас. - (Я падумаў, што слова пазабавiць - недарэчнае ў дадзеным выпадку, але змоўчаў.) - Акрамя таго, Лё Бон аднойчы зрабiў мне паслугу, за якую я не магу не быць яму ўдзячным. Пойдзем i агледзiм будынак самi. Я знаёмы з Ж., прэфектам палiцыi, таму мы без цяжкасцi атрымаем неабходны дазвол.
Атрымаўшы дазвол, мы адразу ж рушылi на вулiцу Морг. Гэта цiхi завулак, якi злучае вулiцы Рышэлье i Рош. Квартал быў далёка ад месца нашага жыхарства, i таму мы дабралiся туды толькi пад вечар. Дом знайшлi адразу ж, бо вакол яго па-ранейшаму было шмат людзей, якiя, стоячы на процiлеглым баку вулiцы, з пустой цiкавасцю пазiралi на зачыненыя аканiцы. Гэта быў звычайны парыжскi асабняк з шырокiмi дзвярамi параднага ўвахода, да якога збоку прыляпiлася будка з адсоўным акенцам, па якiм можна было здагадацца, што гэта loge de concierge*.
* Памяшканне кансьержа (франц.).
Перад тым як зайсцi ў дом, мы прайшлiся па вулiцы, звярнулi ў завулак, зноў звярнулi, прайшлiся каля дома са двара - увесь гэты час Дзюпэн вывучаў квартал, сам дом з незвычайнай пiльнасцю, хоць я не разумеў, што яго магло так зацiкавiць.
Вярнуўшыся тым жа шляхам да ўвахода, мы пазванiлi i, паказаўшы адпаведныя паперы, атрымалi ад дзяжурных палiцэйскiх дазвол зайсцi ўсярэдзiну. Мы пайшлi наверх, у пакой, дзе была знойдзена мадэмуазель Л'Эспанэ i дзе ўсё яшчэ ляжалi абодва трупы. Там па-ранейшаму быў беспарадак, бо ўсё, як гэта звычайна робiцца, захоўвалася ў непарушнасцi. Нiчога новага ў параўнаннi з тым, што пiсала "Судовая газета", я не заўважыў. Дзюпэн, аднак, уважлiва агледзеў кожную дробязь, не абмiнуў i трупаў. Потым мы зайшлi ў iншыя пакоi i спусцiлiся ў двор, - увесь гэты час нас суправаджаў палiцэйскi. Агляд працягваўся да самай цемры, толькi з яе надыходам мы нарэшце развiталiся. На зваротным шляху да дома мой прыяцель зайшоў на хвiлiну ў рэдакцыю адной ранiшняй газеты.
Я ўжо гаварыў, што дзiвацтвы майго сябра былi самыя нечаканыя, але Je les menegeais*: у ангельскай мове няма адпаведнага эквiваленту.
* Я iх шанаваў (франц.).
У той вечар у яго не было настрою весцi гаворку пра забойства, i завёў ён яе толькi апоўднi наступнага дня. Менавiта тады ён спытаў мяне, цi заўважыў я што-небудзь асаблiвае ў той сцэне жорсткасцi. Ён вымавiў слова "асаблiвае" з такiм нацiскам i такiм дзiўным тонам, што я, не разумеючы чаму, скалануўся.
- Не, нiчога асаблiвага, - адказаў я, - ва ўсялякiм разе, у параўнаннi з тым, што паведамлялася ў газеце.
- Баюся, што "Гэзэт", - запярэчыў Дзюпэн, - не спасцiгла ўсяго неймавернага жаху таго, што здарылася. Але забудзем пра дылетанцкiя разважаннi прэсы. Здаецца, што загадку лiчаць невырашальнай з тае самае прычыны, якая дае падставу ставiцца да яе, як да вельмi зразумелай - я маю на ўвазе outre* характар яе асаблiвасцей.
* Утрыраваны (франц.).
Палiцыю, вiдаць, збiла з толку адсутнасць матывацыi не столькi забойства, колькi жорсткасцi, з якой яно было здзейснена. Iх таксама бянтэжыць, здавалася, невырашальная супярэчнасць: сведкi чулi, як нехта сварыўся, але наверсе нiкога, акрамя забiтай мадэмуазель Л'Эспанэ, не знайшлi. Выйсцi ж адтуль, каб не заўважылi людзi, што падымалiся па лесвiцы, было немагчыма. Страшэнны беспарадак у пакоi, зацiснуты ў комiн унiз галавой труп, жахлiва знявечанае цела старой - гэтых абставiн, а таксама тых, пра якiя я толькi што гаварыў, i iншых, што не варта ўспамiнаць, было дастаткова, каб спаралiзаваць высiлкi ўлад, якiя, нягледзячы на сваю пранiклiвасць, якой яны так ганарацца, апынулiся ў тупiку. Яны сталi ахвярамi грубай, але вельмi распаўсюджанай памылкi, зблытаўшы незвычайнае з незразумелым. Але менавiта дзякуючы адхiленню ад звычайнага i адкрываецца прастор, калi гэта сапраўды магчыма, для розуму ў пошуках iсцiны. У вышуках, накшталт гэтых, якiмi мы цяпер займаемся, трэба ставiць не столькi пытанне "Што здарылася?", колькi "Што здарылася такое, чаго нiколi раней не здаралася?". I на самай справе iснуе непасрэдная суадноснасць памiж лёгкасцю, з якой я прыйду цi ўжо прыйшоў да разгадкi гэтай таямнiцы, i яе невырашальнасцю, якая iснуе на думку палiцэйскiх.
